Urriaren 25
data
Urriaren 25a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta laurogeita hamazortzigarren eguna da, 299.a bisurteetan. 67 egun falta dira urtea amaitzeko.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1978 – ETAk, Jose Benito Diaz polizia armatuko kidea erail zuen Bilbon, eta Epifanio Vidal Mazquez eraikuntzako langilea Durangon.
- 1979 – Gernikako Estatutua erreferendum bidez onartu zen.
- 1985 – Nafarroako Gobernuak euskara zonifikatzeko lege euskarafoboa aurkeztu zuen publikoki. PSNko Gabriel Urralburu zen presidentea eta azkenean hurrengo urteko abenduan onartuko zuten Nafarroako Legebiltzarrean.
- 1998ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak.
- 2006 –
- ETAk ustez hirurehun pistolatik gora lapurtu zituen Frantzian.
- Europako parlamentuak, Euskal Herriko bake prozesuari buruzko erresoluzioa bozkatu zuen, baiezkoa irabaziz, 321 botu alde eta 311 botu aurka.
- AP-1 autobidearen mantenuan zebiltzan bi langile hil ziren, kotxe batek harrapatu ondoren.
Mundua
aldatu- 1415 – Agincourteko guduan garaipen ingelesa
- 1825 – Uruguaik Brasilekiko independentzia lortu zuen
- 1854 – Balaklavako gudua Krimeako Gerran
- 1905 – Errusiako iraultzan trenbideetako greba deialdia
- 1920 – Terence MacSwiney hil zen 73 egunetako gose grebaren ostean
- 1936 – Bigarren Mundu Gerran Alemania eta Italiaren arteko batasuna sinatu zen
- 1983 – AEBek Grenada inbaditu zuten
- 2009 –
- 150 pertsona baino gehiago hil ziren Bagdad hirian egondako bi atentatu odoltsuetan.
- Gidaririk gabeko estatubatuar hegazkin baten misilek hemezortzi lagun hil zituzten Pakistaneko Bajaur eskualdean.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1948 – "Jorge de Riezu" izengoitiaz Casto Intzaren Flor de canciones populares vascas euskaraz eta gaztelerazko liburua, Buenos Airesko Ekin argitaletxeak plazaratu zuen.
Mundua
aldatu- 1823 – Euryanthe, Karl Maria von Weberren musika eta Helmine von Chézyren libretoa duen opera estreinatu zen Vienako Theater am Kärntnertoren.
- 1978 – Halloween filma estreinatu zen, John Carpenterek zuzendu eta Donald Pleasence eta Jamie Lee Curtis aktoreek antzeztu zutelarik.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1993 – Giza geneak klonatzea lortu zen lehenengoz
- 2001 – Microsoften Windows XP programa saltzen hasi zen.
Kirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1848 – Krispin Beobide, euskal idazlea (h. 1891).
- 1880 – Ignacio Telleria, gipuzkoar konpositore eta itzultzailea, musikari entzutetsua Kuban (h. 1944).
- 1885 – Juan Bautista Gisasola, gipuzkoar musikagilea (h. 1948).
- 1888 – Gabino Alustiza, Aiako alkate jeltzalea, frankistek fusilatua (h. 1936).
- 1903 – Fermin Izurdiaga, eskuin muturreko nafar apaiza (h. 1981).
- 1908 –
- Jose Antonio Goiria, aita Txanton, euskal idazlea, euskaltzalea, karmeldarra eta apaiz katolikoa (h. 1990).
- Nemesio Tamayo, bizkaitar futbolaria eta entrenatzailea (h. 1992).
- 1912 –
- Emiliano Álvarez, euskal txirrindularia (h. 1987).
- Juanito Otxoa, bizkaitar futbolari eta entrenatzailea (h. 1998).
- 1915 – Francisco Salinas, nafar legelaria (h. 2006).
- 1916 – Libe Asua, bizkaitar euskaltzalea (h. 2019).
- 1919 – Antonio Altsua, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 1998).
- 1934 – Jesús María Leizeaga, gipuzkoar arraunlaria.
- 1945 – Félix González Gorostizaga, bizkaitar txirrindulari ohia.
- 1954 – Luis Gutierrez, Luigi Anselmi, bizkaitar idazlea eta itzultzailea.
- 1956 – Iñaki Perurena, nafar harri-jasotzailea, historiako handienetakoa, eta aktore, olerkari, bertsolari, eskultore eta historiazalea.
- 1965 – Sofía Martínez, arabar musikagilea.
- 1968 –
- Ignacio Arganda-Carreras, EHU-ko eta Ikerbasqueko bizkaitar ikertzailea.
- Juan Carlos Etxeberria, gipuzkoar kazetaria eta telebistako aurkezlea.
- José Antonio Lozano Alonso, bizkaitar ikertzailea, matematikaria, informatikaria eta EHUko irakaslea.
- 1969 – Antonio Basagoiti, bizkaitar politikaria eta bankaria, Euskadiko Alderdi Popularraren buru ohia, Madrilen.
- 1978 – Beñat Barandiaran, gipuzkoar gitarra-jotzailea eta musikagilea.
- 1982 – Leticia Gaspar, bizkaitar artista eta ikertzailea.
- 1983 – Maite Lizaso, gipuzkoar futbolaria.
- 1986 – Aitor Osuna, gipuzkoar abeslari eta musikagilea.
- 1992 – Andoni Aretxabaleta, bizkaitar pilotaria.
- 1998 – Peru Nolaskoain, gipuzkoar futbolaria.
- 1999 – Garazi Fácila, nafar futbolaria.
Mundua
aldatu- 1683 – Pierre Guillaume de La Vieuxville, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa (h. 1734).
- 1692 – Elisabet Farnesio, Espainiako erregina ezkontidea (h. 1766).
- 1755 – François-Joseph Lefebvre, frantziar jenerala (h. 1820).
- 1757 – Heinrich Friedrich Karl Reichsfreiherr vom und zum Stein, Prusiar politikaria (h. 1831).
- 1759 –
- William Grenville (Grenvilleko I. baroia), Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1834).
- Maria Feodorovna, Errusiako enperatriz ezkontidea (h. 1828).
- 1767 – Benjamin Constant, suitzar jatorriko frantsesezko idazlea eta Frantziako politikaria (h. 1830).
- 1789 – Carlos María de Alvear, Argentinako askatasunaren buruzagia (h. 1852).
- 1802 – Richard Parkes Bonington, ingeles pintore eta litografoa (h. 1828).
- 1811 – Évariste Galois, frantziar matematikaria (h. 1832).
- 1821 – Antonio Ciseri, suitzar margolaria (h. 1891).
- 1825 – Johann Strauss (semea), austriar musikagilea (h.1899).
- 1827 – Marcelin Berthelot, frantziar kimikari eta politikaria (h. 1907).
- 1838 – Georges Bizet, frantziar musikaria (h. 1875).
- 1840 – Helen Blanchard, estatubatuar asmatzailea, josteko makinei lotutako asmakizun ugarirengatik ezaguna (h. 1922).
- 1843 – Pierre Lallement, batzuen ustez bizikletaren asmatzailea (h. 1891).
- 1874 - Emma Gramatica, italiar aktorea (h. 1965).
- 1877 – Henry Norris Russell, estatubatuar astronomo eta filosofoa (h. 1957).
- 1881 – Pablo Picasso, espainiar margolari eta eskulturagilea, XX. mendeko artista esanguratsuenetarikoa (h. 1973).
- 1883 – Nikolai Krestinski, Bielorrusian jaiotako militante, abokatu eta diplomazialari boltxebikea (h. 1938).
- 1886 – Karl Polanyi, ekonomiaren antropologo hungariarra (h. 1964).
- 1888 – Richard Evelyn Byrd, estatubatuar esploratzailea eta hegazkin pilotua (h. 1957).
- 1889 – Abel Gance, frantziar zinemagilea (h. 1981).
- 1895 – Levi Eshkol, Israelgo lehen ministroa (h. 1969).
- 1896 – Sandro Pertini, Italiako 7. Presidentea (h. 1990).
- 1908 –
- Manuel Mur, galiziar zinema-zuzendaria eta idazlea (h. 2003).
- Tauno Palo, finlandiar aktore eta abeslaria (h. 1982).
- 1913 – Klaus Barbie, Lyongo harakina, SS-ko eta Gestapoko goi kargua (h. 1991).
- 1917 – Manuel Alía Medina, espainiar geologoa, Bukraako fosfato-aztarnategien aurkitzailea (h. 2012).
- 1918 – David Ausubel, estatubatuar psikologoa, hezkuntza eta pedagogia arloan berezitua (h. 2008).
- 1920 – Geneviève de Gaulle-Anthonioz, Frantziako Erresistentziako kidea, Ohorezko Legioko Gurutze Handia hartu zuen lehen emakumea (h. 2002).
- 1921 – Migel I.a Errumaniakoa, Errumaniako erregea (h. 2017).
- 1925 –
- Aliya Moldagulova, sobietar frankotiratzailea, Sobietar Batasuneko heroia (h. 1944).
- Vassilakis Takis, greziar eskultorea, arte zinetikoa landu zuena (h. 2019).
- 1926 – Galina Vixnevskaia, errusiar soprano opera abeslaria (h. 2012).
- 1927 –
- Jorge Batlle Ibáñez, Uruguaiko presidentea (h. 2016).
- Lawrence Kohlberg, estatubatuar psikologoa (h. 1987).
- 1928 – Paulo Mendes da Rocha, brasildar arkitekto eta hirigilea.
- 1931 –
- Annie Girardot, frantziar antzezlea (h. 2011).
- Klaus Hasselmann, alemaniar ozeanografo eta klimatologoa, 2021eko Fisikako Nobel Saria.
- María de Macedo, portugaldar biolontxelista eta pedagogoa.
- 1938 – Vija Celmins, letoniar artista.
- 1939 – Elena María Tejeiro, espainiar aktorea.
- 1940 – Apolo Nsibambi, Ugandako lehen ministroa (h. 2019).
- 1941 –
- Susana Brunetti, argentinar aktore, vedette eta abeslaria (h. 1974).
- Anne Tyler, estatubatuar eleberrigilea.
- 1944 – Juan Manuel Santisteban, kantabriar txirrindularia (h. 1976).
- 1947 – Requena Nozal, espainiar margolari eta eskultore autodidakta.
- 1949 – Idir, aljeriar kantautore amatzigha (h. 2020).
- 1952 – Myriam Spiteri Debono, Maltako presidentea.
- 1953 – Douglas Diamond, estatubatuar ekonomialaria, 2022ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1961 – Chimo Bayo, espainiar DJ eta musika-ekoizlea.
- 1962 – Li Jing, taiwandar telebista aurkezle eta modeloa, Taiwango lehenengo telebista aurkezle transexuala.
- 1963 –
- Michael Lynagh, australiar errugbilari ohia.
- Marta Segarra, kataluniar filologoa, unibertsitateko katedraduna eta ikertzailea.
- 1964 – Kevin Michael Richardson, estatubatuar aktorea.
- 1965 –
- Valdir Benedito, brasildar futbolari ohia.
- Frieda Zamba, estatubatuar surflari ohia.
- 1969 –
- Oleg Salenko, ukrano-errusiar futbolari ohia.
- Ilham Tohti, uigur etniako Txinako ekonomialari eta aktibista.
- 1971 – Elif Shafak, turkiar-britainiar idazlea.
- 1972 – Esther Duflo, frantziar ekonomialaria, 2019ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1973 – Suheir Hammad, palestinar jatorriko estatubatuar poeta, idazle, interprete eta ekintzaile politikoa.
- 1974 – Nevenka Fernández, espainiar ekonomialaria, Espainian sexu-jazarpenagatik kargu politiko baten zigorra erdietsi duen lehen emakumea.
- 1978 - Anna Starobinets, errusiar kazetaria, gidoilaria eta zientzia-fikzio idazlea.
- 1980 – Angela Saini, britainiar zientzia-kazetaria.
- 1983 – Idoia Rodríguez Buján, nazioarteko bake-misio batean hildako lehen espainiar emakume militarra (h. 2007).
- 1984 – Katy Perry, estatubatuar pop abeslari eta abesti-idazlea.
- 1987 – Lorena Llamas, kataluniar txirrindulari ohia.
- 1993 – Xander Schauffele, estatubatuar golfaria.
- 1994 – Sara Gil de la Vega, kataluniar eskubaloi jokalaria.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1720 – Antonio IV.a Karlos Agaramontarra, Agaramonteko duke, Gixuneko kondea eta Bidaxuneko printzea, lapurtar militarra (j. 1641).
- 1892 – Juan B. Eustaquio Delmas, bizkaitar kazetaria, idazlea eta inprimatzailea, Madrilen (j. 1820).
- 1912 – Pablo Altzola, donostiar ingeniaria eta Bilboko alkatea (j. 1841).
- 1936 –
- José Joaquín Arin, arrasatear apaiza eta euskaltzalea, fusilatua (j. 1875).
- Jose Markiegi, euskal idazle eta itzultzailea, fusilatua (j. 1895).
- 1964 – Trino Arizkorreta, euskal herritar futbolaria (j. 1902).
- 1965 – Santiago Meabe, bizkaitar politikaria, ezker abertzalearen aitzindaria (j. 1878).
- 1985 – Jose Maria Basabe, bizkaitar apaiz, biologo eta antropologoa (j. 1914).
- 1994 – Francisco Ynduráin Hernández, nafar hizkuntzalari eta literatura-kritikaria (j. 1910).
- 2003 – Gonzalo Nardiz, euskal herritar politikaria (j. 1905).
- 2013 – Ramón Tejela, nafar aktorea, Madrilen (j. 1953).
- 2018 – Amaia Larrañaga, gipuzkoar irakasle eta politikaria (j. 1957).
- 2019 – Joanito Mitxelena, gipuzkoar bertsolaria (j. 1953).
Mundua
aldatu- 625 – Bonifazio V.a, Aita santua.
- 912 – Rodolfo I.a Borgoinakoa, Borgoinako erregea.
- 1047 – Magnus I.a Norvegiakoa, Norvegiako errege bikingoa (j. 1024).
- 1154 – Eztebe Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea.
- 1349 – Jakue III.a Mallorcakoa, Mallorcako erregea (j. 1315).
- 1400 – Geoffrey Chaucer, ingeles poeta eta idazlea.
- 1415 – Karlos I.a Albretekoa, Frantziako kondestablea (j. 1368).
- 1495 – Joanes II.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (j. 1455).
- 1634 – Albrecht von Wallenstein, txekiar jatorriko alemaniar militarra (j. 1583).
- 1647 – Evangelista Torricelli, italiar fisikari eta matematikaria, barometroaren asmatzailea (j. 1608).
- 1760 – Jurgi II.a Erresuma Batukoa, Erresuma Batua eta Britainiar Jabegoen erregea (j. 1683).
- 1826 – Philippe Pinel, frantziar sendagilea (j. 1745).
- 1861 – Friedrich Carl von Savigny, alemaniar legelari eta historialaria (j. 1779).
- 1882 – Emma Stebbins, estatubatuar eskultorea (j. 1815).
- 1889 – Émile Augier, frantziar poeta, antzerkigile eta idazlea (j. 1820).
- 1892 – Caroline Lavinia Scott Harrison, Ameriketako Estatu Batuetako lehen dama (j. 1822).
- 1902 – Frank Norris, estatubatuar eleberrigilea eta kazetaria (j. 1870).
- 1913 – Frederick Rolfe, ingeles idazlea (j. 1860).
- 1916 – William Merritt Chase, estatubatuar margolari inpresionista (j. 1849).
- 1919 – Eugène Ruffy, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1854).
- 1920 –
- Alexandro Greziakoa, Greziako erregea (j. 1893).
- Duncan MacDougall, estatubatuar medikua (j. c. 1866).
- Terence MacSwiney, irlandar nazionalista, idazlea, politikaria, Cork hiriko alkate ohia eta gose grabalaria (j. 1879).
- 1922 – Emilie Mundt, daniar margolaria (j. 1842).
- 1932 – Anita Owen, estatubatuar kantagilea (j. 1873).
- 1938 – Alfonsina Storni, argentinar postmodernismoko poeta eta idazlea (j. 1892).
- 1941 – Robert Delaunay, frantziar margolaria (j. 1885).
- 1945 – Robert Ley, alemaniar politikari nazia (j. 1890).
- 1951 – Amelia Orleanskoa, frantziar printzesa eta Portugalgo azken erregina ezkontidea (j. 1865).
- 1953 – Holger Pedersen, daniar hizkuntzalaria (j. 1867).
- 1955 – Sadako Sasaki, Hiroshimako neska gaztea, bakearen aldeko mugimenduetan erreferente ezaguna (j. 1943).
- 1956 – Risto Ryti, Finlandiako presidentea (j. 1889).
- 1957 –
- Lord Dunsany, anglo-irlandar idazkea (j. 1878).
- Henry Van de Velde, belgikar arkitektoa, diseinatzaile eta pintorea (j. 1863).
- 1967 – Margaret Ayer Barnes, estatubatuar eleberrigile eta antzerkigilea (j. 1886).
- 1973 –
- Abebe Bikila, etiopiar atleta, distantzia luzeetan aditua (j. 1932).
- Émile Masson, belgikar txirrindularia (j. 1888).
- 1976 – Raymond Queneau, frantziar idazlea (j. 1903).
- 1977 – Félix Gouin, Frantziako Estatuburua (j. 1884).
- 1989 – Mary McCarthy, estatubatuar idazlea (j. 1912).
- 1993 – Vincent Price, estatubatuar aktorea (j. 1911).
- 1995 – Viveca Lindfors, suediar aktorea (j. 1920).
- 1996 – Solveig Gunbjørg Jacobsen, Antartikako Konbergentzia delako lerrotik hegoaldera jaio eta hazi zen lehen pertsona (j. 1913).
- 1999 – Payne Stewart, estatubatuar golfaria, hegazkin-istripuan (j. 1957).
- 2001 –
- Marvin Harris, estatubatuar antropologo, idazle eta unibertsitateko irakaslea (j. 1927).
- René Philombe, kamerundar eleberrigilea, poeta, saiakera-idazlea eta kazetaria (j. 1930).
- 2002 –
- Richard Harris, irlandar aktore eta zinema zuzendaria (j. 1930).
- René Thom, frantziar matematikaria (j. 1923).
- 2006 –
- Luisa Alberca, eleberri eta gidoi erradiofonikoen espainiar idazlea (j. 1920).
- Emilio Vedova, italiar margolaria (j. 1919).
- 2012 – John Connelly, ingeles futbolaria (j. 1938).
- 2013 –
- Emma de Cartosio, argentinar idazlea, poeta, ipuingilea, saio-idazlea eta irakaslea (j. 1928).
- Amparo Soler Leal, espainiar aktorea (j. 1933).
- Marcia Wallace, estatubatuar aktore, ahots-bikoizle eta komediantea (j. 1942).
- 2014 – Jack Bruce, eskoziar musikari eta baxu-jotzailea (j. 1943).
- 2016 –
- Carlos Rúspoli, Suecako dukea, espainiar aristokrata (j. 1932).
- Carlos Alberto Torres, brasildar futbolari eta entrenatzailea (j. 1944).
- 2019 –
- Salvador Freixedo, apaiz katolikoa eta gai paranormalen ikertzailea, Espainian parapsikologia eta ufologiaren erreferentea (j. 1923).
- Rafael Ninyoles, valentziar soziolinguista, Katalan Herrietako soziolinguistikaren gurasoa (j. 1943).
- 2020 –
- Lee Kun-hee, hegokorear enpresaburua (j. 1942).
- Diane di Prima, estatubatuar poeta (j. 1934).
- 2022 – Pierre Soulages, frantziar margolaria (j. 1919).
- 2024 – Phil Lesh, estatubatuar baxu-jotzailea, Grateful Dead taldeko kide sortzailea (j. 1940).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Orixe, Sanz eta Sants.
- Euskal Autonomia Erkidegoko Estatutua onartu zen eguna, 1979an.
Kanpo estekak
aldatuDatuak: Q2954
Multimedia: 25 October / Q2954