Kolonia Agnieszki

Kolonia Agnieszki

Kolonia Agnieszka; Agnieszka

Część Katowic
Historyczna zabudowa kolonii Agnieszki przy ulicy Bytkowskiej 68a-d z lat 80. XIX wieku[1]
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miasto	Katowice
Dzielnica	Wełnowiec-Józefowiec
Data założenia	lata 40. XIX wieku
W granicach Katowic	1 kwietnia 1951
SIMC	0937623
Strefa numeracyjna	32
Tablice rejestracyjne	SK
Położenie na mapie Katowic Kolonia Agnieszki
Położenie na mapie Polski Kolonia Agnieszki
Położenie na mapie województwa śląskiego Kolonia Agnieszki
50°17′09″N 19°00′25″E/50,285861 19,006833

Kolonia Agnieszki (bądź Kolonia Agnieszka^[2]; Agnieszka^[3][4]) – część Katowic^[5], położona w północnym rejonie miasta, na obszarze dzielnicy Wełnowiec-Józefowiec, w rejonie ulic Bytkowskiej i Bytomskiej, nieopodal Parku Śląskiego.

Powstała jako kolonia robotnicza, założona w latach 40. XIX wieku dla pracowników huty cynku „Agnes”. Zakład ten pracował krótko, lecz kolonia Agnieszki w późniejszych latach zachowała swój pierwotny charakter. W 1924 roku część terenów kolonii włączono do gminy Wełnowiec, którą 1 kwietnia 1951 roku przyłączono do miasta Katowice. Miejscowość ta ma głównie charakter mieszkaniowy.

Kolonia Agnieszki została założona w latach 40. XIX wieku na pograniczu Dębu, Chorzowa i Bytkowa^[6], na terenie gminy Dąb, a powstała ona dla pracowników huty cynku „Agnes”^[3]. Samą zaś hutę, składającą się z pojedynczej murowanej hali, założył w 1842 roku pochodzący z Dębu Josef Heintze, zaś trzy lata później właścicielem zakładu został inspektor hutniczy Chorzela (według Lecha Szarańca to Chorzela jest założycielem huty^[3]), a w 1847 roku Pringsheim. Zakład ten działał do 1858 roku, a w szczytowym okresie dawał 1,1% całej produkcji cynku na Górnym Śląsku^[7].

Sama zaś nazwa kolonii oraz huty pochodzi od nazwy wzgórza, na którym oba miejsca powstały^[8].

Kolonia po likwidacji huty „Agnes” nie utraciła przemysłowego charakteru ze względu na lokalizację w pobliskim Wełnowcu innych zakładów przemysłowych, w których pracowali mieszkańcy Agnieszki^[3]. Na krańcu kolonii Agnieszki funkcjonowały także kamieniołomy^[9], a w samej kolonii także m.in. restauracja „Gasthaus zur Agneshütt”, której właścicielem był Josef Paul^[10]. W miejscu dawnej hali huty „Agnes”^[7] powstał szyb wydobywczy kopalni „Król” (później „Prezydent”) w Chorzowie^[3]. Kopalnia ta w latach 20. XX wieku postawiła także nieopodal, wzdłuż obecnej ulicy Agnieszki, kompleks sześciu dużych domów robotniczych^[7].

W 1859 roku w kolonii mieszkały 24 osoby^[6]. Dnia 18 sierpnia 1894 roku biskup wrocławski kard. Georg von Kopp wydał dekret ustanawiający rzymskokatolicką parafię w Dębie, do której miała należeć także kolonia Agnieszki. W późniejszym czasie kolonię przydzielono do erygowanej 1 sierpnia 1925 roku parafii św. Józefa Robotnika w Józefowcu^[11].

W okresie I powstania śląskiego w kolonii trwała krótka walka powstańców z oddziałem Grenzschutzu broniącym stacji transformatorowej^[3] (według Urszuli Rzewiczok w tym okresie powstańcy z Dębu zaatakowali stację transformatorową w Wełnowcu i dom noclegowy w kolonii Agnieszka^[12]). Podczas II powstania śląskiego w sierpniu 1920 roku kolonia Agnieszki była jednym z trzech punktów w gminie Dąb, gdzie odbywały się najcięższe walki^[12]. Dnia 15 października 1924 roku część terenów kolonii Agnieszki zostało przyłączonych wraz z sąsiednim Józefowcem do gminy Wełnowiec^[13].

W latach 20. i 30. XX wieku przy ulicy Bytomskiej w rejonie kolonii Agnieszka wybudowano domy bliźniacze^[14].

W latach międzywojennych intensywnie odbywało się nielegalne wydobywanie węgla kamiennego z biedaszybów, gdyż węgiel, będący tu dobrej jakości, zalegał na głębokości 20 metrów. Było ich w tamtym okresie około 300, a pracowało w nich około 3 tys. osób^[3]. Po 1935 roku liczba biedaszybów zaczęła spadać. Było ich wówczas zaledwie kilkadziesiąt, a wydobycie sięgało 6-7 ton na dobę^[15].

W dniu 1 kwietnia 1951 cała gmina wraz z kolonią Agnieszki weszła w skład Katowic^[16]. W latach powojennych w rejonie kolonii zrealizowano szereg nowych inwestycji. W połowie lat 70. XX wieku powstały budynki mieszkalne wielorodzinne przy ulicy Bytkowskiej 68 i 70, w 2000 roku garaż wielopoziomowy przy ulicy Bytkowskiej 55, w 2012 roku budynek wielorodzinny przy ulicy Bytkowskiej 64^[1], zaś w 2023 roku zespół dwóch czteropiętrowych budynków mieszkalnych przy ulicy Bytkowskiej wybudowanych przez spółkę Inwestycje CL^[17].

Kolonia Agnieszki położona jest w północnej części Katowic, na obszarze dzielnicy Wełnowiec-Józefowiec^[18], w rejonie ulicy Bytkowskiej na wysokości ulicy Bytomskiej^[16]. Tereny kolonii geologicznie położone są w niecce górnośląskiej wypełnionej utworami z górnego karbonu^[19], zaś geomorfologicznie na Wzgórzach Chorzowskich^[20]. Miejscowość znajduje się w zlewni Rawy^[21], sąsiaduje z Parkiem Śląskim po stronie zachodniej, zaś nieopodal na północny wschód od niej rozciąga się Lasek Alfreda^[2].

Zabudowa kolonii Agnieszki pochodzi z różnych okresów historycznych^[1], z czego dziewiętnastowieczna zabudowa zachowała się fragmentarycznie^[16]. Prawdopodobnie jedyną pozostałością po hucie „Agnes”, wokół której założono kolonię Agnieszki, jest dom przy ulicy Bytkowskiej 80^[7]. W rejonie kolonii znajdują się następujące historyczne obiekty:

• Zespół kolonii robotniczej z lat 20.-30. XX wieku – domy bliźniacze w stylu modernistycznym (ulice: Bytkowska, Bytomska, Walecznych, Jodłowa i Józefowska)^[22],
• Familok w stylu historyzmu (ul. Bytkowska 84)^[22],
• Kamienice w stylu historyzmu (ul. Bytkowska 65 i 72)^[22].

Przebiegający przez tereny kolonii Agnieszki ciąg ulic Bytkowska – Agnieszki pełni funkcję jednych z głównych dróg w Katowicach^[23]. Przy ulicy Bytkowskiej 55 położony jest parking wielopoziomowy będący w zarządzie Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej^[24]. W rejonie kolonii znajdują się dwa przystanki autobusowe obsługiwane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM): Kolonia Agnieszki Bytomska i Kolonia Agnieszki Promienna^[25].

Według stanu z 2023 roku, w rejonie kolonii przy ulicy Bytomskiej 8a siedzibę ma Oddział Żłobka Miejskiego w Katowicach^[26] oraz Filia nr 6 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach^[27], zaś przy ulicy Bytomskiej 8b Miejskie Przedszkole Nr 82 im. Dzieci z Leszczynowej Górki w Katowicach^[28].

Wierny rzymskokatoliccy z kolonii Agnieszki przynależą do józefowieckiej parafii św. Józefa Robotnika^[29].

• AntoniA. Barciak AntoniA., EwaE. Chojecka EwaE., SylwesterS. Fertacz SylwesterS. (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, ISBN 978-83-87727-24-6 .
• MartaM. Chmielewska MartaM., Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016, ISBN 978-83-8012-837-8  (pol.).
• AdamA. Frużyński AdamA., GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Rygus PiotrP., Kopalnie i huty Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2017, ISBN 978-83-63780-23-4  (pol.).
• UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU., Dzieje Dębu (1299-1999), Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1999, ISBN 83-87727-30-X .
• UrszulaU. Rzewiczok UrszulaU., Wełnowiec i Józefowiec. Dzieje dzielnicy Katowic, Muzeum Historii Katowic, 2019, ISBN 978-83-64356-32-2  (pol.).
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice – II edycja. Część 1. Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego, Załącznik nr 1 do uchwały nr XXI/483/12 Rady Miasta Katowice z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie uchwalenia „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice” – II edycja, Miasto Katowice, 2012  (pol.).
• LechL. Szaraniec LechL., Osady i osiedla Katowic, Katowice: Oficyna „Artur”, 1996, ISBN 83-905115-0-9 .