Martxoaren 5
data
Martxoaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita laugarren eguna da, 65.a bisurteetan. 301 egun falta dira urtea amaitzeko.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1328 – Juduen aurkako pogroma Lizarran.
- 1937 – Matxitxakoko itsas gudua, Eusko Itsas Gudarosteko ontziak eta Canarias gerla ontzi altxatuaren artean.
- 1978 – ETAk bi polizia erail zituen Gasteizen.
- 1979 – ETAk, Agustin Muñoz Vazquez jenerala erail zuen Madrilen.
Mundua
aldatu- 1616 – Nikolas Kopernikoren De revolutionibus orbium coelestium liburua debekatu zuen Eliza Katolikoak.
- 1933 – Adolf Hitlerrek gidatutako Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialistak hauteskundeak irabazi zituen, botoen %43 lortuta.
- 1940 – SESBeko politburo-ko kideek Katingo sarraskia egitea onartu zuten, 25.000 poloniar baino gehiago hiltzeko.
- 1943 – Turingo Fiat automobilgintza plantan greba hasi zuten milaka langilek, gerran zen Mussoliniren erregimena kolpatuz. Greba bizkor zabaldu zen Italian eta egun gutxian 100.000 ziren greban zeuden langileak.
- 1946 – Winston Churchillek Missourin emandako hitzaldian, Altzairuzko Oihalak Europa zatitu zuela salatu zuen.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1984 – Mask filma estreinatu zen, Peter Bogdanovichek zuzendu eta Cher, Eric Stoltz, Sam Elliott, Laura Dern eta Estelle Getty aktoreek antzeztu zutelarik.
- 2006 – Los Angelesen Oscar sariak eman ziren, Crash filma garaile irten zelarik.
- 2009 – Zack Snyder estatubatuar zinema zuzendariaren Watchmen filma estreinatu zen.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2011 – Bizkaia pilotalekua inauguratu zen.
Mundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1750 – Frantzisko Ramon Egia, bizkaitar politikari eta militarra (h. 1827).
- 1846 – Eusebio López, nafar inprimatzailea (h. 1929).
- 1882 – Adrián Loyarte, gipuzkoar kazetari eta idazlea (h. 1962).
- 1888 – Joseph Hiriart, lapurtar arkitektoa (h. 1946).
- 1896 – Odon Apraiz, gasteiztar hizkuntzalaria eta Euskaltzaindiaren sortzailea (h. 1984).
- 1903 – Maria Etxabe Aldai, gipuzkoar idazle, politikari eta kultur eragilea (h. 1993).
- 1904 – Eusebio Zamakola, El Vasco, Argentinan aritutako bizkaitar bidelapurra (h. 1983).
- 1911 – Josefina Serratosa, gipuzkoar aktorea (h. 1990).
- 1923 – Juan José Mencía, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
- 1932 – Francisco Glaria, Glaria II, nafar futbolaria (h. 2017).
- 1941 – Jean-Michel Kapendegi, lapurtar errugbilaria (h. 1968).
- 1946 – Javier Ziaurriz, nafar futbolari ohia.
- 1948 – Anjel Lertxundi, gipuzkoar idazlea, euskal idazlerik oparoenetarikoa.
- 1949 - Joxe Luix Treku, gipuzkoar abeslaria.
- 1952 – Sagrario Aleman, nafar euskara irakaslea.
- 1954 – José Luis Burgueña, bizkaitar futbolaria ohia.
- 1955 –
- José Eugenio Azpiroz, PPko gipuzkoar politikaria.
- Jesús María López Mauleon, nafar apaiza, Goi Xingu-Tucumãko apezpikua.
- 1960 – Xabier Losantos, bizkaitar futbol arbitro ohia.
- 1964 – Joseba Urizar, bizkaitar idazlea (h. 2021).
- 1965 – Koro Benito, gipuzkoar poeta, Salamancan.
- 1966 –
- Martxelo Rubio, gipuzkoar aktorea.
- Jon Uriarte, bizkaitar kazetari, irrati esatari eta telebista aurkezlea.
- 1969 – Vincent Etxeto, lapurtar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
- 1971 – Lander Beloki Mendizabal, Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza Fakultateko dekanoa.
- 1974 – Jon Pérez Bolo, bizkaitar futbolari ohia.
- 1980 – Zigor Aldama, Shanghain bizi den bizkaitar kazetaria.
- 1981 – Ainhoa Lendinez, gipuzkoar mendi-lasterkari eta kazetaria.
- 1985 – Mikel Belloso, gipuzkoar pilotari ohia.
- 1986 –
- Imanol Aguiar, bizkaitar futbolaria.
- Mikel Dañobeitia, bizkaitar futbolaria.
- 1987 – Mikel Garmendia Pajuelo, bizkaitar futbolaria.
- 1993 – Leire Elustondo, bizkaitar abeslaria, musika konposatzailea eta kazetaria.
- 1994 – Kévin Rodrigues, portugaldar jatorriko lapurtar futbolaria.
- 1995 – Pablo Paredes Lapeña, bizkaitar eskubaloi jokalaria.
- 1996 – Miguel Olabide, nafar futbolaria.
- 1999 – Mikel Goiria, bizkaitar futbolaria.
- 2000 – Joseba López, arabar txirrindularia.
- 2003 – Nicolás Serrano, bizkaitar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1133 – Henrike II.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (h. 1189).
- 1224 – Kunegunda Poloniakoa, herrialde horretako dukesa handia eta santua (h. 1292)
- 1326 – Luis I.a Hungariakoa, Hungaria eta Kroaziako erregea (h. 1382).
- 1512 – Gerhard Mercator, flandestar geografoa, matematikaria eta kartografoa (h. 1594).
- 1637 – Jan van der Heyden, nederlandar margolaria eta grabatzailea (h. 1712).
- 1658 – Antoine de Lamothe-Cadillac, frantziar esploratzaile eta abenturazalea Frantzia Berrian (h. 1730).
- 1685 – Georg Friedrich Händel, alemaniar-britainiar konpositorea (h. 1759).
- 1696 – Giambattista Tiepolo, italiar margolari barrokoa (h. 1770).
- 1829 – Jean-Jacques Henner, frantziar margolaria (h. 1905).
- 1834 – Félix de Blochausen, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1915).
- 1851 – Daniel Urrabieta Vierge, espainiar margolari eta ilustratzaile grafikoa (h. 1904).
- 1853 – Howard Pyle, estatubatuar idazle eta ilustratzailea (h. 1911).
- 1854 – Ruth Belville, Greenwicheko Denboraren Emakumea, Londreseko negozio-emakumea (h. 1943).
- 1862 – Siegbert Tarrasch, alemaniar xakelaria (h. 1934).
- 1865 – Clémentine Delait, frantziar emakume bizarduna (h. 1939).
- 1868 – Prosper Poullet, Belgikako lehen ministroa (h. 1937).
- 1870 – Frank Norris, estatubatuar eleberrigilea eta kazetaria (h. 1902).
- 1879 – William Beveridge, britainiar ekonomialaria eta gizarte erreformagilea (h. 1963).
- 1881 – Augusto Barcia Trelles, espainiar abokatu, idazle, kazetari eta politikari errepublikanoa (h. 1961).
- 1887 – Heitor Villa-Lobos, brasildar musikagilea (h. 1959).
- 1888 – Ramón Otero Pedrayo, galiziar idazle eta politikaria (h. 1976).
- 1894 – Josep Obiols, katalan margolaria (h. 1967).
- 1896 – Lotte Eisner, alemaniar-frantziar zinemagilea (h. 1983).
- 1897 – Gunta Stölzl, alemaniar ehun diseinatzailea eta ehungilea, Bauhauseko emakumezko irakasle gutxietakoa (h. 1983).
- 1898 –
- Misao Okawa, 117 urte eta 27 egun bizi izandako japoniarra (h. 2015).
- Zhou Enlai, Txinako Herri Errepublikako gobernuburua (h. 1976).
- 1904 – Karl Rahner, alemaniar teologo katolikoa (h. 1984).
- 1906 – Pál Teleki, hungariar futbolaria (h. 1985).
- 1908 – Rex Harrison, ingeles zinema eta antzerki aktorea (h. 1990).
- 1910 –
- Ennio Flaiano, italiar gidoigile, antzerkigile, eleberrigile, kazetari eta antzerki kritikaria (h. 1972).
- Paul Guth, frantziar idazle eta kazetaria (h. 1997).
- 1911 – Wolfgang Larrazábal, Venezuelako presidentea (h. 2003).
- 1912 – Jack Marshall, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1988).
- 1915 – Laurent Schwartz, frantziar matematikaria (h. 2002).
- 1918 – James Tobin, estatubatuar ekonomista, 1981eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2002).
- 1920 – Juan José Torres, Boliviako presidentea (h. 1976).
- 1922 – Pier Paolo Pasolini, italiar zinema zuzendaria, olerkaria, idazlea eta intelektuala (h. 1975).
- 1925 – Marie Mansart, frantziar aktorea (h. 2012).
- 1929 – J. B. Lenoir, estatubatuar abeslari, konpositore eta gitarrista (h. 1967).
- 1934 –
- Daniel Kahneman, estatubatuar psikologo, ekonomista eta unibertsitateko irakaslea, 2002ko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2024).
- James Sikking, estatubatuar aktorea (h. 2024).
- 1936 –
- Canaan Banana, lehendabiziko Zimbabweko presidentea (h. 2003).
- Monika Buch, espainiar diseinatzailea, arte optikren eta arte zinetikoan erreferentea.
- Dean Stockwell, estatubatuar aktorea (h. 2021).
- 1938 – Lynn Margulis, estatubatuar biologoa (h. 2011).
- 1941 – José María Merino, gaztelaniazko galiziar idazlea.
- 1942 – Felipe González, Espainiako presidente ohia.
- 1943 – Lucio Battisti, italiar musikari eta abeslaria (h. 1998).
- 1945 – Selina Hastings, britainiar kazetaria, idazlea eta biografoa.
- 1948 –
- Manca Košir, esloveniar kazetari, filologo, politikari eta aktorea (h. 2024).
- Sara Lezana, espainiar flamenko-dantzaria eta aktorea.
- 1951 – Michael Gore, estatubatuar musikagilea.
- 1954 – Joao Lourenço, Angolako presidentea.
- 1956 – Adriana Barraza, mexikar aktore, irakasle eta zuzendaria.
- 1958 – Andy Gibb, ingeles abeslari eta musikaria (h. 1988).
- 1959 – Darío Grandinetti, argentinar aktorea.
- 1964 – Gerald Vanenburg, herbehereetar futbolari ohia.
- 1966 –
- Mario De Clercq, belgikar ziklo-krosslaria.
- Oh Eun-sun, hegokorear alpinista, munduko emakume alpinisten artean nabarmenenetakoa.
- 1968 – Ambrose Mandvulo Dlamini, Eswatiniko lehen ministroa (h. 2020).
- 1969 – Juan Carlos Villamayor, paraguaitar futbolari ohia.
- 1970 –
- John Frusciante, estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea, Red Hot Chili Peppers taldeko kide ohia.
- Aleksandar Vučić, Serbiako presidentea.
- 1973 – Juan Esnáider, argentinar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1974 – Eva Mendes, estatubatuar aktore eta modeloa.
- 1975 – Lucía Hoyos, espainiar modelo, telebista aurkezle aktorea.
- 1976 – Sarunas Jasikevicius, lituaniar saskibaloi-jokalaria.
- 1978 – Michiyasu Osada, japoniar futbolari ohia.
- 1979 - Marwán, palestinar jatorriko espainiar abeslari eta poeta.
- 1982 – Dan Carter, zeelandaberritar errugbi jokalaria.
- 1987 – Anna Txakvetadze, georgiar eta ukrainar jatorriko errusiar tenislaria.
- 1988 – Liassine Cadamuro, frantziar futbolaria.
- 1989 – Kensuke Nagai, japoniar futbolaria.
- 1991 – Vicky Losada, kataluniar futbolaria.
- 1992 – Macarena Achaga, argentinar modelo, aktore, abeslari eta telebista aurkezlea.
- 1998 – Yusra Mardini, Berlinen bizi den siriar igerilaria.
- 2000 - Beatrice Chebet, kenyar atleta, iraupen-lasterketetan eta landa-lasterketetan aditua.
- 2002 - Martxoaren, espainiar igerilari sinronizatua.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1951 – María Juncal Labandibar, gipuzkoar olerkigilea (j. 1924).
- 1955 – Maria Amatriain, nafar hezitzailea (j. 1867).
- 1959 – José María Otamendi, gipuzkoar ingeniaria, Madrilen (j. 1885).
- 1969 – Ticiana Iturri, medikua, higienearen dibulgatzailea, haurdunaldian eta pediatrian espezialista, Bizkaiko lehenengo emakume medikua (j. 1904).
- 1990 – Gina Pane, lapurtar artista, 1970eko hamarkadan Body art landu zuena, Parisen (j. 1939).
- 1999 – Maurice Jouvet, lapurtar aktorea, Buenos Airesen (j. 1923).
- 2010 – Marcelina Zabala, gipuzkoar erraketista. (j. 1923).
- 2018 – Marian Arregi, gipuzkoar musikaria eta dantzaria, euskal dantza eta musika tradizionala berreskuratzen lan handia egin zuena (j. 1944).
- 2019 – Angel Aintziburu, nafar idazlea eta ohorezko euskaltzaina (j. 1930).
Mundua
aldatu- 254 – Luzio I.a, Aita santua.
- 1534 – Il Correggio, italiar pintorea (j. 1489).
- 1560 – Pedro Pacheco, espainiar kardinala eta Iruñeko apezpikua (j. 1488).
- 1576 – Luis de Requesens, kataluniar diplomatikoa eta politikaria (j. 1528).
- 1588 – Henrike I.a Borboi-Condékoa, Frantziako erlijio gerratan protestanteen liderretako bat (j. 1552).
- 1778 – Thomas Arne, ingeles musikagilea (j. 1710).
- 1795 – Ramón de la Cruz, espainiar antzerkigilea (j. 1731).
- 1803 – María Isidra de Guzmán y de la Cerda, Espainian Hizkuntzan unibertsitateko doktore-gradua eta Hizkuntza Ohorezko Akademikoaren duintasuna lortutako lehen emakumea (j. 1767).
- 1815 – Franz Anton Mesmer, alemaniar sendagilea (j. 1734).
- 1827 –
- Alessandro Volta, italiar fisikaria, pilaren asmatzailea (j. 1745).
- Pierre-Simon Laplace, frantziar matematikaria (j. 1749).
- 1875 – Julie von May, suitzar sufragista eta feminista (j. 1808).
- 1876 –
- Marie d'Agoult, frantziar idazlea (j. 1805).
- Francesco Maria Piave, italiar libreto egileak (j. 1810).
- 1893 – Hyppolyte-Adolphe Taine, frantziar historialaria (j. 1828).
- 1895 –
- Nikolai Leskov, errusiar idazlea (j. 1831).
- Henry Rawlinson, ingeles militara eta arkeologoa (j. 1810).
- 1899 – Elizabeth Brown, britainiar astronomoa, eguzki-behaketetan espezializatua (j. 1830).
- 1903 – Gaston Paris, frantziar jakituna (j. 1839).
- 1912 – Lorina Bulwer, britainiar jostuna, expresionismoaren adierazpen diren brodatuen sortzailea (j. 1838).
- 1917 – Manuel de Arriaga, Portugalgo lehendabiziko presidentea (j. 1840).
- 1925 – Johan Jensen, danimarkar matematikaria eta ingeniaria (j. 1859).
- 1937 – Enrique Moreno Plaza, espainiar merkataritzarako-itsasgizona, Matxitxakoko itsas guduan Nabarra bouaren kapitaina (j. 1906).
- 1940 – Toyoji Takahashi, japoniar futbolaria (j. 1913).
- 1944 – Max Jacob, frantziar margolari eta idazlea (j. 1876).
- 1947 – Alfredo Casella, italiar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (j. 1883).
- 1950 – Edgar Lee Masters, estatubatuar idazlea (j. 1868).
- 1953 –
- Sergei Prokofiev, errusiar musikagilea, orkestra zuzendaria eta pianista (j. 1891).
- Josef Stalin, sobietar politikaria, SESBeko bigarren buruzagi gorena (j. 1878).
- 1957 – William Cameron Menzies, estatubatuar zinema zuzendari, arte zuzendari eta ekoizlea (j. 1896).
- 1963 – Patsy Cline, estatubatuar country abeslaria (j. 1932).
- 1966 –
- Anna Akhmatova, errusiar poeta, XX. mendeko Errusiako poetarik gailenetakoa (j. 1889).
- Joseph Alexander Gray, australiar fisikaria (j. 1884).
- 1967 – Mohammad Mossadegh, Irango lehen ministroa (j. 1882).
- 1979 – Leland John Haworth, partikulen fisikari estatubatuarra (j. 1904).
- 1982 – John Belushi, estatubatuar aktore, umorista eta musikaria eta The Blues Brothers taldearen sortzaileetako bat (j. 1949).
- 1984 –
- Tito Gobbi, italiar baritonoa (j. 1913).
- William Powell, estatubatuar aktorea (j. 1892).
- 1992 – Giuseppe Olmo, italiar txirrindularia (j. 1911).
- 2000 – Lolo Ferrari, frantziar dantzaria, abeslaria eta aktore pornografikoa (j. 1963).
- 2001 – Franz De Mulder, belgikar txirrindularia (j. 1937).
- 2004 – Masanori Tokita, japoniar futbolaria (j. 1925).
- 2006 – Richard Kuklinski, soldatapeko estatubatuar hiltzailea (j. 1935).
- 2013 –
- Hugo Chávez, Venezuelako presidentea (j. 1954).
- Víctor Valera, venezuelar eskultorea (j. 1927).
- Tove Wallenstrøm, danimarkar aktorea (j. 1915).
- 2014 –
- Leopoldo María Panero, espaniar abangoardismoko poeta, novísimos taldekoa (j. 1948).
- Luis Villoro, mexikar filosofoa (j. 1922).
- 2015 – Jim McCann, irlandar plazagizon eta folk abeslaria (j. 1944).
- 2016 –
- Nikolaus Harnoncourt, austriar orkestra-zuzendaria (j. 1929).
- Ray Tomlinson, estatubatuar programatzailea, ARPANET sarean lehen posta elektroniko sistema inplementatu zuena (j. 1941).
- 2019 – Jacques Loussier, frantziar piano-jotzailea eta musikagilea (j. 1934).
- 2022 – Miquel Strubell i Trueta, kataluniar soziolinguista (j. 1949).
- 2023 –
- Klaus Bonsack, alemaniar luge lasterkaria (j. 1941).
- Claire Etcherelli, frantziar idazlea (j. 1931).
- Gary Rossington, estatubatuar musikari eta egile abeslaria, Lynyrd Skynyrd Southern rock taldeko kidea (j. 1951).
- 2024 – Dagmar Loe, norvegiar kazetaria (j. 1923).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Ele/Eleder eta Euxebi/Euxebio.
Kanpo estekak
aldatu