Vis

Visse
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Subfilum:	Vertebrata (Cuvier, 1812)
Infrafilum:	Gnathostomata
Superklasse
Beenvisse Kraakbeenvisse

'n Vis is 'n waterlewende gewerwelde (Latyn: vertebrata) dier met kieue. Die meeste visse is koudbloedig. Daar bestaan meer as 32 000 verskillende spesies visse in die wêreld. Vis is 'n belangrike bron van proteïen in die dieet van die mens.^[1] Teen 2001 is vis na raming deur 1 miljard mense as hoofproteïenbron verbruik.^[1]

Suider-Afrika is geseënd met visse as gevolg van sy ligging tussen die Atlantiese en Indiese oseane en die Suidelike Oseaan verder suid. Daar kom 2 500 spesies voor in Suider-Afrika en 1 800 spesies kom voor op die kontinentale bank reg rondom Suider-Afrika. Hierdie syfer groei jaarliks soos nuwe spesies in die area ontdek word. Sestien persent van die spesies is endemies aan Suider-Afrika.

Slegs 5% van die spesies kom voor in die Atlantiese Oseaan, maar dit is die pelagiese spesies soos sardyn, snoek en ansjovis wat die kern vorm van die Suid-Afrikaanse kommersiële visbedryf. Die spesies wat in die Indiese Oseaan voorkom, is sportvis.^[2]

Daar is ongeveer 160 varswater visspesies in Suider-Afrika en baie meer in die res van Afrika.^[3] Spesies soos karp, baars en forel is nie inheems nie, maar is ingevoer vanaf ander lande en losgelaat in riviere in Suider-Afrika.

Visse verbruik suurstof soos alle diere en die meeste visse haal dit uit die water met hulle kieue. Die beskikbare konsentrasie van hierdie gas word egter beperk deur die parsiële druk in die atmosfeer (0,2 atm) en Henry se konstante. Ook die wind- en golfaksie aan die oppervlak en die fotosintese van die plante en die fitoplankton is belangrike faktore.^[4] Die waarde van die Henry-konstante neem skielik af by hoër temperature. Daar is visse wat meestal in warm, suurstofarme water leef wat spesiale organe het om suurstof uit die lug te haal.

Al die artikels onder visse onderskryf die taksonomie van ITIS,^[5] die Integrated Taxonomic Information System ter wille van eenvormigheid.

Visse word geklassifiseer in die volgende hoofgroepe:

• Hyperoartia
  • Petromyzontidae (lampreie)
• Pteraspidomorphi (vroeë kakebeenlose vis)
• Thelodonti
• Anaspida
• Cephalaspidomorphi (vroeë kakebeenlose vis)
  • Galeaspida
  • Pituriaspida
  • Osteostraci
• Gnathostomata (gewerweldes met 'n kakebeen)
  • Placodermi
  • Chondrichthyes (kraakbeenvisse)
    • Elasmobranchii
    • Holocephali
  • Acanthodii
  • Osteichthyes (beenvisse)
    • Actinopterygii (straalvinvisse)
    • Sarcopterygii (lobvinvisse)
      • Actinistia (Selakant)
      • Dipnoi (longvis)

Die meeste visse laat hul saadselle en kuit (eiertjies) in die water los, bevrugting vind uitwendig plaas en ouersorg is in die meeste gevalle afwesig. Die vrylating van die geslagselle word deur 'n aantal meganismes gesinchroniseer.

By sommige spesies laat die wyfies tot 10 miljoen eiers op 'n keer vry. Dit verhoog die moontlikheid van bevrugting, wat op sy beurt meer jong visse die kans gee om volwassenheid te bereik. Die haaimannetjie plaas sy saad deur middel van ʼn gonopodium in die wyfie (inwendige bevrugting). By baie spesies broei die eier binne die wyfie uit en die kleintjie kom lewend te voorskyn (ovovivipaar).

Dit is aangetoon dat kuit (soos sekere plantsade of ongewerweldes) deur middel van endozoökorie kan versprei. Dit beteken dat 'n klein persentasie kuit die opname en uitskeiding deur die spysverteringstelsels van watervoëls oorleef,^[6] en visse kan hierdeur afgeleë waterliggame koloniseer. Ook sal die kuit van sekere spesies in droë grond oorleef totdat reëns weer poele vorm.^[6]

Oervorme van ware visse is nog redelik onbekend. Die oudste bekende visreste dagteken van 450 miljoen jaar gelede, maar hierdie visse het in daardie stadium reeds uiteenlopende vorme gehad, wat daarop dui dat die diere toe reeds aansienlike evolusie ondergaan het. 'n Aantal fossiele van die klas Placodermi het, danksy die dier se swaar pantser, bewaar gebly.

Daar word vermoed dat die kraakbeenvisse uit hierdie klas ontwikkel het en dat die pantser vandag verteenwoordig word deur die klein tandjies (plakoïede skubbe) op die vel van haaie en rôe. Die Placodermi was tydens veral die Devoon volop. Saam met spookhaaie (subklas Holocephali) vorm haaie en rôe die klas kraakbeenvisse (Chondrichthyes). Alle ander lewende visse word onder die beenvisse (klas Osteichthyes) geklassifiseer en deur 'n beenskelet gekenmerk.

Hulle het moontlik ontwikkel uit lede van die subklas Acanthodii, wat tydens veral die Devoon volop was. Die Acanthodii was klein visse (slegs enkele sentimeters lank) en het ʼn huidbedekking van ruitvormige skubbe gehad in plaas van die beenplate van die Placodermi. Twee groepe het in die loop van beenvisevolusie ontstaan; die spiervinniges (subklas Sarcopterygii) word vandag deur net die selakant en ʼn handjievol longvisse verteenwoordig.  

Verteenwoordigers van die subklas was waarskynlik die voorouers van die amfibieë. Die meeste moderne visse behoort tot die straalvinniges (subklas Actinopterygii), wat 150 miljoen jaar gelede hul verskyning gemaak het en vandag deur drie infraklasse, die Chondrostei, Holostei en Teleostei verteenwoordig word. Die Teleostei is tans die dominante visorde en ongeveer 25 000 lewende spesies daarvan is bekend.

Vinne vorm die mees kenmerkende eienskappe van 'n vis, saamgestel uit beenagtige groeisels of strale wat uitsteek uit die liggaam met vel wat hulle bedek en saam aansluit, hetsy op 'n gewebde manier, soos gesien by die meeste beenvisse, of soortgelyk aan 'n swemvin, soos gesien by haaie. Behalwe die stertvin, het visvinne geen direkte verband met die ruggraat nie, en word net deur spiere ondersteun. Hul hooffunksie is om visse te help swem.

Vinne kom op verskillende plekke aan die vis se liggaam voor en elkeen dien 'n ander doel, soos om die vis vorentoe te beweeg, te draai, in 'n regop posisie te hou of te stop. Die meeste vissoorte gebruik hul vinne om te swem, maar vlieënde visse gebruik selfs hulle borsvinne om te sweef.

Borsvinne		Die gepaarde pektorale (bors)vinne is teenwoordig aan die borsdeel, gewoonlik net agter die operkulum, en is homoloog aan die voorbene van vierpotiges. 'n Eienaardige funksie van die borsvinne, en hoogs ontwikkel by sommige vis, is die skepping van 'n dinamiese opheffingskrag wat 'n paar visse, soos haaie, help in die handhawing van diepte en wat ook die vlieënde visse in staat stel om te sweef. By sommige vissoorte is die borsvinne van hulp om te loop, veral die lobagtige borsvinne van 'n paar seeduiwels en dié van die klimvis (Engels: mudskipper).
Bekkenvinne		Die gepaarde bekkenvinne of pelvisvinne word gewoonlik ventraal onder en agter die borsvinne aangetref. Hulle is homoloog aan die agterbene van vierpotiges. Die bekkenvinne help die vis om op of af in die water te beweeg, skerp te draai, of vinnig te stop.
Dorsale vin	Dorsale vin van 'n haai	Dorsale vinne kom op die rug voor. 'n Vis kan tot drie dorsale vinne hê. Dorsale vinne verhoed dat die vis omrol, en is ook van hulp om vinnig te draai of te stop.
Anale vin		Die anale vin is op die ventrale oppervlak agter die anus geplaas. Hierdie vin word gebruik om die vis te stabiliseer tydens swem.
Vetvin	Vetvin van 'n forel	Die vetvin is 'n sagte, vlesige vin wat op die rug voorkom, agter die rugvin en net voor die stertvin. Dit is afwesig by baie visfamilies, maar word in die Salmonidae, Characidae en babers aangetref. Sy funksie bly 'n raaisel. Navorsing wat in 2014 gepubliseer is, dui daarop dat die vetvin herhaaldelik ontwikkel het in aparte stamlyne.[7]
Koudale vin (stertvin)		Die koudale vin is die stertvin (uit die Latyn cauda, wat stert beteken), wat vir vorentoe-aandrywing gebruik word.

Die volgende terme word gebruik om visse en hul omgewing mee te beskryf:

• Amfipode: klein skaaldiertjies met liggaam sydelings afgeplat en sonder 'n karapaks. Dien as voedsel vir visse.
• Anale vin: 'n enkele vin agter die anus, net voor die stertvin.
• Bekkenvinne: sit agter die borsvin onder die pens voor die anale vin en vorm 'n paar.
• Detritus: dooie en verrottende plant- en diermateriaal.
• Diadrome vissoorte: vissoorte wat tussen varswater en seewater migreer.
• Dieplyf: die vis se lyf is hoër as wat hy lank is.
• Dorsaal: op die rugkant of bokant van 'n vis.
• Dorsale vin: vin of vinne op die rug van die vis.
• Endemies: spesies beperk tot of inheems slegs tot 'n sekere gebied.
• Estiveer: somerslaap
• Hermafrodiet: tweeslagtigheid
• Kieukamme: een of twee rye uitsteeksels op binnesy van kieuboog, dien om voedsel uit water te filtreer, ook kieuharke genoem.
• Operkulum: dekselagtige struktuur wat die opening van sekere slakke seël en teen uitdroging beskerm; ook die kieudeksel by visse wat die kieusplete bedek en beskerm.
• Pektorale vinne: borsvinne, sit direk bo of onder kieusplete agter die kop en vorm 'n paar.
• Standvisse: visse wat nie migreer na ander gebiede vir teeldoeleindes nie.
• Sylyn: lyne van die kop na die stert aan weerskante van die vis, min of meer in die middel van die lyf. Dit dien as 'n sintuig.^[8]
• Vetvin: 'n verdikte vin sonder strale wat op sommige visse agter die rugvin voorkom.

Varswatervis tel onder die mees bedreigde gewerweldes.^[9] Hul bevolkings word benadeel deur die modifikasie, fragmentasie, besoedeling en vernietiging van hul habitat, benewens indringerspesies, oorbevissing, bosbrande,^[10] bosbou- of ontbossingspraktyke en klimaatsverandering. Onder menslike invloed is biodiversiteit, insluitend visdiversiteit in varswater, aan verskillende skadelike faktore uitgelewer, sodat die volle impak aan hul sinergetiese wisselwerking toeskryfbaar is.^[9] By seevis kan 'n skielike daling in watertemperatuur baie vrektes veroorsaak. Weersomstandighede aan die suidooskus van Suid-Afrika sal soms koue water na die oppervlak bring en verskillende spesies, insluitend haaie en mantas, kan dit nie oorleef nie.^[11][12] Oorbevissing van Namibië se sardyne het byvoorbeeld 'n eeneenstorting van die bevolking meegebring, benewens skade aan die ekostelsel. Jaarlikse vangste van 'n geskatte 11 miljoen ton in die 1960's het met 99,5% tot slegs 50 000 ton in 2015 gedaal, terwyl seevoëlgetalle weens die tekort aan hul energieryke voedingsbron gelyktydig getuimel het.^[13] In 2017 is 'n Namibiese visserykwota ook benut vir 'n politieke kampanje.^[14]

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 162, 163

• Alfabetiese lys van visse
• Igtiologie, die studie van visse.
• Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name
• Lys van varswater visfamilies
• Lys van visfamilies
• Visordes van Suider-Afrika

• Atlas of freshwater fish in southern and eastern Africa
• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir vis.

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Vis.