Zadole (Katowice)

Ten artykuł dotyczy części Katowic. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Zadole

Część Katowic
Fragment Zadola w rejonie ulicy Zadole
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Ligota-Panewniki, Piotrowice-Ochojec
Data założenia	XIX wiek
W granicach Katowic	1 kwietnia 1951
SIMC	0937847
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Polski Zadole
Położenie na mapie województwa śląskiego Zadole
Położenie na mapie Katowic Zadole
50°13′03″N 18°58′17″E/50,217606 18,971389

Zadole – część Katowic^[1], położona w zachodnim obszarze miasta, na terenie dwóch dzielnic: Ligoty-Panewnik i Piotrowic-Ochojca, w rejonie ulicy Armii Krajowej i ulicy Zadole.

Początki Zadola sięgają XIX wieku jako przysiółka Piotrowic, a w 1951 roku został włączony Katowic. Część ta składa się głównie z zabudowy powstałej w czasach Polski Ludowej, w tym wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych przy ulicy Gdańskiej i ulicy Zadole, osiedla Młodych oraz osiedla Akademickiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Położony w miejscowości park Zadole był stałym miejscem zjazdów śpiewaczych oraz koncertów chórów i orkiestr, a współcześnie jest miejscem organizacji różnego typu wydarzeń. Znajduje się tam też ośrodek sportowo-rekreacyjny.

Zadole powstało w XIX wieku nad Ślepiotką jako przysiółek Piotrowic^[2][3], a w jego rejonie na Ślepiotce już od połowy XVIII wieku czynny był młyn wodny, działający do lat 20. XX wieku^[3]. Pierwsze nieliczne gospodarstwa chłopskie zlokalizowane były na terenach leśnych, wzdłuż linii kolejowej łączącej Ligotę z Piotrowicami^[3]. Zabudowa Zadola rozwijała się powoli, zwłaszcza od II połowy XIX wieku wraz z rozwojem przemysłu. Na początku XX wieku powstała główna część miejscowości^[3].

W 1900 roku z lasów fideikomisu pszczyńskiego został wyodrębniony teren w rejonie późniejszego parku Zadole^[4]. W historii miejsce to odegrało szczególne miejsce w górnośląskim ruchu śpiewaczy. W 1909 roku został wybrany na miejsce pierwszego spotkania śląskich zespołów śpiewaczy^[5], które odbyło się 19 kwietnia^[6] bądź 19 września 1909 roku^[5]. Wystąpiło w nim osiem polskich chórów z Górnego Śląska^[6]. Dnia 8 października 1911 roku odbył się tutaj I Zjazd Chórów Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, a od tego czasu do ostatnich lat XX wieku Zadole było stałym miejscem zjazdów śpiewaczych oraz koncertów chórów i orkiestr^[5].

W 1912 roku w Zadolu rozpoczął działalność ośrodek katowickiego i górnośląskiego sokolstwa. Przed wybuchem I wojny światowej odbyły się tutaj trzy okręgowe zloty Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[7].

W dniu 10 listopada 1918 r. ks. Paweł Pośpiech, reprezentujący Narodową Demokrację, po raz pierwszy od wybuchu I wojny światowej zorganizował na Zadolu legalną polską manifestację^[8].

Tereny Zadola wraz z całą gminą Piotrowice zostały 1 kwietnia 1951 roku włączone do Katowic^[9] i od tego czasu nastąpiła dalsza rozbudowa zabudowy tej części miasta. W latach 60. pomiędzy ulicami Wczasową i Armii Krajowej a linią kolejową powstało osiedle domów jednorodzinnych – osiedle Młodych^[3], a także osiedle Akademickie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach składające się z trzech domów studenckich^[9]. W latach 70. XX wieku wybudowano przy ulicy Bieszczadzkiej osiedle domów jednorodzinnych^[10], a 1976 roku przy ulicach Zadole i Gdańskiej rozpoczęto budowę osiedle jedenastokondygnacyjnych bloków mieszkalnych dla 4 tysięcy osób zaprojektowane przez Henryka Trzcionkowskiego z katowickiego „Miastoprojektu”^[3].

W dniu 19 sierpnia 1984 roku erygowano rzymskokatolicką parafię Matki Bożej Różańcowej^[11]. Rok później roku przy ulicy Zadole zaczęto budowę kościoła parafialnego. Został on poświęcony 25 marca 1992 roku przez arcybiskupa katowickiego Damiana Zimonia^[12][13].

W Zadolu mieszkało kilka znanych osób, w tym m.in. Adam Otręba, Krzysztof Głuch i Jerzy Chromik^[14], a przy ulicy Gdańskiej 16 Jerzy Kukuczka – jeden z najwybitniejszych polskich himalaistów^[14].

Zadole położone jest w zachodniej części Katowic, w granicach dwóch dzielnic rozdzielonych przez Ślepiotkę: Ligoty-Panewnik (północna część miejscowości) i Piotrowic-Ochojca (południowa część)^[15], w rejonie ulic: Zadole, Śląskiej, Studenckiej, Traktorzystów, A. Asnyka, Armii Krajowej i Polarnej^[9]. Tereny tej części Katowic geograficznie położone są na Płaskowyżu Katowickim zbudowanym głównie ze skał karbońskich^[16], w dorzeczu Odry^[17].

Zadole składa się z zabudowy powstałej głównie po 1945 roku. Najstarsze obiekty powstały w latach 30. i 40. XX wieku – koncentrują się one w rejonie ulic: Zadole Gajowej, Chełmskiej, Armii Krajowej, Kosynierów i Traktorzystów^[18]. Na jednorodzinnym domu przy ulicy Zadole 36 widnieje płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Bożą Różańcową^[14]. Rejon ulicy Gdańskiej zabudowany jest wysokimi blokami mieszkalnymi^[14], a w sąsiedztwie parku Zadole znajduje się osiedle składające się z trzech domów akademickich Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach^[14]. W jednym z nich siedzibę ma Radio Egida^[19].

Lokalny ośrodek handlowo-usługowy Zadola koncentruje się w rejonie ulic: Zadole, Zielonogórskiej, Kołobrzeskiej i Gorzowskiej^[20]. Siedzibę w tym rejonie ma kilka placówek oświatowo-wychowawczych, w tym m.in. Szkoła Podstawowa nr 61 im. Polskich Kawalerów Maltańskich Specjalna w Katowicach (ul. Kołobrzeska 8)^[21]. Przy ulicy Zadole 2 znajduje się Auchan Supermarket, przy ulicy Zadole 24 sklep Lewiatan, a przy ulicy Armii Krajowej 3 sklep sieci Biedronka^[22].

Pomiędzy ulicami Poziomkową, Wczasowa i Traktorzystów znajduje się ośrodek sportowo-rekreacyjny „Zadole”, zarządzany przez katowicki MOSiR. Składają się na niego: korty tenisowe, tory deskorolkowe, basen ze zjeżdżalnią i stoły do tenisa stołowego. W jego obrębie znajduje się park Zadole o powierzchni 12 ha^[4]. Park ten jest miejscem organizacji zawodów rekreacyjno-sportowych dla okolicznych mieszkańców, a także corocznej imprezy pn. Święto Kwitnących Głogów^[4].

W 2007 roku w Zadolu mieszkało około 3,9 tys. osób^[23].

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012a, ISBN 978-83-87727-24-6 .
• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012b, ISBN 978-83-87727-29-1 .
• MartaM. Chmielewska MartaM., Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-837-8  (pol.).
• StefanS. Gierlotka StefanS., Uniczowy. Kalendarium Historii południowych dzielnic Katowic: Kostuchna, Ochojec, Piotrowice, Podlesie, Zarzecze, Katowice: „Śląsk”. Wydawnictwo Naukowe, 2005, ISBN 83-7164-471-X  (pol.).
• GrzegorzG. Płonka GrzegorzG. (red.), Przewodnik po Ligocie i Panewnikach, Katowice: Rada Jednostki Pomocniczej nr 6 Ligota-Panewniki, 2015  (pol.).
• AntoniA. Steuer AntoniA., Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. [online], www.mhk.katowice.pl, 2023 [dostęp 2023-05-19]  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 .