Gwlad Groeg

Gwlad Groeg

Ελληνική Δημοκρατία (Ellinikí Dimokratía)
Arwyddair	Rhyddid neu farwolaeth
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Enwyd ar ôl	Groegiaid
Prifddinas	Athen
Poblogaeth	10,482,487
Sefydlwyd	25 Mawrth 1821 (yn y Calendr Iwliaidd)
Anthem	Emyn Rhyddid
Pennaeth llywodraeth	Kyriakos Mitsotakis
Cylchfa amser	UTC+2
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Groeg, Groeg y Werin, Groeg Modern
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd, Y Cenhedloedd Unedig, De Ewrop
Arwynebedd	131,957 km²
Gerllaw	Y Môr Canoldir
Yn ffinio gyda	Albania, Bwlgaria, Gogledd Macedonia, Twrci
Cyfesurynnau	38.5°N 23°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Gwlad Groeg
Corff deddfwriaethol	Senedd Helenos
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Llywydd Gwlad Groeg
Pennaeth y wladwriaeth	Katerina Sakellaropoulou
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Gwlad Groeg
Pennaeth y Llywodraeth	Kyriakos Mitsotakis
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$214,874 million, $219,066 million
Arian	Ewro
Canran y diwaith	18.5 canran
Cyfartaledd plant	1.3
Mynegai Datblygiad Dynol	0.887
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth yn ne-ddwyrain Ewrop yw'r Weriniaeth Helenaidd neu Gwlad Groeg. Gwledydd cyfagos yw Albania, Gogledd Macedonia, Bwlgaria a Thwrci. I'r gogledd mae'r Môr Egeaidd ac i'r de a'r dwyrain Môr Ionia a'r Môr Canoldir.

Ystyrir Groeg gan lawer fel crud diwylliant y Gorllewin a man geni democratiaeth, athroniaeth orllewinol, campau chwaraeon, llenyddiaeth orllewinol, gwleidyddiaeth a drama. Mae ganddi hanes hir a chyfoethog. Ymunodd â'r Undeb Ewropeaidd yn 1981 a chyflwynwyd yr ewro fel arian y wlad yn 2001.

Yn Olympia gwlad Groeg y cynhaliwyd y Gemau Olympaidd Gwreiddiol o 776 CC hyd 393 OC. Yn 2004 cynhaliwyd y Gêmau Olympaidd Modern yn Athen.

Saif Gwlad Groeg yn ne-ddwyrain Ewrop, ar ran ddeheuol Penrhyn y Balcanau a'r ynysoedd o'i amgylch ym Môr y Canoldir. Dim ond darn cul o dir sy'n cysylltu rhan ddeheuol y penrhyn, y Peloponnesos, a'r tir mawr. Yn y gogledd, mae Groeg yn ffinio ar Bwlgaria, Weriniaeth Macedonia ac Albania, ac yn y dwyrain ar Twrci. Mae rhwng 1,400 a 2,000 o ynysoedd yng Ngwlad Groeg, yn dibynnu sut y diffinnir ynys, ond dim ond ar 227 ohonynt mae poblogaeth barhaol, a dim ond ar 78 o'r rhain mae mwy na 100 o drigolion. Ymhlith y rhain mae Creta, Euboea, Lesbos, Chios, Rhodos, Kerkyra, y Dodecanese a'r Cyclades.

Gwlad fynyddig yw Groeg, gyda tua 80% o'i harwynebedd yn fynyddig. Ynghanol y penrhyn, mae mynyddoedd y Pindus yn ymestyn o'r gogledd-orllewin i'r de-ddwyrain, ac yn codi i 2637 medr o uchder. Copa uchaf Groeg yw Mynydd Olympus, 2919 medr o uchder. Ar y ffin rhwng Groeg a Bwlgaria mae Mynyddoedd Rhodope.

• Macedonia
• Rhestr o Ynysoedd Groeg

Ar lannau'r Môr Aegeaidd y datblygodd gwareiddiadau cyntaf Ewrop. Y cynharaf oedd y Gwareiddiad Minoaidd ar ynys Creta, gyda Knossos fel ei ganolfan. Yn ddiweddarach, datblygodd y Gwareiddiad Myceneaidd ar y tir mawr. Wedi diwedd y gwareiddiad yma, bu cyfnod a adwaenir fel Oesodd Tywyll Groeg, ond yna blodeuodd y cyfnod clasurol. Yn draddodiadol, dyddir hwn o ddyddiad cynnal y Gemau Olympaidd cyntaf yn 776 CC.

Y ffurf nodweddiadol ar lywodraeth yn y cyfnod yma oedd y polis (dinas-wladwriaeth). Lledaenodd y diwylliant Groegaidd a gwladychwyr Groegaidd i Asia Leiaf a de yr Eidal (Magna Graecia). Ymladdodd Athen a Sparta gyda'i gilydd i drechu ymosodiad Ymerodraeth Persia yn y 5 CC. Yn ddiweddarach, ymladdwyd Rhyfel y Peloponnesos rhyngddynt, gyda Sparta yn gorchfygu Athen i ddod yn brif rym milwrol Groeg am gyfnod. Yn ddiweddarch, gorchfygwyd Sparta gan Thebai.

Daeth Macedonia yn feistr ar y ddinas-wladwriaethau Groegaidd gan Philip II, brenin Macedon, a than ei fab ef, Alecsander Fawr, gorchfygwyd a dinistriwyd yr Ymerodraeth Bersaidd. Dechreuodd hyn y Cyfnod Helenistaidd. Wedi marwolaeth Alecsander, bu ymladd rhwng ei gadfridogion, a rhannwyd ei ymerodraeth. Concrwyd Groeg yn derfynol gan y Rhufeiniaid yn 146 CC, a daeth yn rhan o Ymerodraeth Rhufain.

Wedi cwymp yr ymerodraeth Rufeinig yn y gorllewin, datblygodd yr Ymerodraeth Fysantaidd, gyda Chaergystennin fel prifddinas. Parhaodd yr ymerodraeth hyd at gwymp Caergystennin yn 1453. Daeth Groeg yn rhan o'r Ymerodraeth Otomanaidd, a pharhaodd dan reolaeth Otomanaidd hyd at Ryfel Annibyniaeth Groeg (1821–1829). Sefydlwyd teyrnas gan y brenin Otto.

Wedi diwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, ymladdodd Groeg yn erbyn Twrci (1919-1922), gan feddiannu tiriogaethau sylweddol am gyfnod cyn cael eu gyrru'n ôl gan |Mustafa Kemal Atatürk. Yn 1940, ymosododd yr Eidal ar Wlad Groeg, ond gorchfygwyd yr Eidalwyr gan y Groegiaid, a bu'n rhaid i fyddin yr Almaen ymyrryd a meddiannu Groeg.

Ar ddiwedd yr Ail Ryfel Byd, ymladdwyd Rhyfel Cartref Groeg rhwng byddinoedd Comiwnyddol a Brenhinol. Yn 1967, cipiwyd grym gan junta milwrol adain-dde. Adferwyd democratiaeth yn 1975. Ymunodd Groeg a'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Ionawr 1981, ac arweiniodd hyn at gynnydd economaidd sylweddol. Mabwysiadwyd yr Ewro yn 2001.

Yn ôl Cyfrifiad 2001, roedd poblogaeth Groeg yn 10,964,020. Yn Ionawr 2008, amcangyfrifwyd fod y boblogaeth yn 11,240,000. Yn 2005. roedd y boblogaeth yn cynyddu o 0.19% y flwyddyn. Roedd disgwyliad bywyd yn 76.59 mlynedd i ddynion a 81.76 mlynedd i ferched.

O ran crefydd, mae tua 98% yn perthyn i Eglwys Uniongred y Dwyrain, gyda 1.3% yn ddilynwyr Islam.

Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf, bu cyfnewid poblogaeth ar raddfa fawr rhwng Groeg a gwledydd fel Twrci a Bwlgaria, gyda tua 2 filiwn o Roegiaid o ardaloedd megis Asia Leiaf, Bwlgaria, Albania a'r Balcanau yn symud i Wlad Groeg, a nifer cyffelyb yn gadael.

Dinasoedd mwyaf Groeg yw Athen, Thessaloniki, Piraeus a Patras.

Rhennir Gwlad Groeg yn dair ar ddeg o raniadau a elwir yn "peripheriau". Rhennir y rhain yn 54 o nomau.

Map	Rhif	Peripheri	Prifddinas	Arwynebedd	Poblogaeth
	1	Attica	Athen	3,808 km²	3,761,810
	2	Canolbarth Groeg	Lamia	15,549 km²	605,329
	3	Canolbarth Macedonia	Thessaloniki	18,811 km²	1,871,952
	4	Creta	Heraklion	8,259 km²	601,131
	5	Dwyrain Macedonia a Thrace	Kavála	14,157 km²	611,067
	6	Epirus	Ioannina	9,203 km²	353,820
	7	Ynysoedd Ionia	Corfu	2,307 km²	212,984
	8	Gogledd Aegea	Mytilene	3,836 km²	206,121
	9	Peloponnesos	Kalamata	15,490 km²	638,942
	10	De Aegea	Ermoupoli	5,286 km²	302,686
	11	Thessalia	Lárisa	14.037 km²	753,888
	12	Gorllewin Groeg	Patras	11,350 km²	740,506
	13	Gorllewin Macedonia	Kozani	9,451 km²	301,522
	-	Mynydd Athos (Ymreolaethol)	Karyes	390 km²	2,262

• Safleoedd Treftadaeth y Byd yng Ngwlad Groeg

gw • sg • go Aelod-wladwriaethau yr Undeb Ewropeaidd  Yr Almaen  Awstria  Gwlad Belg  Bwlgaria  Croatia  Cyprus  Denmarc  Yr Eidal  Estonia  Y Ffindir  Ffrainc  Gwlad Groeg  Hwngari  Yr Iseldiroedd  Gweriniaeth Iwerddon  Latfia  Lithwania  Lwcsembwrg  Malta  Portiwgal  Gwlad Pwyl  Rwmania  Sbaen  Slofacia  Slofenia  Sweden  Tsiecia

gw • sg • go Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO) Aelodau  Albania  Yr Almaen  Gwlad Belg  Bwlgaria  Canada  Croatia  Denmarc  Yr Eidal  Estonia  Y Ffindir  Ffrainc  Hwngari  Gogledd Macedonia  Gwlad Groeg  Gwlad yr Iâ  Yr Iseldiroedd  Latfia  Lithwania  Lwcsembwrg  Montenegro  Norwy  Portiwgal  Gwlad Pwyl  Rwmania  Sbaen  Slofacia  Slofenia  Sweden  Y Deyrnas Unedig  Tsiecia  Twrci  Unol Daleithiau America Ymgeiswyr  Bosnia a Hercegovina  Georgia  Wcráin

Eginyn erthygl sydd uchod am Wlad Groeg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato