Brazilia

Brazilia
República Federativa do Brasil
Standardo di Brazilia	Blazono di Brazilia
Nacionala himno:
Hino Nacional Brasileiro
Urbi:
Chefurbo:	Brasilia
· Habitanti:	214 157 575
Precipua urbo:	Sao Paulo
Lingui:
Oficala lingui:	Portugalana
Guvernerio:
Tipo:	Republiko
· Prezidanto:	Luiz Inácio Lula da Silva
Surfaco: (5ma maxim granda)
· Totala:	8 514 876 km²
· Aquo:	0,65 %
Habitanti: (6ma maxim granda)
· Totala:	208 494 900[1] (2018)
· Denseso di habitantaro:	23,8 hab./km²
Plusa informi:
Valuto:	Real
Veho-latero:	dextre
ISO:	BR
	BRA
	076
Reto-domeno:	.br

Brazilia (Portugalane: Brasil, Angle ed anciena Portugalane: Brazil) esas lando jacanta este de Sud-Amerika. Ol esas la 5ma maxim vasta e la 6ma maxim populoza lando del mondo, kun plu kam 8,5 milion km² e plu kam 200 milioni habitanti.^[2] Ol esas la maxim vasta e populoza lando de Sud-Amerika.

Ol esas la singla lando en Amerika e la maxim granda lando del mondo ube Portugalana linguo esas oficala.^[2] Lu havas kom vicini Franca Guyana, Surinam, Guyana e Venezuela norde, Kolumbia nord-weste, Peru e Bolivia weste, Arjentinia e Paraguay sud-weste, ed Uruguay sude. Este e nord-este jacas Atlantiko. Nur du Sud-Amerikana landi ne havas frontieri kun Brazilia: Equador e Chili.

Brazilia anke posedas insulala teritorii che Atlantiko: l'arkipelago Fernando de Noronha, l'arkipelago Santa Petrus e Santa Paulus (ilhas de São Pedro e São Paulo), l'atolo Rocas, e l'insuli Trindade e Martim Vaz.^[2] Lua litoro, kun richa biodiverseso e kun importanta jaceyi di petrolo proxim la stato Rio de Janeiro, esa longa de 7 491 kilometri.^[2]

Bazala fakti pri Brazilia

Precipua artiklo: Historio di Brazilia

Fosili indikas ke homi ja habitis la nuna teritorio di Brazilia plu kam 8 000 yari ante nun^[3], ma kelka arkeologiisti kredas ke homi ja habitis la teritorio cirkume 48 mil yari ante nun^[4]. Ye la 22ma di aprilo 1500 Portugalana marino Pedro Álvares Cabral arivis en la sudo di la nuna Bahia e revendikis la teritorio por Portugal. On kredas ke kande Cabral arivis, Brazilia havis cirkume 2 000 diferanta indijena populi. En la litoro, l'indijeni parolis lingui de la familio Tupi-Guarani.

Komence Portugalani explotis "pau-brasil", arboro qua furnisis reda kolor-materio valorinta en Europa. Kande l'arboro divenis rara, li komencis plantacar sukrokano en granda plantacerii en nord-esto di Brazilia. En 1549, Salvador divenis l'unesma chef-urbo di Brazilia. Pos la morto di Portugalana rejulo Henrique en 1580, Portugal unionesis a la rejio Hispania, e nederlandani, lor enemiki di Hispani, invadis Pernambuco, en la centro di la regiono di plantacerii. Kande Nederlandani ekpulsesis en 1654 li komencis kultivar sukrokano en Nederlandan Antili, e Braziliana produktado dekadis.

Dum la 18ma yarcento trovesis oro en Minas Gerais ed en altra regioni doplanda. Konseque, Portugalana krono diplasis la chef-urbo di Brazilia a Rio de Janeiro en 1763. Dum la duesma duimo de la 18ma yarcento la produktado di oro dekadis, ed grupo di intelektuali probis krear movado por deklarar la nedependo di Brazilia. La movado faliis, ed un ek la partopreninti, Joaquim José da Silva Xavier, surnomizita Tiradentes enkarcerigesis e kondamnesis a mortopuniso per jibeto. En 1798 eventis rebeleso en Bahia surnomizita Conjuração dos Alfaiates ("la konspiro di la taliori") kontre Portugalana koloniigo. Ta rebeleso anke faliis, e kelka chefi arestesis e mortigesis per jibeto.

Brazilia divenis Portugalana kolonio til la 7ma di septembro 1822, kande Pedro la 1ma deklaris la nedependo. Pedro la 1ma guvernis til la 7ma di aprilo 1831. Lua filio, Pedro la 2ma, asumis en 1840 e duris la monarkio.

Ye la 15ma di novembro 1889, marshalo Deodoro da Fonseca proklamis Braziliana republiko qua duras til nun. Til 1930 du stati dominacis la politiko di la lando: São Paulo - richa stato danko a l'exportacajo di kafeo - e Minas Gerais, richa danko a l'edukado di bovi e produktado di lakto. En 1930 eventis stato-stroko e Getúlio Vargas, de Rio Grande do Sul, asumis povo. Il adoptis politiki por stimular l'industrio en lando. Vargas anke aprobis un ensemblo di legi qui grantis yuri a laboristi, exemple la 8-hora jornolaboro, 30 dii di vakanco salariita omnayare, edc. Ta ensemblo recevis la nomo Consolidação das Leis do Trabalho (“ensemblo di laborala legi”) en Portugalana, e l'abreviuro CLT. L'aprobo di ta legi donis granda populareso a Vargas, quankam ilu guvernis kom diktatoro.

En 1942 Brazilia eniris Duesma mondomilito alonge Westala Federiti kontre nacional-socialista Germania ed Italia. Pos la fino di la milito on komencis kontestar la diktatoreso di Vargas, qua esis renversita de povo ye la 29ma di oktobro 1945. On kunvokis nacionala konstitucala asemblajo por skriptar nova konstituco. Vargas, qua mantenis populareso danko a CLT, fondis du politikala partisi: la social-demokrata partiso (PSD) e la partiso por Braziliana laboristi (PTB).

Kande la duesma mondomilito finis Brazilia havis granda quanto di extera rezervaji danko a l'exportacaji, ma disipis ol rapide. En 1950 Getúlio Vargas disputis demokrate la prezidanteso e vinkis. En 1953 il kreis Petrobras, Braziliana statala kompanio por explotar petrolo. Vargas suocidis ye la 24ma di agosto 1954, pos grava politikala krizo.

En 1955 Juscelino Kubitschek, ex-guberniestro di Minas Gerais dum la diktatoreso di Vargas elektesis prezidanto kun la suporto dil partisi PSD e PTB. Il asumis ye la 31ma di januaro 1956. Kubitschek stimulis l'automobila industrio e konstruktis Brasília, nuna chef-urbo di la lando. Braziliana ekonomio kreskis rapide en ta euforio-epoko, ma en 1960 inflaciono ja esis alta. La opozanti a Kubitschek en la partiso UDN sucesis en elekar Janio Quadros kom prezidanto. Janio asumis povo ye la 31ma di januaro 1961 ma renuncis ye la 25ma di agosto sam yaro.

Ye la 31ma di marto 1964 militistala stato-stroko revokis prezidanto João Goulart. La diktatoreso di militisti duris til la 15ma di marto 1985, kande José Sarney, civilo, asumis povo pos nedirete elektesar dal Braziliana kongreso. Dum la sequanta yaro, deputati e senatani elektesis, kun skopo formacar nova konstitucal asemblitaro en 1987 e skriptar nova konstituco. Ye la 5ma di oktobro 1988 la nuna konstituco promulgesis.

En novembro 1989 eventis prezidantala elekto, l'unesma pos la fino di militala rejimo. Fernando Collor de Mello elektesis, ma en 1992 il akuzesis pri korupto e revokesis de la povo dal Nacionala Kongreso. Vice-prezidanto Itamar Franco asumis guvernerio ye la 2ma di oktobro sam yaro. Brazilia duris subisar l'efekti di hiperinflaciono, ma ye la 1ma di julio 1994 la lando adoptis real kom pekunio, komence kun kurso di kambio 1 per 1 avan la dolaro di Usa. Kun la suceso di real, Fernando Henrique Cardoso, lore ministro pri Financo di Itamar Franco, elektesis prezidanto ed asumis povo ye la 1ma di januaro 1995.

Fernando Henrique rielektesis en 1998 ma pos febla ekonomiala kresko en 2001 e 2002, lia kandidato José Serra perdis l'elekto vice Luiz Inácio Lula da Silva, l'unesma laboristo e sindikatano qua elektesis prezidanto. Lula rielektesis en 2006, ed en 2010 il suportis kandidatino Dilma Rousseff, qua vinkis l'elekto vice José Serra e divenis l'unesma muliero prezidantino di Brazilia.

Precipua artiklo: Listo pri prezidanti di Brazilia

Brazilia esas prezidantala republiko, ube la prezidanto esas chefo di stato e chefo di guvernerio. La prezidanto elektesas dal populo por 4-yara periodo, ma darfas rikandidatar su unfoye por altra sequanta periodo. La nuna prezidanto, elektita en 2018, esas Jair Bolsonaro.

La Parlamento havas 2 chambri. La Chambro di Deputati havas 513 membri qui elektesas dal populo por 4-yara periodo, kontre ke la Senato havas 81 membri qui elektesas dal populo por 8-yara periodo. La nuna konstituco adoptesis ye la 5ma di oktobro 1988 ed emendesis multafoye.

La judiciala povo konsistas ek lokala judiciisti, lokala korti en la stati, la Supra Judici-korto (Superior Tribunal de Justiça) e la Supra Federala Tribunalo (Supremo Tribunal Federal), konsistanta ek 11 membri qui judicias en lasta instanco la valideso di legi segun la konstituco.

Precipua artiklo: Geografio di Brazilia

Brazilia esas la 5ma maxim vasta lando del mondo, dop Rusia, Kanada, Popul-Republiko Chinia ed Usa, e korespondas a 47% de la teritorio di Sud-Amerika.

Equatoro e Tropiko di Kaprikorno trairas Braziliana teritorio. Granda parto di Braziliana teritorio jacas inter la du linei, e plu kam 600.000 km² jacas sude dil Tropiko di Kaprikorno. To rezultas variata peizaji e klimati.

Norde de la lando, en Amazoniana regiono, existas equatorala e tropikala foresti kun equatorala klimato. De la centro di la lando til Tocantins, sude de Maranhão e Piauí e weste de Bahia, este de l'equatorala foresto, existas vejetantaro di savano e tropikala klimato kun du sezoni: 6 monati sika, 6 monati pluvoza. Este de ta regiono (en la centro di Bahia, westo di Sergipe, Alagoas, Pernambuco, Paraíba, Rio Grande do Norte, Ceará e Piauí, e nordo di Minas Gerais) existas mi-arida klimato. La pluvo-quanto esas skarsa e neregulala. Lua vejetantaro nomizesas caatinga, signifikante "sika foresto".

De la litoro di Nord-estala regiono til granda parto di Sud-estala regiono existis tropikala foresto, nomizita Portugalane Mata Atlântica (Atlantika foresto). Ol esis l'unesma Braziliana peizajo trovita dal Portugalani, en 1500. Nun ta regiono esas forte populizita, e lua peizajo modifikesis pro agrokultivo, edukado di bovaro, porki ed altra animali, e l'industrio. Nun restas min kam 10% del originala Atlantika foresto.

En alta regioni dil sudo di Brazilia la klimato esas subtropikala kun 4 sezoni: somero de decembro til marto, autuno de fino di marto til junio, vintro de junio til septembro, e printempo de septembro til decembro. En kelka regioni on existis foresti di koniferi, ma nun nur restas kelka bosketi. En ta regiono povas falar nivo en alta monti dum la vintro. Fine, sude e weste de Rio Grande do Sul existas regiono kun naturala pastureyo (Pampa), kun prolongi en Arjentinia ed Uruguay.

En poka regioni di la lando l'altitudi superiras 2 000 metri, nome en la Norda regiono - an la frontiero kun Venezuela e Guyana - ed en Sud-estala regiono, an la montari Serra do Mar e Serra da Mantiqueira. La maxim alta monto di la lando esas Pico da Neblina, kun 2.994 metri di altitudo, jacanta an la frontiero kun Venezuela. An la Norda regiono, basa altitudi infre 100 metri esas dominacanta, e lua reliefo esas preske plana.

En Nord-estala, Sud-estala e Suda regioni, l'altitudi super 700 metri en kelka arei modifikas lokala klimato. En Sud-estala regiono on havas tropikala klimato di altitudo kun 4 sezoni. En la Suda regiono povas nivar en alta monti dum vintro.

Precipua artiklo: Ekonomio di Brazilia

Brazilia esas la 8ma maxim granda ekonomio del mondo e la maxim granda de Latin-Amerika, segun totala nacionala produkturo. Tamen, ol subisis severa diminuto en 2015 e 2016, judikata kom la maxim serioza de lua historio. En 2017 la totala nacionala produkturo kreskis 1%, inflaciono falis a 2,9% dum la yaro, e l'oficala interesto-preco de la Centrala Banko diminutis de 13,75% en 2016 til 7%.^[2]

La lando havas diversa ekonomio kun kelka moderna sektori e multa naturala resursi. Lua TNP po persono esas cirkume 10 200 dolari (la 64ma maxim granda del mondo, segun Mondala Banko). La lando esas la 3ma maxim granda produktero di avioni de la mondo.

Lua monetaro, real adoptesis en 1994. Pos ta yaro, l'inflaciono kontrolesis. Til 1998, la kurso di kambio esis 1 real po 1 dolaro di Usa, ma en januaro 1999 la lando adoptis flotacanta kurso di kambio. Pos ke 1 dolaro kompresis po preske 4 reais (singulara: real) dum la fino di 2002 - pro timo di radikala chanji en ekonomiala politiko kun la vinko di Luís Inácio Lula da Silva ta yaro - la kurso di kambio diminutis ed stabligis su proxim 2 reais po 1 dolaro.

Braziliana populo decendas de la mixo inter Europani (nome Portugalani, ma ank Italiani e Germani en Sao Paulo, Paraná, Santa Catarina e Rio Grande do Sul), Afrikani, Amerikala Indijeni, negra Afrikani ed Aziani (nome Japoniani, precipue en Sao Paulo e Paraná).

L'unesma demografiala kontado di Braziliana habitantaro eventis en 1872, kande Brazilia havis 9 930 478 habitanti. La maxim recenta kontado eventis en 2010, kande trovesis 190 755 799 habitanti.

La maxim populoza urbi esas Sao Paulo, Rio de Janeiro, Salvador, Brasília, Fortaleza, Belo Horizonte, Curitiba, Manaus e Recife.

Precipua artiklo: Kulturo di Brazilia

La precipua origino di Braziliana kulturo esas Portugalana: Brazilia recevis Portugalana linguo, la religio (katolikismo) e la koloniala arkitekturo de Portugal^[5]. Tamen lua kulturo recevis influi de Afrikani, indijeni e de enmigranti de altra landi^[6]. Brazilian indijeni influis precipue en la linguo (nomi di geografiala loki, animali, planti e personi) ed en la koquarto. Afrikani influis en la muziko e danso (samba esas la maxim konocata exemplo), koquarto, vortaro (exemple: nomi di planti kun Afrikana origino) e religio (umbanda e candomblé esas religii kun forta Afrikan influo)^[7].

Braziliana literaturo evas de la 16ma yarcento. L'unesma dokumento skribita en Brazilia en Portugalana linguo esis la letro di Pero Vaz de Caminha a la Portugalana rejulo, pri la deskovro di la lando. Dum la 17ma yarcento Portugalana sacerdoto António Vieira skribis multa prediki pri Braziliana situeso, ed en defenso di indijeni. Ma Braziliana literaturo kreskis precipue pos la komenco di la 19ma yarcento kun la nedependo de Portugal e l'arivo di romantika literaturo. Joaquim Manuel de Macedo, José Martiniano de Alencar e Bernardo Guimarães, inter altri, skribis noveli pri Braziliana temi kun romantika influo. La precipua poeto en ta periodo esis Castro Alves, qua skribis kontre sklaveso.

Dum la fino di 19ma yarcento aparis literaturala movado nomizita Realismo, e skriptisto judikata kom un ek la maxim importanta skriptisti en la Portugalana: Machado de Assis. Dum la 20ma yarcento aparis en 1922 la movado konocata kom Modernismo, kun skriptisti quale Mário de Andrade e Oswald de Andrade, e pos-modernista skriptisti, exemple João Guimarães Rosa, João Cabral de Melo Neto, Jorge Amado, Clarice Lispector, Nelson Rodrigues, Nélida Piñón, João Ubaldo Ribeiro e, plu recente, Paulo Coelho e Luís Fernando Veríssimo.

Braziliana muziko konocesas en omna mondo por lua sortato di ritmi, quale samba, bossa nova, choro, axé, lambada, forró, edc. Ma altra exterlanda ritmi anke esas populala note meze l'yuneso, exemple rock, hip-hop e reggae. Kelka Braziliana muziki konocata en tota mondo, inkluzite uzita en filmi: Garota de Ipanema ("Yunino de Ipanema", bossa nova da Antônio Carlos Jobim) ed Aquarela do Brasil ("Aquarelo di Brazilia", samba da Ari Barroso).

Inter la maxim populara muzikisti, kantisti o kompozisti de Brazilia, esas Vinicius de Moraes, João Gilberto, Antonio Carlos Jobim, Caetano Veloso, Toquinho, Dorival Caymmi, Chico Buarque, Milton Nascimento, Beth Carvalho, Elis Regina, Adriana Calcanhotto, Gilberto Gil, Cássia Eller, Rita Lee, Maria Bethânia, Gal Costa, Nara Leão, Maysa, Simone, Nana Caymmi, Jorge Ben Jor, Roberto Carlos, Ivete Sangalo, Marisa Monte, Daniela Mercury, muzikala grupi exemple Titãs, Sepultura, Legião Urbana, Os Paralamas do Sucesso, e la dueti di música sertaneja (la moderna rurala muziko di Brazilia), exemple Zezé di Camargo e Luciano, Bruno & Marrone, Chitãozinho & Xororó, edc.

La maxim populara sporto en Brazilia esas futbalo^[6]. Brazilia vinkis la Mondala Kupo di Futbalo 5 foyi: en 1958, 1962, 1970, 1994 e 2002^[8]. Brazilia organizis du Mondala Kupi di Futbalo: en 1950 ed en 2014. Basketbalo, salono-futbalo (futsal), automobilo-kuradi (nome Formulo 1) e judoo ank esas populara en la lando.

1. ↑ Estimativas populacionais para os municípios e para as Unidades da Federação brasileiros em 01.07.2018 - Publikigita da Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística. URL vidita ye 29ma di agosto 2018. 
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2 2,3 2,4} Brazil - The World Factbook -
3. ↑ Levine, R.M., & Crocitti, J.J. (1999) The Brazil reader: History, culture, politics
4. ↑ http://WikiMapia.org/11444840/pt/Toca-do-Boqueir%C3%A3o-da-Pedra-Furada
5. ↑ 15ma til 16ma yarcento Historio di Brazilia (en Angla). Fonto: www.brasil.gov.br
6. ↑ ^{6,0 6,1} People and Society Encarta MSN
7. ↑ Boxer, Charles R.. O império marítimo português 1415-1825. São Paulo: Companhia das Letras, 2002
8. ↑ Football in Brazil Goal Programme. International Federation of Association Football

	Landi en Sud-Amerika
Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela
Nesuverena teritorii: Falklandi | Franca Guyana