Podział administracyjny Katowic

Podział administracyjny Katowic – obowiązujący na mocy Uchwały Nr XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 roku podział administracyjny miasta Katowice.

Na podstawie przepisów powyższej uchwały miasto zostało podzielone na 22 Jednostki Pomocnicze Samorządu miasta Katowice, których granice zostały określone w Załączniku nr 1 do powyższej uchwały^[1]. Największą powierzchniowo dzielnicą (jednostką pomocniczą) Katowic są Murcki, natomiast najmniejszą Koszutka^[2], zaś według danych z 31 grudnia 2020 roku najwięcej osób mieszkało w tym czasie w Ligocie-Panewnikach, a najmniej w Zarzeczu^[3]. Wszystkie dzielnice mają uchwalony statut^[4], a obowiązujące akty dla wszystkich dzielnic zostały uchwalone przez Radę Miasta Katowice 25 listopada 2021 roku^[5].

Źródła danych: nr i nazwa^[2]; powierzchnia^[2]; ludność^[3]; zespół dzielnic^[2].

Statut Miasta Katowice umożliwia Radzie Miasta Katowice tworzyć jednostki pomocnicze z własnej inicjatywy po przeprowadzeniu konsultacji społecznych lub na wniosek mieszkańców danej jednostki. Rada może też dokonać łączenia, podziału lub ich zniesienia. Jednostka pomocnicza miasta Katowice nie posiada osobowości prawnej, nie tworzy własnego budżetu, może zarządzać i korzystać z mienia komunalnego w zakresie określonym w statucie, a także podlega nadzorowi organów miasta. Przewodniczący zarządu jednostki pomocniczej może brać udział w pracach Rady Miasta Katowice, a także składać wnioski na sesjach i komisjach Rady dotyczących zarządzanej przez niego jednostki^[6].

Statuty posiadają wszystkie katowickie dzielnice, a te obowiązujące na początku 2022 roku zostały uchwalone podczas jednej, 41. Sesji 8. Kadencji Rady Miasta Katowice w dniu 25 listopada 2021 roku^[5]. Poniższa tabela przedstawia wykaz organów jednostek pomocniczych (stan na luty 2024 roku).

Katowice uzyskały prawa miejskie 11 września 1865 roku. Od tego czasu, do 1922 roku obszar Katowic powiększano w latach: 1892 (tereny na północ od obecnej ulicy A. Mickiewicza), 1895 (obszar pomiędzy obecnymi ulicami Mikołowską i Barbary), 1905 (pomiędzy obecną aleją W. Korfantego oraz ulicami St. Moniuszki i Piastowską), 1907 (z terenów Dębu), 1909 (rejon Doliny Trzech Stawów i obecnego lotniska na Muchowcu) i 1912^[122]. Do 1914 roku powierzchnia Katowic wzrosła do 8,87 km²^[123].

Katowice w 1922 roku zostały stolicą autonomicznego województwa śląskiego. Wzrost znaczenia miasta jako ośrodka administracyjnego wymagał dalszego rozwoju przestrzennego^[123]. Na mocy Ustawy Sejmu Śląskiego z 15 lipca 1924 roku włączono do miasta pięć gmin, należących do tego czasu do powiatu katowickiego: Bogucice, Brynów, Dąb (bez Józefowca, który włączono do nowo powstałej gminy Wełnowiec) i Załęże, natomiast z powiatu pszczyńskiego gminę Ligota Pszczyńska. Ustawa weszła w życie 15 października 1924 roku^[124]. Po przyłączeniu nowych terenów powierzchnia miasta wzrosła do 40,23 km². 1 stycznia 1925 roku obszar Wielkich Katowic podzielono na cztery dzielnice, których granice w głównej mierze pokrywały się z dotychczasowymi granicami gmin. Administracja Katowic koncentrowała się w I dzielnicy, natomiast w dzielnicach II, III i IV dalej działały urzędy stanu cywilnego, kasy wpłat podatków, biura opieki socjalnej oraz biura ogólne^[125].

W 1938 roku włączono do miasta niewielki obszar na południu miasta o powierzchni 1,79 km², sąsiadujący z Piotrowicami i Panewnikami^[127].

W czasie II wojny światowej i zajęciu Katowic przez Niemcy, na mocy rozporządzenia nadprezydenta prowincji górnośląskiej z 3 lutego 1942 roku zniesiono dotychczasowe nazwy dzielnic Katowic, dzieląc miasto według położenia jego części w stosunku do stron świata, zgodnie z poniższym wykazem^[128].

Po II wojnie światowej powierzchnia Katowic wzrosła trzykrotnie^[127]. W dniu 1 kwietnia 1951 roku zniesiono powiat katowicki^[129], włączając wówczas do miasta Ochojec, Piotrowice, Panewniki i Wełnowiec, natomiast na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 19 listopada 1959 roku, 31 grudnia tego samego roku^[130] poszerzono wschodnie granice miasta, włączając miasto Szopienice wraz z jego częściami: Dąbrówką Małą, Janowem, Nikiszowcem i Giszowcem^[127]. Rok później, 31 grudnia 1960 roku dokonano korekty granicy Katowic i Sosnowca^[131] z uwagi na powstały w 1956 roku na tym terenie Stadion Ludowy^[132]. Wcześniej, bo na mocy Uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej z 5 października 1954 roku podzielono Katowice na trzy dzielnice, wytyczając jednocześnie ich granice^[133][132]. Podzielono wówczas Katowice na następujące części:

Podział Katowic na dzielnice został zniesiony w 1973 roku^[134].

W dniu 1 stycznia 1968 roku^[135] dokonano korekty granic pomiędzy Katowicami a Chorzowem – z Katowic wyłączono część ówczesnego Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku, włączając do miasta całość obszaru osiedla Tysiąclecia. W dniu 27 maja 1975 roku^[136] do Katowic włączono dwa miasta górnicze: Kostuchnę i Murcki, a także sołectwo Podlesie wraz z Zarzeczem^[137]. Dnia 1 marca 1983 roku dokonano korekt granic Katowic i Chorzowa w rejonie ulicy Agnieszki^[138], a 1 lipca 1986 roku z Katowic do Mikołowa włączono część przysiółka Kopaniny Lewe^[139].

Dnia 16 września 1991 roku Rada Miejska w Katowicach uchwaliła Uchwałę nr XXVI/148/91, na mocy której w dniu 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe i 22 obszary ich działania. Załącznik do niniejszej uchwały podaje wykaz tych jednostek oraz określa ich granice^[140]. Były to następujące jednostki:

Rok później, 30 grudnia 1992 roku Rada Miejska w Katowicach powołała pierwszą Samorządową Jednostkę Pomocniczą – była to jednostka nr 22 Katowice-Podlesie^[141]. Statut dla Podlesia został zatwierdzony 5 lipca 1993 roku^[142] i uzupełniony 7 lutego 1994 roku^[143]. Do 1997 roku powołano jeszcze następujące Samorządowe Jednostki Pomocnicze: nr 9 Katowice-Tysiąclecie (31 maja 1993 roku)^[144], nr 6 Ligota-Panewniki^[145] (14 marca 1994 roku), nr 21 Katowice-Kostuchna^[146] (29 marca 1994 roku), nr 8 Os. Załęska Hałda^[147], nr 13 Bogucice^[148] i nr 15 Szopienice-Burowiec (wszystkie trzy 26 sierpnia 1996 roku)^[149]. Dla tych wszystkich, prócz jednostki nr 9, został osobno uchwalony statut^{[150][151][152][153]}.

Rada Miejska Katowic 29 września 1997 roku zmieniła dotychczas obowiązująca uchwałę w sprawie jednostek pomocniczych, uchwalając nową o numerze XLVI/449/97, która utrzymywała dotychczasową strukturę społeczno-przestrzenną miasta, wydzielającą 22 Jednostki Pomocnicze Samorządu miasta Katowice^[1]. Niecały rok później, 19 czerwca 1998 roku doszło do korekt granic trzech jednostek pomocniczych: Zawodzia, Szopienic-Burowca i Janowa-Nikiszowca^[154]. Na podstawie nowych przepisów, dnia 28 lutego 2005 roku trzy pierwsze jednostki pomocnicze uzyskały statut. Były to: Osiedle Witosa, Podlesie i Szopienice-Burowiec, a do 27 czerwca 2019 roku dla wszystkich jednostek pomocniczych uchwalono statut^[4].

W maju 2021 roku Rada Miasta Katowice rozpoczęła prace nad reformą administracyjną, w ramach której zaplanowano zmianę określenia z Rady Jednostki Pomocniczej na Radę Dzielnicy wraz z przedłużeniem kadencji Rady do pięciu lat, reorganizację wyborów do Rad Dzielnic, by odbywały się one w tym samym terminie w całych Katowicach, a także uporządkowanie kompetencji pomiędzy poszczególnymi organami dzielnic, w tym pomiędzy Przewodniczącym Rady a Przewodniczącym Zarządu^[155]. Dla każdej dzielnicy (jednostki pomocniczej) Katowic, podczas sesji Rady Miasta Katowice która odbyła się 27 maja 2021 roku, uchwalono projekty nowych statutów^[156], zaś podczas jednej sesji Rady Miasta Katowice, która odbyła się w dniu 25 listopada 2021 roku, statuty te dla wszystkich 22 dzielnicy zostały nadane. Nowe statuty zostały ogłoszone w Dzienniku Urzędowym Województwa Śląskiego 3 grudnia 2021 roku. W dniu 29 grudnia 2021 roku dla wszystkich tych uchwał Wojewoda Śląski wydał rozstrzygnięcie nadzorcze stwierdzające nieważność części uchwał^[5].

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012a, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).
• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 2, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012b, ISBN 978-83-87727-29-1  (pol.).
• MichałM. Bulsa MichałM., Patronackie osiedla robotnicze. Tom 1. Górny Śląsk, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022, ISBN 978-83-7729-689-9  (pol.).
• MartaM. Chmielewska MartaM., Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-837-8  (pol.).
• AdamA. Frużyński AdamA., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Rygus PiotrP., Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka” Grzegorz Grzegorek, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4  (pol.).
• StefanS. Gierlotka StefanS., Piotrowice Śląskie. Monografia dzielnicy miasta Katowice, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 2002, ISBN 83-7164-364-0  (pol.).
• PiotrP. Matuszek PiotrP., „Katowickie” osiedle potomków Gieshego, [w:] PiotrP. Matuszek, JoannaJ. Tofilska, AndrzejA. Złoty (red.), Nikiszowiec, Giszowiec i inne osiedla Katowic, Archiwum Państwowe Katowic, Miejski Dom Kultury w Giszowcu, Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, FW Koral, 2008, s. 15–34, ISBN 978-83-7593-005-4  (pol.).
• UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU., Dzieje Dębu (1299-1999), Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1999, ISBN 83-87727-30-X  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• JózefJ. Szaflarski JózefJ. (red.), Katowice 1865-1945: zarys rozwoju miasta, Katowice: Śląski Instytut Naukowy. Wyd. Śląsk, 1978  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9  (pol.).
• MariaM. Tkocz MariaM., Katowice jako ośrodek regionalny w latach 1865–1995, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1995, ISBN 83-85831-78-9  (pol.).
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3  (pol.).