Martxoaren 15
data
Martxoaren 15a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita hamalaugarren eguna da, 75.a bisurteetan. 291 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1980 – Espainiako zentsurak jazarritako liburuak Donostian kalean salgai jarri zituzten. Editore eta liburu-saltzaileen ekimena izan zen, adierazpen askatasunaren alde. Garai hartan, zentsurak liburu ugari debekatu zituela salatzen zuten.
- 2011 – Arnaldo Otegiren adierazpen askatasuna urratzeagatik Europako Giza Eskubideen Epaitegiak Espainia zigortu zuen.
Mundua
aldatu- 1848 – Hungarian 1848ko Iraultzaren hasiera. Hungariako Jaiegun Nazionala.
- 1928 – Japonian komunisten aurkako ehiza abiatu zuen Giichi Tanakak.
- 1985 – Brasilgo diktadura militarra amaitu zen.
- 2003 –
- Hu Jintao, Txinako Errepublika Popularreko presidente aukeratu zuten.
- 25 milioi pertsona atera ziren kalera 100 herrialde baino gehiagotan, Irakeko inbasioaren aurka.
- 2009 – FMLNko Mauricio Funesek irabazi zituen El Salvadorreko hauteskundeak.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1983 – Euskal Idazleen Elkartearen sorrera.
- 1991 – 7. Korrikari hasiera eman zitzaion Gasteizen, martxoaren 24an Baionan amaitu zelarik.
- 2008ko Nafarroako Bertsolari Txapelketan Julen Zelaietak jantzi zuen txapela.
Mundua
aldatu- 1962 – Quino komikilari argentinarrak Mafalda pertsonaia sortu zuen.
- 1965 – Major Dundee ("Dundee Maiorra") filma estreinatu zen, Sam Peckinpahek zuzendu eta Charlton Heston, Richard Harris, Jim Hutton eta James Coburn aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2012 – Bilboko Athletic Kluba Euskal Herriko futbol taldeak Manchester United ingeles taldeari San Mames estadioan 2-1 irabazi eta jada UEFA Europa League txapelketako final-laurdenetan da.
Mundua
aldatu- 1890eko Home Nations Txapelketa: Ingalaterra eta Eskozia berdinduta gelditu zirenez biak izendatu zituzten txapeldun.
Jaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1782 – José Yanguas, euskal herritar politikari, historialari eta jurista (h. 1863).
- 1809 – Jose Maria Zubia Zigaron, Aita Mari, gipuzkoar marinela (h. 1866).
- 1837 - Matilde Orbegozo, bizkaitar poeta (h. 1891).
- 1838 – Raimundo Sarriegi, gipuzkoar musikagilea (h. 1913).
- 1869 – Erramun Olabide, gasteiztar hizkuntzalaria (h. 1942).
- 1883 – Josefa Uritz, nafar irakasle, pedagogo eta ekintzailea (h. 1958).
- 1884 –
- Vicente Blanco, euskal txirrindularia, Frantzia Tourrean parte hartu zuen lehendabiziko euskalduna (h. 1957).
- Raimundo García García, Iruñean bizi izandako espainiar kazetari eta politikaria, Leónen (h. 1962).
- 1892 – Mixel Dargaitz, lapurtar bertsolaria (h. 1965).
- 1896 – José María Jauregi, Penaltyen erregea, bizkaitar futbolaria (h. 1988).
- 1913 – Ramón Gabilondo, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 2004).
- 1916 – Blas Otero, gaztelaniaz idatzi zuen bilbotar olerkaria (h. 1979).
- 1920 - Juan Jugo, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 2007).
- 1921 – José Javier López Jacoiste, nafar legelari eta notarioa (h. 2016).
- 1932 – Ignacio Etxarri, gipuzkoar futbolaria (h. 2003).
- 1934 – Jesús Moriones, nafar txirrindulari ohia.
- 1941 - Milagros Duque Vallejo, lehen emakume alkatea.
- 1943 – Rafael Bartolozzi, nafar eskultore eta margolaria (h. 2009).
- 1946 – Zorion Egileor, bizkaitar aktore eta musikagilea.
- 1949 – Miguel Archanco, nafar abokatu eta Osasunako presidentea.
- 1954 – Javier Miranda, nafar enpresari eta Osasunako presidentea (h. 2019).
- 1957 – Juan Jose Ibarretxe, Eusko Jaurlaritzako 5. lehendakaria.
- 1959 – Joxe Mari Olasagasti, gipuzkoar aizkolari, korrikalari, gizon probalari, harri jasotzaile, txingalari eta segalaria.
- 1961 – Inma Arias, bizkaitar politikaria.
- 1963 –
- Jokin Bildarratz, gipuzkoar politikaria, Tolosako alkatea ohia eta EUDELeko elkarteburua.
- Rosa Fresno, arabar politikaria.
- 1964 – Eduardo Txillida Beltzuntze, gipuzkoar eskultore eta margolaria.
- 1966 – Gotzone Sagardui, Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburua.
- 1969 - Akilino Etxarri, gipuzkoar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1970 – Xabier Gurutzeta, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1971 – Iñigo González de Heredia, arabar txirrindulari ohia.
- 1973 – Agustin Aranzabal, gipuzkoar futbolari ohia.
- 1975 – Susana Soleto, arabar aktorea.
- 1978 – Jurgi Kanblong, lapurtar biologo molekularra eta datuetan oinarritutako medikuntzaren arloko enpresaburua.
- 1980 – Carlos Merino, bizkaitar futbolaria.
- 1982 – Iñigo Vélez, arabar futbolari ohia.
- 1985 – Javier Garrido, gipuzkoar futbolaria.
- 1987 – Laura Chamorro, gipuzkoar kazetari eta telebista aurkezlea.
- 1996 – Ekaitz Jiménez, gipuzkoar futbolaria.
- 2000 –
- Ailetz Lasa, nafar txirrindularia.
- Iñaki Murua Carrasco, gipuzkoar txirrindularia.
- Aitana Rodrigo, bizkaitar atleta, distantzia laburreko lasterketatan aditua.
Mundua
aldatu- 270 – San Nikolas Barikoa, Mirako (Asia Txikia) artzapezpikua (h. 343).
- 1353 – Margarita I.a Danimarkakoa, Danimarkarko, Norvegiako eta Suediako erregina (h. 1412).
- 1611 – Jan Fyt, flandestar margolaria (h. 1661).
- 1614 – Franciscus Sylvius, alemaniar sendagilea (h. 1672).
- 1638 – Shunzhi, Txinako enperadorea, Qing dinastiako bigarrena (h. 1661).
- 1666 – George Bähr, alemaniar arkitektoa (h. 1738).
- 1713 – Nicolas-Louis de Lacaille, frantziar astronomo, 10.000 izar inguru sailkatu zituena (h. 1762).
- 1746 – Giovanni Battista Venturi, italiar fisikaria (h. 1822).
- 1758 – Georges Joseph Dufour, frantziar jenerala (h. 1820).
- 1767 – Andrew Jackson, Ameriketako Estatu Batuetako 7. Presidentea (h. 1845).
- 1778 – Pauline Fourès, frantziar margolari eta nobelagilea eta Napoleon Bonaparteren maitalea (h. 1869).
- 1779 – William Lamb (Melbourneko II. bizkondea), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1848).
- 1794 – Friedrich Christian Diez, latin hizkuntzetan espezializatutako alemaniar hizkuntzalaria (h. 1867).
- 1809 – Joseph Jenkins Roberts, Liberiako lehendabiziko presidentea (h. 1876).
- 1813 – John Snow, ingeles medikua, epidemiologia modernoaren sortzaileetariko bat (h. 1858).
- 1821 – Eduard Heine, alemaniar matematikaria (h. 1881).
- 1830 –
- Élisée Reclus, frantziar geografoa eta anarkista (h. 1905).
- Paul Heyse, alemaniar idazlea (h. 1914).
- 1831 – Daniel Comboni, italiar santua (h. 1881).
- 1835 – Eduard Strauss, austriar musikagilea (h. 1916).
- 1852 – Isabella Augusta Gregory, irlandar antzerkigile, folklorista eta antzezlaria (h. 1932).
- 1854 – Emil von Behring, alemaniar bakteriologoa, 1901eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1917).
- 1856 – Hara Takashi, Japoniako lehen ministroa (h. 1921).
- 1857 – Christian Michelsen, Norvegiako lehen ministroa (h. 1925).
- 1868 – Grace Chisholm Young, ingeles matematikaria (h. 1944).
- 1869 – Stanisław Wojciechowski, Poloniako presidentea (h. 1953).
- 1878 – Reza Shah Pahlavi, Irango shah edo enperadorea (h. 1944).
- 1883 – Mollie Faustman, la Vagabonde, suediar margolari, marrazkilari, kazetari eta idazlea (h. 1966).
- 1885 – Christian Jollie Smith, australiar abokatu sozialista, Australiako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat (h. 1963).
- 1890 – Boris Delaunay, errusiar alpinista eta matematikaria (h. 1980).
- 1902 – Sumiko Kurishima, japoniar aktore eta dantzaria (h. 1987).
- 1912 – Louis Paul Boon, belgikar idazle eta margolaria (h. 1979).
- 1920 – Edward Donnall Thomas, estatubatuar medikua, 1990eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
- 1922 – Karl-Otto Apel, alemaniar filosofoa (h. 2017).
- 1923 – Maria Mercè Costa Paretas, kataluniar artxibozaina (h. 2020).
- 1927 – Maija Isola, finlandiar margolaria eta ehun-disenatzailea (h. 2001).
- 1928 – Eugenia Roca, kataluniar antzezlea (h. 2010).
- 1930 –
- Zhores Alferov, sobietar eta errusiar fisikaria, 2000ko Fisikako Nobel Saria (h. 2019).
- Martin Karplus, austriar-estatubatuar kimiko teorikoa, 2013ko Kimikako Nobel Saria.
- 1932 –
- Alan Bean, NASAko estatubatuar astronauta, ingeniari eta margolaria (h. 2018).
- Vicente Rojo, espainiar jatorriko mexikar margolari eta grabatzailea (h. 2021).
- 1933 –
- Philippe de Broca, frantziar zinemagilea (h. 2004).
- Ruth Bader Ginsburg, estatubatuar epaile eta legelaria, Notorious R.B.G. ezizenarekin erresistentzia publikoaren eta justiziaren sinbolotzat hartua (h. 2020).
- Carmen de Mairena, kataluniar emakumezko abeslari eta artista transexuala (h. 2020).
- 1935 – David Andrews, irlandar politikaria.
- 1936 – Francisco Ibañez, gaztelerazko kataluniar komikigilea, Mortadelo eta Filemon eta beste komiki ezagun batzuen egilea (h. 2023).
- 1939 – Julie Tullis, britainiar eskalatzaile eta zinemagilea (h. 1986).
- 1940 –
- Vladas Česiūnas, piraguismoan lehiatu zen sobietar eta lituaniar kirolaria (h. 2023).
- Phil Lesh, estatubatuar baxu-jotzailea, Grateful Dead taldeko kide sortzailea (h. 2024).
- 1943 – David Cronenberg, kanadar zinemagilea.
- 1944 – Nebahat Çehre, turkiar aktore, modelo eta abeslaria.
- 1947 – Ry Cooder, estatubatuar gitarrajole, musikari, kantautore eta ekoizlea.
- 1948 – Sergio Vieira de Mello, NBEko brasildar diplomazialaria (h. 2003).
- 1950 – Pilar del Río, espainiar kazetaria eta itzultzailea.
- 1953 –
- Clementina Díez de Baldeón, irakaslea, arte historialaria eta politikaria.
- Kumba Ialá, Ginea-Bissauko 3. presidentea (h. 2014).
- 1955 –
- Jamila Abdallah Taha al Shanti, palestinar irakaslea eta politikaria, Hamasko kidea (h. 2023).
- Roberto Maroni, italiar politikaria (h. 2022).
- Dee Snider, estatubatuar heavy metal abeslari eta konposatzailea eta Twisted Sister taldearen burua.
- 1956 – Pedro Molina, kataluniar bikoizketa aktorea.
- 1958 – Inmaculada Aguilar, kordobar dantzaria eta dantza espainiarreko katedraduna.
- 1959 –
- Ben Okri, nigeriar poeta eta eleberrigilea.
- Isabel San Sebastián, espainiar kazetari eta idazlea.
- 1961 – Moungi Bawendi, tunisiar-frantziar-estatubatuar kimikaria, 2023ko Kimikako Nobel Saria.
- 1963 – Ochy Curiel, Latinoamerikako eta Karibeko feminismoaren teorialari eta aktibista, gizarte-antropologoa eta kantautorea.
- 1967 –
- Lucrecia, kubatar abeslari, aktore, aurkezle eta idazlea.
- Naoko Takeuchi, japoniar manga-artista.
- 1968 – Sabrina Salerno, italiar abeslari, modelo, aktore eta ekoizlea.
- 1971 – Euller, brasildar futbolari ohia.
- 1973 – Santi Vila, kataluniar historialari eta politikaria.
- 1974 – Percy Montgomery, hegoafrikar errugbi jokalari ohia.
- 1975 –
- Eva Longoria, estatubatuar aktorea.
- Veselin Topalov, bulgariar xake jokalaria.
- 1976 – Miryam Gallego, galiziar aktorea.
- 1977 - Xuefei Yang, txinatar gitarra-jotzaile klasikoa.
- 1979 – Pollyanna McIntosh, eskoziar aktore eta modeloa.
- 1982 – Malú, espainiar abeslaria.
- 1984 – Kostas Vasileiadis, greziar saskibaloi jokalaria.
- 1986 - Carola Ortiz, kataluniar musikagilea, abeslaria eta klarinete-jolea.
- 1990 – Lyubov Aksyonova, errusiar aktorea.
- 1994 – Georgia Taylor-Brown, britainiar triatleta.
- 1996 – Solange Dekker, herbehereetar emakumezko edertasun modelo transgeneroa.
- 2002 – Sakura Yosozumi, japoniar skateboarderra, parkeko espezialitatekoa.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1923 – Jose Aretxabala Aldama, bizkaitar enpresaria, Havana Club rona merkaturatu zuena, Kuban (j. 1847).
- 1955 - Eusebio Mugerza, Mendaro Txirristaka, gipuzkoar bertso-paper bertsolaria (j. 1874).
- 1966 – Gillermo Bengoetxea, Txindurri, bizkaitar bertsolari, idazle eta pilotaria (j. 1878).
- 1972 – Jon Ugutz Goikoetxea, Txapela, bizkaitar ETAkidea, muga zeharkatzen ari zela Guardia Zibilak eraila (j. 1950).
- 1990 –
- Édouard Caillau, lapurtar aktore eta umorista (j. 1924).
- Cesáreo Galíndez, bizkaitar enpresaburua, Atlético de Madrideko presidentea izandakoa, Madrilen (j. 1894).
- 1991 – Manuel García Sesma, nafar irakaslea, idazlea, historiagilea eta poeta (j. 1902).
- 2000 – Mikel Usatorre, bizkaitar itsastar eta militarra, Arkansasen (j. 1913).
- 2013 – Iñaki Epelde, gipuzkoar artista, euskalzale eta kultur eragilea (j. 1958).
- 2019 – Juan Manuel Arza Muñuzuri, Nafarroako Gobernuko lehendakaria (j. 1932).
Mundua
aldatu- K. a. 44ean, hainbat senatarik eta goi mailako erromatar batzuek (Brutok eta Kasiok besteak beste) Julio Zesar hil zuten Errepublikako sistemara bueltatzeko asmotan.
- 752 – Zakarias, Aita santua.
- 963 – Erroman II.a, Bizantziar Inperioko enperadorea.
- 1553 – Étienne Poncher, Frantziako artzapezpikua.
- 1673 – Salvatore Rosa, italiar pintorea (j. 1615).
- 1711 – Claude de Choiseul-Francières, Choiseulgo kondea, Francièreseko markesa, Yroüerreko jauna eta Frantziako mariskala.
- 1842 – Luigi Cherubini, italiar musikagilea (j. 1760).
- 1845 – Sofia Saxoniakoa, Dukesa Bavarian (j. 1867).
- 1849 – Giuseppe Gasparo Mezzofanti, italiar kardinala eta hizkuntzalaria (j. 1774).
- 1897 – James Joseph Sylvester, ingeles matematikaria (j. 1814).
- 1898 – Henry Bessemer, ingeles ingeniaria (j. 1813).
- 1918 – Lili Boulanger, frantziar musikagilea (j. 1893).
- 1921 – Talat Pasha, Otomandar Inperioko politikaria (j. 1874).
- 1924 – Wollert Konow, Norvegiako lehen ministroa (j. 1845).
- 1937 – Howard Phillips Lovecraft, zientzia-fikziozko estatubatuar eleberrigilea (j. 1890).
- 1938 –
- Nikolai Bukharin, errusiar boltxebike, iraultzaile eta SESBeko politikaria (j. 1888).
- Nikolai Krestinski, Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari boltxebikea (j. 1883).
- Alexei Rikov, errusiar politikaria (j. 1881).
- Genrikh Yagoda, sobietar politikaria (j. 1891).
- 1939 – Julián Ruete, espainiar futbolari eta entrenatzailea (j. 1887).
- 1941 – Alexei Jawlensky, errusiar margolaria (j. 1864).
- 1942 – Alexander von Zemlinsky, austriar musikagile eta orkestra-zuzendaria (j. 1871).
- 1945 – Pierre Drieu La Rochelle, frantziar idazlea (j. 1893).
- 1948 – Tomás Muñiz, espainiar elizgizon eta politikaria, Iruñeko apezpikua izandakoa (j. 1874).
- 1950 – Alice Stone Blackwell, estatubatuar feminista, sufragista, kazetari, sozialista erradikal eta giza eskubideen defendatzailea (j. 1857).
- 1959 – Lester Young, estatubatuar saxofoi-jotzailea (j. 1909).
- 1962 –
- Arthur Compton, estatubatuar fisikaria, 1927ko Fisikako Nobel Saria (j. 1892).
- Mouloud Feraoun, aljeriar idazlea eta irakaslea (j. 1913).
- 1970 –
- Arthur Adamov, armeniar-frantziar antzerkigile surrealista, absurduaren antzerkiaren bultzatzailea (j. 1908).
- Tarjei Vesaas, norvegiar olerkari eta eleberrigilea (j. 1897).
- 1975 – Aristoteles Onassis, XX. mendeko greziar ontzigintzako enpresaburu ospetsuena eta bere garaiko gizon aberatsena (j. 1906).
- 1981 – René Clair, frantziar zinemagilea (j. 1898).
- 1983 –
- Josep Lluís Sert, kataluniar arkitekto eta hirigilea (j. 1902).
- Rebecca West, britainiar idazle, kazetari, liburu-kritikari eta bidaia-idazlea (j. 1892).
- 1990 – Jimena Menéndez-Pidal, espainiar maistra eta pedagogoa, Colegio Estudio ikastetxearen sortzaileetako bat (j. 1901).
- 1991 –
- Robert Hill, britainiar biokimikaria (j. 1899).
- George Sherman, estatubatuar zinema-zuzendaria (j. 1908).
- 1993 – Ricardo Arias, Panamako presidentea (j. 1912).
- 1996 – Wolfgang Koeppen, alemaniar idazlea (j. 1906).
- 1997 – Victor Vasarely, hungariar-frantziar margolaria (j. 1906).
- 1998 –
- Maud van der Spoel Mannoni, herbeheretar jatorriko frantziar psikoanalista (j. 1923).
- Benjamin Spock, estatubatuar pediatra (j. 1903).
- 1999 –
- Harry Callahan, estatubatuar argazkilaria (j. 1912).
- Ignazio Gardella, italiar arkitektoa (j. 1905).
- 2004 –
- William Hayward Pickering, estatubatuar fisikaria, espazioko ikerketetan aditua (j. 1910).
- John A. Pople, britainiar kimikari teorikoa, 1998ko Kimikako Nobel Saria (j. 1925).
- 2005 - Judith Scott, estatubatuar eskultorea (j. 1943).
- 2006 – Georgios Rallis, Greziako lehen ministroa (j. 1918).
- 2011 – Maria Beneyto, valentziar idazlea eta poeta, gaztelaniaz zein valentzieraz indatzi zuena (j. 1925).
- 2012 –
- Mervyn Davies, Merv the Swerve, galestar errugbi jokalaria (j. 1946).
- Jacques Descheemaeker, frantziar legegizon eta historialaria (j. 1919).
- 2019 – W S. Merwin, estatubatuar poeta eta itzultzailea (j. 1927)
- 2020 – Vittorio Gregotti, italiar arkitektoa (j. 1927).
- 2021 –
- Yaphet Kotto, estatubatuar aktorea (j.1939).
- Henri Rancoule, frantziar errugbilaria (j. 1933).
- 2022 –
- Oleg Mitiaev, errusiar jenerala, Ukrainako inbasioan (j. 1974).
- Eugene Parker, estatubatuar zientzialaria, eguzkiaren inguruko gertaeretan aditua (j. 1927).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Haize, Haizea eta Aizea.
- Islamofobiaren Aurkako Nazioarteko Eguna
Kanpo estekak
aldatu