Griekeland

Helleense Republiek
Ελληνική Δημοκρατία
Ellinikí Dimokratía (Grieks)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Ελευθερία ή Θάνατος Eleftheria i Thanatos (Grieks vir: "Vryheid of Dood")
Volkslied: Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν Ymnos is tin Eleftherian (Grieks vir: "Volkslied van Vryheid")
Hoofstad	Athene 37°58′N 23°43′O / 37.967°N 23.717°O / 37.967; 23.717
Grootste stad	Athene
Amptelike tale	Grieks
Regering • President • Eerste minister	Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Katerina Sakellaropoulou Kyriakos Mitsotakis
Onafhanklikheid • Griekse Onafhanklikheidsoorlog • Verklaar • Erken • Derde Helleense Republiek • Huidige grondwet	van die Ottomaanse Ryk 25 Maart 1821 15 Januarie 1822 3 Februarie 1830 24 Julie 1974 11 Junie 1975
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	131 957[1] km2  (95ste) 50 949 myl2 1,51 (2015)[2]
Bevolking  - 2017-skatting  - 2022-sensus  - Digtheid	10 768 477 (80ste) 10 482 487[3] 79,1[4] / km2 (133ste) 204,9 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $418,133 miljard[5] (54ste) $39 478[5] (53ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2023-skatting $239,300 miljard[5] (53ste) $22 595[5] (44ste)
MOI (2021)	0,887[6] (33ste)  –  baie hoog
Gini (2020)	33,6[7](60ste) –  medium
Geldeenheid	Euro (€) (EUR)
Tydsone  - Somertyd	OET (UTC+2) OEST (UTC+3)
Internet-TLD	.gr
Skakelkode	+30

Griekeland (Grieks: Ελλάδα = Elláda), amptelik die Helleense Republiek (Ελληνική Δημοκρατία, Ellinikí Dimokratía), is 'n republiek in Suidoos-Europa, bestaande uit die suidelikste deel van die Balkanskiereiland en 'n groot aantal eilande. Hierdie eilande vorm saam ongeveer 'n vyfde van die totale landoppervlakte van Griekeland.

Griekeland word dikwels as 'n land van berge en die see beskryf. Geen plek is verder as 80 kilometer vanaf die kus geleë nie, en dit is langs die kuslyn waar die meeste groot nedersettings ontstaan het. Sowat 'n derde van die Griekse bevolking is in Groter Athene saamgetrek, 'n uitgestrekte metropolitaanse gebied wat uit die hoofstad en sy seehawe Piraeus bestaan. Ook Thessaloniki, die tweede grootste stad, is 'n belangrike seehawe vir sowel Noord-Griekeland asook die suidelike Balkanskiereiland. 'n Derde van die Griekse bevolking woon in kleiner landelike nedersettings.

Die natuurskoon van Griekeland kontrasteer met die swak grond wat landbouaktiwiteite beperk. Tradisioneel het baie Grieke 'n bestaan van vissery gemaak, en vis was al 'n belangrike stapelvoedsel vir die bewoners van antieke Griekse stadstate. Seevaart was ewe belangrik. In die bloeitydperk van klassieke Griekeland, vanaf 1000 v.C., het Griekse setlaars 'n groot aantal kolonies langs die kuste van die Middellandse See en die Swartsee gestig.

Vir 'n kort tydperk het die Makedoniese heerser Alexander die Grote in die 4de eeu v.C. selfs 'n Griekse ryk gestig wat vanuit die Donaurivier na die huidige Turkye en die Midde-Ooste en verder ooswaarts na die Indiese Indus-vallei gestrek het.

Daarnaas het die antieke Grieke belangrike bydraes tot die westerse filosofie, beeldhoukuns, argitektuur en literatuur gelewer. Die Griekse stadstate word as die bakermat van die westerse beskawing en sy demokratiese regeringstelsel beskou.

Griekeland is in Suidoos-Europa geleë en bestaan in geografiese opsig uit die Griekse vasteland in die suidelike deel van die Balkanskiereiland, die Peloponnesos-skiereiland (wat egter deur die bou van die Korinth-kanaal, wat in 1893 ingewy is, van die vasteland geskei is) asook talle eilande wat hoofsaaklik in die Egeïese See, die Ioniese See en die Libiese See geleë is.

Die vastelandse deel word deur 'n bergagtige skiereiland wat vanuit die suidwestelike Balkan oor 'n afstand van 500 kilometer tot in die oostelike Middellandse See strek, en 'n 80 kilometer breë kusstrook langs die noordelike Egeïese See gevorm. Sowat 'n vyfde van die totale landoppervlakte bestaan uit eilande in die Egeïese See oos van die hoofskiereiland, en in die Ioniese See in die weste. Die grootste eiland, Kreta (8 331 km²), markeer die suidelike grens van die Egeïese See.

Sommige eilande van die Dodekanese-groep in die oostelike Egeïese See is net 16 kilometer vanaf die Turkse kus geleë, terwyl Corfu as deel van die Ioniese Eilandgroep slegs deur 'n 3,2 kilometer breë seestraat van die Albanese vasteland geskei word.

Griekeland grens in die noorde (van wes na oos) aan Albanië, Noord-Masedonië, Bulgarye en Turkye. Verder is die vasteland van Griekeland begrens deur die Middellandse See (in die suide), die Ioniese See (in die weste) en die Egeïese See (in die ooste). Die grootste eilande naas Kreta is Evia, Lesbos en Rhodos. Die eiland Gavdos in die Libiese See is die mees suidelike punt van Griekeland, en dit word daarnaas in geografiese opsig ook as die mees suidelike punt van Europa beskou.

Griekeland het merendeels 'n Mediterreense klimaat met gematigde en vogtige winters en baie warm en droë somers. Veral die kusgebiede word deur baie gematigde wintertemperature en winterreën gekenmerk. Sneeuval kom nouliks voor. Somers is relatief warm met enkele donderbuie. Die uiterste noordweste van die vasteland maak deel uit van die gematigde klimaatsone.

Die binneland is veral in die wintermaande merkbaar koeler. Die kwik daal hier snags dikwels benede vriespunt, en soms word daar ook hewige sneeuval aangeteken. Somers is warm en droog, net soos in die kusstreke. Die gemiddelde jaarlikse reënval varieer tussen 400 en 1000 mm. Die bergagtige topografie van die land maak van Griekeland 'n wintersportbestemming. Daar is 19 skigebiede.

Deel van 'n reeks oor die
Geskiedenis van Griekeland
Griekse Bronstydperk
Egeïes • Helladies • Sikladies • Minoïes • Miceens
Antieke Griekeland
Donker eeue • Argaïes • Klassiek • Hellenisties • Romeins
Middeleeuse Griekeland
Bisantyns • Frankies en Latyns • Ottomaans
Moderne Griekeland
s • b • w

In 1821 begin die Griekse Rewolusie teen die Ottomaanse Ryk, die word deur Frankryk, Rusland en die Verenigde Koninkryk ondersteun. 1830 word die onafhanklikheid deur die Europese lande erken. Griekeland het toe 'n koninkryk geword met monarge uit die Huis van Wittelsbach en daarna die Huis van Sleeswyk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg. In erkenning vir sy Antieke Olimpiese Spele is die eerste moderne Olimpiese Somerspele 1896 in Griekeland aangebied. In 1973 is die monargie omvergewerp en Griekeland het 'n republiek geword.

Griekeland is sedert 18 Februarie 1952 lid van die NAVO en sedert 1 Januarie 1981 lid van die Europese Unie. In 2001 is die Euro-geldeenheid ingevoer en in 2002 die Euro-banknote en -muntstukke.

Griekeland het 'n markekonomie met beperkte staatsinmenging. Vanaf die 1970's het die land danksy omvattende hervormings en die toetreding tot die Europese Unie (EU) in 1981 van 'n hoofsaaklik agrariese staat tot 'n moderne, diensgebaseerde ekonomie ontwikkel wat ekonomiese voordeel kon trek uit die lidmaatskap in die EU, nouer ekonomiese samewerking met ander Europese lande en ekonomiese bystand wat aan lande in die Middellandse Seegebied verleen is.

Vanaf 2000 het Griekeland se aansluiting by die Eurosone, omvattende infrastruktuurprojekte en gebeurtenisse soos die Olimpiese Somerspele van 2004, wat in die hoofstad Athene gehou is, ekonomiese groei in die land bevorder. Lidmaatskap van die Eurosone het egter ook beteken dat rentekoerse in Griekeland kunsmatig verlaag en staats- en privaat besteding deur steeds meer lenings gefinansieer is – tot 'n punt waar die buitelandse skuldlas ondraagbaar geword het. Terselfdertyd het die invoerneiging drasties toegeneem. Besonderhede oor Griekeland se ernstige publieke skuldlas is eers in Oktober 2009 deur die nuwe regering onder die eerste minister Giorgios Papandreou gepubliseer.

Die Griekse ekonomie word deur klein en middelgroot ondernemings oorheers, terwyl daar min groot maatskappye bestaan. Tradisionele ekonomiese sektore soos landbou en nywerhede speel 'n steeds minder belangrike rol. So het die tekstielbedryf, vroeër een van die beduidendste sektore, sy fabrieke al lank na ander wêrelddele verskuif. Griekse landbouprodukte soos tabak, katoen en suikerbeet is nie meer mededingend op internasionale markte nie.

Die aandeel werknemers in die staatsdiens is met sowat 'n kwart van die totale beroepsbevolking buite-proporsioneel hoog en selfs die hoogste in Europa. Daarenteen dra die nywerheidsektor slegs 12 persent van die bruto binnelandse produk (BBP) by. Die toerismebedryf se aandeel is met 15,2 persent ietwat hoër, maar ná 'n stewige groei in 2011 danksy die toenemende getal Russiese en Israeliese toeriste word vir 2012 weer 'n afname van twintig persent voorspel.

Die waarde van uitvoere is in 2011 met ruim twaalf persent opgestoot, al het hierdie styging weens die Griekse ekonomie se lae uitvoerneiging min makro-ekonomiese effekte gehad. Daar is al meer as drie dekades lank 'n tekort op die lopende rekening wat in 2010 sowat 24 miljard € of meer as tien persent van die Griekse BBP beloop het. Weens dalende invoere sal die tekort op die handelsbalans na verwagting in 2012 afneem.

Volgens amptelike statistieke van EL.STAT het die Griekse bruto binnelandse produk (BBP) in die derde kwartaal van 2012 teenoor die vorige jaar met 7,2 persent gekrimp. Sommige ontleders vrees dat die Griekse ekonomie in 'n dodelike kringloop van besuinigings en resessie vasgevang is.^[8] Dit was immers die 17de opeenvolgende kwartaal waarin die BBP afgeneem het.

Tussen 2008 en 2012 het die Griekse ekonomie met 'n vyfde gekrimp. Griekeland is sodoende in die langste en ergste resessie gedompel wat enige Wes-Europese land sedert die Tweede Wêreldoorlog getref het. Die besuinigings van November 2012 sal volgens ontleders 'n verdere 17 miljard € aan die land se ekonomiese kringloop onttrek en die BBP met nóg nege persent laat krimp. Die omvang van Griekeland se resessie sou sodoende nog dié van die Groot Depressie oortref wat die Amerikaanse ekonomie tussen 1929 en 1933 met 27 persent laat krimp het.

Die Griekse samelewing word deur hoë vlakke van werkloosheid (22,6 persent in die eerste kwartaal van 2012, meer as 50 persent onder die jeug) en krimpende salarisse en pensioene geteister. Die inflasiekoers het in 2010 'n maksimum van 4,7 persent bereik, maar daarna weens die skerp afname in binnelandse vraag in 2011 tot 3,3 persent verstadig. Dit sal in 2012 na verwagting verder afneem tot minder as een persent.

Sedert sy onafhanklikwording in 1829 het Griekeland nooit daarin geslaag om 'n gesonde kredietrekord op te bou nie. Gedurende die 19de eeu het die land drie keer bankrot gespeel – in 1843, 1860 en 1893. Volgens berekeninge, wat deur die ekonome Carmen M. Reinhart en Kenneth S. Rogoff gedoen is, het Griekeland oor langer tydperke bankrot gespeel as enige ander land in Europa en was vir die helfte van die periode sedert 1800 nie in staat om sy buitelandse skuld te betaal nie (in vergelyking met Rusland, wat die tweede swakste kredietrekord het, se 39 persent van dié tydperk). Behalwe vir Ecuador en Honduras is selfs die kredietrekords van Latyns-Amerikaanse state gesonder as Griekeland s'n.^[9]

Een van die hoofredes vir Griekeland se finansiële moeilikhede is sy ekonomiese agterstand in vergelyking met die hoogs ontwikkelde nywerheidslande in Wes-, Sentraal- en Noord-Europa. Mediterreense lande se swak landbougrond het die ontwikkeling van hul landboubedrywe belemmer. So het in lande soos Spanje, Portugal en Griekeland nooit 'n welvarende middelklas ontstaan nie wat as dryfkrag vir 'n nywerheidsomwenteling sou kon optree. Griekeland is bowendien deur sy geografiese ligging anderkant die Karpate-bergreeks asook sy geskiedenis as deel van die Bisantynse Ryk van belangrike wetenskaplike en kulturele prosesse, wat in ontwikkelde dele van Europa afgespeel het, heeltemal afgesny.

Die besetting deur Nazi-Duitsland gedurende die Tweede Wêreldoorlog en die burgeroorlog tussen kommuniste en burgerlike magte, wat daarop gevolg het, het Griekeland se swak ekonomie verwoes. Die land is gedurende die 1960's en 1970's, toe ook lande in die randgebiede van Europa vir die eerste keer in hul geskiedenis vinnig geïndustrialiseer is, deur 'n klein groepie van kolonels geregeer wat weerstand teen enige vorm van kulturele en ekonomiese modernisering gebied het.

So deel Griekeland ook vandag nog kardinale kenmerke met voor-industriële ekonomieë, soos die oorheersende invloed van staat, magtige kartelle en 'n handjievol welvarende en invloedryke families op die ekonomiese lewe wat 'n ongunstige klimaat vir buitelandse beleggers skep. So het min multinasionale ondernemings in die land belê.

Finansiële en politieke elites in Griekeland het, net soos hul eweknieë in ander Mediterreense lande, in die laat 20ste eeu onder die indruk gekom dat die land se toetreding tot 'n monetêre unie ekonomiese ontwikkeling en groei sou bevorder. Dit is egter tans duidelik dat Griekeland se ekonomiese agterstand van die verlede nie deur enige monetêre beleid van die Europese Sentrale Bank ingehaal kan word nie.

Die sekondêre sektor het vanaf die middel van die 1990's 'n bestendige groeikoers gehandhaaf. Verwerkingsnywerhede en die boubedryf is die belangrikste industriële bedrywe. Daarnaas speel ook voedselverwerking, tekstiele, metaalvervaardiging, olie- en steenkoolprodukte, chemikalieë, glas, sement, masjienbou, tegnologiese en telekommunikasieprodukte 'n belangrike rol. Die nywerheidsektor lewer 59 persent van die totale uitvoerwaarde op. Die grootste invoerders is onder meer Duitsland, Italië, die Verenigde Koninkryk en Turkye.

Dienste lewer by verre die grootste bydrae tot Griekeland se BBP. Sentraal staan hier bedrywe soos toerisme, handel, skeepvaart en finansiële dienste. Terwyl die drie eersgenoemdes al lank 'n belangrike posisie in die Griekse ekonomie ingeneem het, het finansiële dienste eers met die liberalisering van die land se bankesektor begin ontwikkel. Tans speel dié bedryf 'n belangrike rol sowel by beleggings in Griekeland asook in sy buurlande.

Griekse rederye beheer tans sowat 'n vyfde van die internasionale seevervoer, al is 'n groot deel van hul vloot weens belastingvoordele in die buiteland geregistreer. In teenstelling met die toerismebedryf is seevervoer minder afhanklik van konjunktuursiklusse.

In 2010 het Griekeland se staatsuitgawes met 114 miljard € die belastinginkomste (ruim 90 miljard €) weer aansienlik oorskry. Die staatstekort van 24 miljard € staan gelyk aan 10,5 persent van die BBP. Die totale openbare skuldlas het aan die einde van 2010 142,8 persent van die BBP beloop.^[10] Die Europese Kommissie het in die najaar van 2010 voorspel dat die tekort in 2011 tot 150,2 persent sal styg.

As gevolg van die internasionale finansiële krisis, wat in 2007 begin het, het die publieke skuldlas in Griekeland massief toegeneem. Die destydse Griekse regering het omvangryke staatsborge aan banke verskaf en hulle van nuwe kapitaal voorsien. Die banksektor se risiko is sodoende in 'n staatsrisiko omgeskep. Volgens 'n ondersoek van die Europese Sentrale Bank was hierdie besluit met 'n aansienlike verhoging van risikopremies vir Griekse staatslenings verbonde.^[11]

Die situasie word bemoeilik deur 'n uitgebreide netwerk van kliënt-bedienerverhoudings en hoë vlakke van korrupsie wat regstreekse invloed op staatsuitgawes het en hulle dikwels minder doeltreffend maak. 'n Aansienlike persentasie van ekonomiese aktiwiteite vind op informele markte plaas, en naas hierdie skadu-ekonomie het ook grootskaalse belastingontduiking deur ondernemings en privaatpersone tot die land se finansiële krisis bygedra. Die effektiewe belasting op inkomste uit winste en finansiële bates het in 2007 slegs 15,9% beloop (in vergelyking met 24,4% in Duitsland en 42,7% in die Verenigde Koninkryk).^[12] Daarnaas is militêre besteding 'n groot begrotingselement wat met sowat 4% van die BBP merkbaar hoër is as in ander Europese lande. Ten opsigte van die persentasie van die BBP is Griekeland se publieke skuldlas die hoogste in die Europese Unie.

Algemeen

• (en) "Greece". Encyclopædia Britannica. Besoek op 26 Junie 2023.
• (en) "Greece". Central Intelligence Agency. Besoek op 26 Junie 2023.

Wikimedia Commons bevat media in verband met Griekeland.

• (en) Toerisme-inligting oor Griekeland op Wikivoyage
• (en) Reisgids van Griekeland Geargiveer 18 April 2006 op Wayback Machine
• (de) 'n Lys van Griekse ambassades deur die wêreld heen Geargiveer 20 November 2005 op Wayback Machine