Układ osi lokomotywy

Układ osi lokomotywy – liczba i układ osi tocznych i napędowych lub wiązanych lokomotywy. Na oznaczenie poszczególnych układów osi, ułatwiające klasyfikację lokomotyw, stosowane są odpowiednie oznaczenia cyfrowo-literowe. Układ osi był istotną cechą zwłaszcza parowozów, gdzie występowało największe zróżnicowanie układów osi i ich oznaczeń.

W przypadku lokomotyw spalinowych oraz elektrycznych, a także w przypadku wagonów motorowych układ osi jest mniej zróżnicowany, jednak i tutaj odgrywa on niebagatelną rolę w dynamice pojazdu. To wszystko sprawia, że układ osi jest istotnym parametrem występującym w każdej charakterystyce taboru trakcyjnego.

Dla parowozów

• W oznaczeniu serii: ostatnia mała litera oznacza układ osi, według tabeli poniżej, np. Pt47, TKt48.
• Liczbowo: trzycyfrowe oznaczenie według systemu francusko-rosyjskiego^[1]. Kolejne cyfry rozdzielone myślnikami oznaczają liczbę osi: tocznych przednich, napędowych i tocznych tylnych. Brak osi w grupie oznacza 0^[1]. Więcej cyfr oznacza parowóz wieloczłonowy.
• Literowo-cyfrowo: według systemu niemieckiego opisanego poniżej.
• Obrazowo: osie toczne oznacza litera o a napędowe O. Przeważnie grupy osi oddziela się spacją. Czasem literę oznaczającą oś silnikową wyróżnia się pogrubieniem albo zaczernieniem.

Dla pozostałego taboru trakcyjnego

• Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W zespołach trakcyjnych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się.
• Osie prowadzące, mogące wykonywać obrót względem ostoi, oznacza się '.
• Osie należące do wózka ujmuje się w nawiasy np. (1A)'(A1)', dla przypadków oczywistych nawias pomija się, np. B'B'.
• Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o, np. Bo'Bo' – oznacza dwa wózki dwuosiowe z napędem indywidualnym.
• Jeśli pojazd składa się z rozłączalnych członów oznacza się to przez znak +, np. elektrowóz ET41 ma układ osi Bo'Bo'+Bo'Bo'.

Stosowany obecnie w większości krajów Europy^[1], wprowadzony jako standard przez Międzynarodowy Związek Kolei (UIC). Oznaczenie będące kombinacją liter i cyfr, pozwala na dokładne określenie cech układu osi, zwłaszcza mniej typowych lokomotyw.

• Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a wielka litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W parowozach wieloczłonowych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się^[1].
• Toczne osie ruchome dodatkowo oznacza się apostrofem (') np. 2'C1' (oznaczenie to często jest pomijane)^[1].
• W parowozach wieloczłonowych symbole odnoszące się do grup osi prowadzonych w odrębnych ramach ujmuje się w nawiasy^[1] np. (2'D)2'D.
  • W parowozach Garratta wózki traktuje się jak dwa oddzielne parowozy i ujmuje w nawiasach np. (1'C1')(1'C1')^[1].
• Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o np. 1'Bo.
• W rozbudowanym systemie niemieckim po oznaczeniu samego układu osi parowozów dodawane bywają dalsze informacje, w kolejności:^[1]
  • litera n oznaczająca parowóz na parę nasyconą, h – na parę przegrzaną, t – z osuszaczem pary;
  • cyfra 2, 3 lub 4 oznaczająca liczbę cylindrów silnika;
  • opcjonalnie litera v oznaczająca silnik sprzężony, t oznaczająca tendrzak, z oznaczająca napęd zębaty, f oznaczająca parowóz bezogniowy^[1].

• Kolejne cyfry oznaczają liczbę osi w grupach: toczne z przodu, napędowe, toczne z tyłu. Zapisuje się jako ciąg cyfr oddzielonych myślnikami (w Rosji) lub liczbę trzycyfrową (we Francji). 0 oznacza brak osi w grupie^[1].

(ang. Whyte notation)

• Kolejne liczby oznaczają liczbę kół w grupach. Liczby zawsze są rozdzielone myślnikami. Brak osi w grupie oznacza 0. Litera T na końcu oznacza parowóz tendrzak.

Część układów osi posiada tradycyjne nazwy własne, lecz w Polsce nie są używane.

Zobacz multimedia związane z tematem: Układ osi lokomotywy

• oznaczenia polskich parowozów i tendrów