Pesa Atribo

SA136, ATR220

SA136-003 na stacji Kołobrzeg
Kraj produkcji	Polska
Producent	Pesa Bydgoszcz
Lata budowy	2007–2021
Układ osi	B′2′2′B′
Układ wagonów	s+d+s
Wymiary
Masa służbowa	ATR220: 108 t
Długość	55 570 mm
Szerokość	2883 mm
Wysokość	4185 mm
Średnica kół	840 mm
Napęd
Typ silników	MAN D2876LUE623
Liczba silników	2×382 kW
Parametry eksploatacyjne
Rodzaj przekładni	hydrauliczna
Prędkość konstrukcyjna	140 km/h
Maksymalna prędkość eksploatacyjna	ATR220: 120 km/h SA136: 120 km/h ATR220Tr: 130 km/h
System hamulca	SA136: Knorr KE
Parametry użytkowe
Wysokość wejścia	600 mm (od główki szyny)
Liczba miejsc siedzących	ATR220[a]: 150+4 SA136[b]: 150+7 ATR220Tr[c]: 154+7
Liczba miejsc ogółem	ATR220: 304 ATR220Tr: 312
Multimedia w Wikimedia Commons

Pesa Atribo (typ 219M) – normalnotorowe, trójczłonowe, niskopodłogowe i jednoprzestrzenne spalinowe zespoły trakcyjne (SZT) produkowane w latach 2007–2021 przez zakłady Pesa Bydgoszcz. Są one wersją rozwojową zespołu trakcyjnego Pesa 218Mc (SA133). Wyprodukowano łącznie 118 egzemplarzy dla polskich i włoskich przewoźników.

W latach 2006–2007 w Pesie, w oparciu o doświadczenia z produkcji i eksploatacji dwuczłonowych spalinowych zespołów trakcyjnych typu 218M, zaprojektowano kolejny SZT – typu 219M Atribo^[2]. Kierownikiem zespołu projektowego był Bartosz Piotrowski. Za koncepcję bryły i ergonomię kokpitu odpowiedzialny był Jakub Gołębiewski z pracowni Marad Design^[7], zaś projekt konstrukcyjny wykonał zespół projektowy Pesy pod kierownictwem Arkadiusza Sobkowiaka^[8].

Produkcja Atribo ruszyła w sierpniu 2007. W maju 2008 rozpoczęły się jazdy testowe na terenie fabryki, a w dniach od 15 do 17 czerwca odbyły się próby na torze doświadczalnym w Żmigrodzie. Prototyp dostarczono do Bari we Włoszech pod koniec czerwca. Projektowanie, produkcja i testy były kontrolowane przez pierwszego odbiorcę tych pojazdów – Ferrovie del Sud Est^[2].

Kolejną generacją SZT produkowanych w Pesa Bydgoszcz jest rodzina Link.

214M

218M

219M Atribo

223M Link

• 12 czerwca 2006 – podpisanie umowy na dostawę 13 sztuk dla Ferrovie del Sud Est^[9],
• 26 lutego 2007 – podpisanie umowy na dostawę 10 sztuk dla Ferrovie del Sud Est^[2],
• 17 lutego 2009 – podpisanie umowy na dostawę 2 sztuk dla Ferrovie Nord Milano^[10],
• 19 maja 2009 – podpisanie umowy na dostawę 8 sztuk dla Ferrovie Emilia Romagna^[11],
• 29 stycznia 2010 – podpisanie umowy na dostawę 10 sztuk dla UM Województwa Zachodniopomorskiego^[3],
• marzec 2010 – podpisanie umowy na dostawę 4 sztuk dla Ferrovie del Sud Est^[12],
• wrzesień 2010 – podpisanie umowy na dostawę 2 sztuk dla UM Województwa Zachodniopomorskiego^[3],
• 2009 lub 2010 – podpisanie umowy na dostawę 4 sztuk dla Ferrovie Emilia Romagna^[13],
• 12 grudnia 2013 – podpisanie umowy na dostawę 40 sztuk dla Trenitalii^[14], zamówienie zostało później rozszerzone o łącznie 18 dodatkowych egzemplarzy^[15][16],
• 2 września 2014 – podpisanie umowy na dostawę 7 sztuk dla UM Województwa Pomorskiego^[17].

Producent wykorzystywał pojazdy wyprodukowane na włoskie zamówienia do celów promocyjnych. W dniach 23–26 września 2008 jednostka ATR220-006 była prezentowana przez Pesę na targach InnoTrans w Berlinie^[18]. 13 listopada 2008 ten sam zespół trakcyjny, przeznaczony dla Ferrovie del Sud Est, obsługiwał połączenia na reaktywowanej niewiele wcześniej trasie Bydgoszcz Główna – Chełmża^[19]. 18 listopada 2010 w województwie łódzkim odbył się przejazd pokazowy SA136-009 na trasie Łódź Kaliska – Sieradz – Łódź Kaliska w ramach promocji projektu Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej^[20]. W dniach 19–20 marca 2009 jeden z ATR220 był prezentowany słoweńskim kolejom państwowym w Lublanie^[21]. 23 czerwca 2009 w miejscowości Česká Třebová odbyła się prezentacja 219M dla České dráhy^[22]. Od 14 do 16 października 2009 Atribo wyprodukowane dla Ferrovie Emilia Romagna i oznaczone jako ATR220-029 było prezentowane przez producenta na targach Trako^[23]. Od 22 do 25 września 2015 natomiast, również na targach Trako, prezentowano ATR220-026Tr^[24].

Atribo to jednoprzestrzenny trójczłonowy, częściowo niskopodłogowy (wysokość wejścia 600 mm nad poziomem główki szyny) skład przeznaczony do obsługi regionalnych przewozów pasażerskich na liniach niezelektryfikowanych^[25].

Wszystkie człony posiadają po jednej parze drzwi o prześwicie 1300 mm. Ze względu na sposób połączenia członów ze sobą, nie jest możliwe skracanie i wydłużanie pojazdu w warunkach eksploatacyjnych, jednakże istnieje możliwość łączenia do 3 pojazdów tego samego typu w trakcję wielokrotną^[1][3], także z linkami typu 223M^[26].

Wnętrze jest klimatyzowane, monitorowane oraz wyposażone w system wykrywania pożarów^[1][3][27]. Jedna z dwóch kabin WC jest przystosowana dla osób niepełnosprawnych, w pojeździe znajduje się specjalna przestrzeń dla takich osób oraz rampa manualna^[2][3]. Podłoga w części niskopodłogowej znajduje się na wysokości 600 mm nad poziomem główki szyny, a w wysokopodłogowej 1200 lub 1295 mm (nad wózkami i zespołami napędowymi) i 900 mm (w przejściu międzywagonowym)^[3][1].

W wersji włoskiej znajduje się 21 siedzeń w 1. klasie (w układzie 2+1) oraz 129 stałych i 4 rozkładane siedzenia w 2. klasie. W polskiej wersji jest jedynie 2. klasa mająca 150 stałych siedzeń i 7 uchylnych^[2][3]. Atribo wyposażono w wizualno-akustyczny system informacji pasażerskiej^[3][2].

Pojazdy zbudowano w układzie członów: silnikowy-doczepny-silnikowy, pierwszy i ostatni wózek to dwuosiowe wózki napędne typu 24MN lub 24MNb, a dwa środkowe wózki to wózki toczne w systemie Jakobsa typu 37ANk lub 37ANb. Producentem wszystkich wózków jest Pesa. Każdy pojazd posiada 2 silniki MAN D2876LUE623 o mocy 382 kW sprzężone z przekładnią Voith^[2][3].

Atribo dla Trenitali zostały wyposażone układy napędowe Voith/MAN dostosowane do nowej normy emisji spalin Stage IIIB^[5]. Wśród innych różnic z wcześniejszymi atribo producent podaje, że zastosował własny system sterowania i lokalizacji pojazdu oraz zmniejszone zostały założone koszty eksploatacji^[28].

Jednostka posiada system zabezpieczeń łagodzących skutki ewentualnego zderzenia czołowego. Przy prędkości do 5 km/h energia jest przejmowana sprężyście przez absorber hydrauliczny znajdujący się przy mocowaniu sprzęgu do karoserii. Kolejne absorbery, znajdujące się po bokach sprzęgu, są w stanie przyjąć całą energię zderzenia z prędkością 15 km/h, chroniąc pudło pojazdu przed uszkodzeniem. Przy wyższych prędkościach deformacji ulega strefa zgniotu karoserii, mająca zapewnić bezpieczeństwo przestrzeni pasażerskiej do prędkości 30 km/h. Zamontowane po bokach czoła pochłaniacze energii są zaprojektowane przez Pesę i zostały już wcześniej (2006) zastosowane w elektrycznym Acatusie^[2].

Nie ma informacji na temat zastosowania wyżej opisanych systemów bezpieczeństwa w jednostkach dla województwa pomorskiego.

Pojazdy wyposażone są w system kontroli i diagnostyki pojazdu^[3][1].

Państwo	Właściciel	Przewoźnik	Seria	Liczba
Polska	Województwo zachodniopomorskie	Polregio	SA136	9
	Województwo pomorskie			7
	Modertrans Poznań i Public Transport Service[d]		ATR220	2
	Polregio[e]		SA136	3
Włochy	Ferrovie del Sud Est		ATR220	27
	Trasporto Passeggeri Emilia-Romagna			12
	Trenitalia		ATR220Tr	58
Łączna liczba:				118

Stosowane we Włoszech oznaczenie ATR to akronim pochodzący od określenia AutoTreno Rapido (szybki pociąg samobieżny)^[29].

29 stycznia 2010 podpisano umowę z województwem zachodniopomorskim za zakup 10 atribo z opcją rozszerzenia o kolejne 2 egzemplarze, z której to opcji skorzystano we wrześniu 2010^[3][30]. Pierwsze dwa egzemplarze dostarczono 25 czerwca, a 27 czerwca rozpoczęto ich eksploatację w Zachodniopomorskim Zakładzie Przewozów Regionalnych^[3]. Kolejne egzemplarze dostarczano po 1 lub 2 miesięcznie aż do 28 stycznia 2011^[3]. Podobnie jak włoskie jednostki, SA136 dostały swój, choć nieoficjalny, przydomek. Ze względu na malaturę nazywane są smerfami^[31].

Pojazdy przydzielono do Bazy Taboru PR w Kołobrzegu^[3]. Pociągi przydzielono przede wszystkim do obsługi relacji Szczecin – Kołobrzeg (Koszalin) oraz Szczecin – Szczecinek^[3]. Pojazdy sporadycznie przydzielano do obsługi relacji Koszalin – Mielno Koszalińskie, obsługiwanej głównie przez SA103 oraz Sławno – Darłowo obsługiwanej głównie przez SA109 i SA110^[3]. W przypadku awarii zachodniopomorskich EN57 atribo zastępują je na zelektryfikowanych trasach takich jak: Szczecin – Białogard, Szczecin – Gryfino czy Szczecin – Kamień Pomorski^[3].

Atribo zastąpiły wysłużone niemieckie pojazdy SA110, których eksploatacje ostatecznie zakończono w kwietniu 2012^[32].

Od 29 sierpnia 2012 atribo są kierowane również do obsługi linii Szczecin – Piła^[33], a od czerwca 2013 również do portu lotniczego Szczecin-Goleniów (po drodze ze Szczecina do Kołobrzegu)^[34].

31 lipca 2013 na pokładzie jednego z pojazdów Urząd Marszałkowski podpisał roczną umowę z Przewozami Regionalnymi na świadczenie usług przewozowych^[35].

27 sierpnia 2014 dwa zachodniopomorskie pojazdy serii SA136 zostały uszkodzone w wypadkach. Do pierwszego z nich doszło na przejeździe kolejowo-drogowym bez zapór w pobliżu Gryfic, gdzie pociąg uderzył w przejeżdżający ciągnik rolniczy z przyczepą. Do drugiego wypadku doszło na przejeździe w Żabowie, gdzie atribo nie zdążył wyhamować przed elementem turbiny wiatrowej, który spadł na tory z przewożącej go ciężarówki^[36].

W 2016 roku wózki zastosowane w pojazdach serii SA136 zostały objęty dokładniejszymi kontrolami, ze względu na pojawienie się pęknięć ram wózków w dwuczłonowych 218M, w których zastosowano te same wózki^[37][38].

W grudniu 2022 zakończono dostawy jednostek elektryczno-spalinowych EN63H^[39], co spowodowało, że wraz ze zbliżającymi się przeglądami P3-2, w marcu 2023 roku urząd marszałkowski zdecydował się na wystawienie na sprzedaż 3 jednostek SA136^[40][41]. W 2 pierwszych postępowaniach nie było chętnych na ich zakup^[42], natomiast podczas 3. próby obniżono cenę i na zakup zdecydowało się Polregio^[43].

2 września pomorski samorząd podpisał z Pesą umowę na dostawę 7 sztuk SZT typu 219M oraz 3 sztuk 2-członowych SZT typu 218Mc do obsługi Pomorskiej Kolei Metropolitalnej^[17][44]. Dostawy miały rozpocząć się w grudniu 2014 a zakończyć w maju 2015. Na mocy podpisanych aneksów przesunięto czas dostaw na okres od 20 kwietnia do 31 sierpnia 2015^[45]. W zamian za opóźnienie realizacji kontraktu producent doposażył jednostki w superkondensatory i wysuwane stopnie zewnętrzne. W kwietniu 2015 pierwszy pojazd był gotowy i posiadał homologację^[46]. Na początku czerwca Pesa dostarczyła 3 pojazdy: 2 z nich zostały użyczone Przewozom Regionalnym skierowane do obsługi linii Gdynia – Hel, a jeden z nich testów na trasie PKM (później również go tymczasowo przekazano Przewozom Regionalnym)^[47][48], gdzie 12 czerwca odbyła się jego uroczysta prezentacja^[49]. W późniejszym czasie pojazdy użytkowane przez PR skierowano również na trasę Gdynia/Tczew – Chojnice^[50]. Na początku sierpnia ponownie jeden z pojazdów SA136 skierowano do testów na linii PKM^[51].

1 września 2015 składy rozpoczęły regularną obsługę PKM, której operatorem została spółka PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście^[52]. 11 grudnia 2022 obsługę PKM przejęła spółka Polregio i to jej przekazano wszystkie pojazdy serii SA136^[53].

W listopadzie 2023 roku Polregio zakupiło od województwa zachodniopomorskiego 3 jednostki^[43]. W momencie zakupu planowano aby skierować je do kursowanie w województwie lubuskim^[54], tak się jednak nie stało i w sierpniu 2024 pierwsza jednostka w barwach Polregio została przydzielona do Pomorskiego Zakładu spółki, gdzie we wrześniu rozpoczęła obsługę Pomorskiej Kolei Metropolitalnej^[55].

Kontrakt z Ferrovie del Sud Est na dostarczenie 13 pojazdów 219M podpisano 12 czerwca 2006^[9]. W 26 lutego 2007 FSE, korzystając z opcji zawartych w podpisanej umowie, poszerzyło zamówienie do 23 sztuk^[2]. Dostawy rozpoczęto 15 lipca 2008^[56]. Używano wtedy nazwy handlowej Nicolaus, nawiązując do imienia patrona prowincji Bari, Mikołaja^[57]. Pojazdy przeznaczono do obsługi połączeń w regionie Apulia^[56].

Podczas transportu do Włoch, pojazdy samodzielnie docierały do stacji Wałbrzych Główny, skąd dalej były przeciągane lokomotywami wyposażonymi w sprzęg UIC^[58].

W marcu 2010 podpisano nowe zamówienie na kolejne 4 sztuki^[12].

22 lipca 2022 na linii kolejowej między Martina Franca, a Crispiano doszło do pożaru jednostki ATR220-006^[59].

17 lutego 2009 Pesa podpisała umowę na dostawę dwóch 219M dla Ferrovie Nord Milano^[10]. Oba zespoły (ATR220 Luca, ATR220 Sofia) uroczyście przekazano przewoźnikowi 9 kwietnia 2009 w Brescii^[60]. Pojazdy przeznaczono do obsługi trasy Brescia – Iseo – Edolo^[60]. Pociągi te stosunkowo często ulegały awariom wykluczającym je z ruchu, co prawdopodobnie były spowodowane dużym nachyleniem linii, po których kursowały^[61]. Spowodowało to zaprzestanie ich eksploatacji w 2015 roku (miały wówczas przejechane odpowiednio 510 tys. km i 447 tys. km) oraz formalnie wycofanie z ruchu w 2020 roku^[62][63]. Dodatkowo w międzyczasie Krajowa Agencja Bezpieczeństwa Kolejowego ogłosiła alarm bezpieczeństwa „dotyczący problemów związanych z pęknięciem ramy wózka”^[61].

Obie jednostki zostały we wrześniu 2023 zakupione przez polskie konsorcjum spółek Modertrans Poznań i Public Transport Service^[62]. Z końcem stycznia 2024 polskie konsorcjum odebrało składy, a 11 marca rozpoczął się ich transport do Polski^[64]. Po przejeździe do Polski zostały poddane polonizacji, w wyniku czego w październiku rozpoczęto jazdy testowe na polskiej sieci kolejowej^[65].

19 maja 2009 podpisano kontrakt z Ferrovie Emilia Romagna na dostarczenie 8 sztuk zespołów typu 219M^[11] do obsługi linii Bolonia – Portomaggiore i Casalecchio – Vignola^[66]. Pierwsze trzy sztuki dostarczono 25 czerwca 2009^[67]. Później podpisano umowę na dostawę 4 dalszych egzemplarzy^[13]. 1 lutego 2012 Ferrovie Emilia Romagna połączyło się z Azienda Trasporti Consorziali w wyniku czego powstało Trasporto Passeggeri Emilia-Romagna^[68].

12 grudnia 2013 roku Pesa podpisała w Rzymie umowę z przewoźnikiem Trenitalia na dostawę 40 Atribo z opcją dokupienia kolejnych 20^[14][69]. Pod koniec lipca 2014 roku pierwszy pojazd był testowany na torze doświadczalnym Instytutu Kolejnictwa w pobliżu Żmigrodu^[70], a 20 sierpnia dostarczono go do Pizy i przeznaczono do testów niezbędnych do dopuszczenia tych pojazdów do poruszania się po włoskiej sieci kolejowej^[71]. Po zakończeniu testów i otrzymaniu oznaczenia UIC prototyp 3 grudnia został przetransportowany z Pizy do Rzymu^[72]. 4 grudnia 2014 odbyła się oficjalna prezentacja tej jednostki na głównym dworcu stolicy Włoch Roma Termini^[73]. 6 grudnia do Pizy dotarł transport z dwoma kolejnymi atribo^[74]. Łącznie w pierwszym półroczu 2015 roku dostarczono 8 atribo do Toskanii, a kolejne 2 jednostki w lipcu^[75]. 13 lutego 2015 odbyła się kolejna oficjalna prezentacja – tym razem we Florencji. Pojazdy zostały nazwane przez przewoźnika Swing^[76]. 16 marca pierwszy z pojazdów otrzymał dopuszczenie do ruchu na włoskiej sieci kolejowej^[77], a 20 marca rozpoczął kursy z pasażerami^[78].

Atribo dostarczane były do Włoch przez Przedsiębiorstwo Spedycyjne Trade Trans z Grupy PKP Cargo^[79]. Jednostki zostały zakupione celem zastąpienia starszych pojazdów spalinowych serii ALN 668 i 663^[80] i obsługi rejonów Toskanii, Abruzji, Kampanii, Kalabrii i Marche^[5].

W październiku 2015 ze względu na problemy z system ETCS pojazdy zostały wycofane z linii Lukka – Aulla w Toskanii i zastąpione przez składy wagonowe^[81]. Na początku listopada problemy zostały rozwiązane poprzez wymianę wadliwego podzespołu^[82].

22 lutego 2016 w Conegliano odbyła się prezentacja atribo przeznaczonego dla regionu Wenecja Euganejska^[83]. W 2016 roku zakończono dostawy 40 jednostek zamówionych w ramach zamówienia podstawowego^[15]. Pod koniec 2016 roku trwała produkcja dodatkowych 4 egzemplarzy, który zostały zamówione w ramach opcji z podstawowego zamówienia^[15].

27 lipca 2018 zamówienie rozszerzono o kolejnych 14 egzemplarzy (w tym 10 do wykorzystania na Sardynii)^[16]. 5 lutego 2020 do Włoch wyjechało 45. atribo dla Trenitalii^[84]. Na początku października cztery pojazdy były dostarczone na Sardynię^[85], a dostawy, łącznie 10 pojazdów, zakończono w grudniu^[86]. W marcu 2021 ukończono dostawy pojazdów zamówionych w 2018 roku^[87].

• Lista spalinowych zespołów trakcyjnych i wagonów eksploatowanych w Polsce