Paraíba
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Paraíba esas Braziliana stato. Lu havas kom vicini Rio Grande do Norte norde, Ceará weste, e Pernambuco sude. Este jacas l'Oceano Atlantiko. Segun la demografiala kontado di 2022, ol havis 3 974 495 habitanti[1].
Bazala fakti pri Paraíba.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Ante ke la Portugalani arivis en la regiono, la nuna Paraíba habitesis da indijeni de etnio Tupi e Kariri, la lasta anke nomizita Tapuia. Le Tupi dividesis en du populi: Tabajara e Potiguara, qui esis enemiki inter li. Le Tabajara esis pacifika e habitis la litoro. Le Potiguara habitis mikra regiono inter Rio Grande do Norte e Paraíba, dum ke le Kariri, habitis weste.
Dum kelka tempo pos l'arivo di Pedro Álvares Cabral en 1500, Portugalani havis poka volunto pri koloniigar Brazilia, pro ke la komerco kun India esis plu multe profitoza. Do, pirati, nome Franci, komencis extraktar la ligno pau brasil (Latine: Caesalpinia echinata), qua uzesis en Europa por produktar inko reda. La pirati divenis amiki del indijeni e kambiis vari po pau brasil.
Por kombatar la pirateso e koloniigar la regiono, Portugalana krono dividesis Brazilia en 15 heredala kapitanii, exemple la kapitanio di Itamaracá, qua enkorpigis la nuna teritorio di Paraíba e donesis a Pero Lopes de Sousa. Lopes de Sousa sendis Francisco Braga por administrar ol, ma ilu ne facis bona administrado, e remplasesis per João Gonçalves. Gonçalves fondis vilajo ed instalis plantacerii di sukrokano e fabrikerii (engenhos) por produktar sukro.
En 1574 pos atako dal indijeni a la kapitanio, lora rejulo Sebastião la 1ma di Portugal decidis dividar Itamaracá e krear la Royala Kapitanio di Paraíba e sendar expedicioni por kombatar la Franci e l'indijeni federita a li. Pos la kinesma expediciono, fine en 1584 Franci ekpulsesis, e Portugalani konstruktis du fortui e pose fondis l'urbo Nossa Senhora das Neves. En 1588 Frutuoso Barbosa, lore kapitano-chefo di la kapitanio di Paraíba, rinomizis l'urbo Filipeia de Nossa Senhora das Neves, memoriganta Felipe la 2ma di Hispania, qua lor esis anke rejulo di Portugal.
Dum la 17ma yarcento Nederlandani invadis la regiono e rinomizis l'urbo kom Frederiksstad. Li ekpulsesis de la regiono dum la yari 1650a.
En 1755 la kapitanii di Paraíba e Ceará anexesis a la kapitanio di Pernambuco. En 1756, pro impero dal Markezo de Pombal, la kapitanio sendis ligno di bona qualeso por rikonstruktar Lisboa. En 1799 Paraíba itere separesis de la kapitanio di Pernambuco.
Pos la nedependo di Brazilia, la provinco Paraíba (antee kapitanio) partoprenis en la revolto konocita kom Kunfederuro dil Equatoro. La revolto faliis e lua chefi mortigesis. De 1848 til 1849 altra revolto, konocita kom Praieira eventis en la regiono influita dal ideali de la revolti Europana di 1848, ma anke faliis.
De oktobro til decembro 1874 eventis la revolto surnomizita Quebra-Quilos, kande l'imperiala guverno di Brazilia decidis remplasar la tradicionala sistemi di pezajo e mezuro per l'internaciona metrala sistemo, ed obligis lokala komercisti komprar o lokacar la nova mezurili. La komercisti kompris o lokacis la nova mezurili, ma transferis lia kusto a la preci di la vari. To produktis augmento di la preci e revolto di la habitanti.
Kande Brazilia divenis republiko en novembro 1889, l'olima provinco Paraíba divenis stato, e Venâncio Neiva divenis lua unesma guvernisto. Dum la duesma yardeko dil 20ma yarcento, l'ekonomio dil stato subisis krizo, kande l'exportaci di kotono, lor un ek la precipua produkturi kultivita en la stato, diminutis pos la komenco dil unesma mondomilito. En 1919, Epitácio Pessoa, naskinta en la stato, elektesis prezidanto di Brazilia e guvernis la lando til novembro 1922. En 1926, kelka regioni dil stato subisis ataki e kelkafoye dominacesis da organizita grupi di kriministi, surnomizita cangaceiros (pronuncez: 'kangaseiros'). Un ek la chefi di ca grupi esis Virgulino Ferreira da Silva, surnomizita "Lampião", qua facis ataki ank en altra vicina stati til esar mortigita en 1938.
En 1928, João Pessoa Cavalcanti de Albuquerque, nevulo di Epitácio Pessoa, divenis guvernisto dil stato.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Havanta entote 56 584,6 km², surfaco equivalanta olta di Kroatia, Paraíba esas un ek la min granda stati de Brazilia. Lua reliefo esas variata, de plana regioni en la litoro, depresi geografiala en regioni doplanda ed, inter la du, la planajo Borborema, kun altitudi inter 300 metri e 800 metri. La maxim multa roki formacesis cirkume 2,5 miliard yari ante nun. La monto maxim alta esas Pico do Jabre, havanta 1.197 metri di altitudo.
Lua klimato esas tropikala, kun intensa sunolumo dum somero ed intensa pluvo-quanti dum vintro. Che la regiono sertão (weste del stato) la klimato esas miarida. La sikeso en ca regiono povas durar dum plu kam un yaro.
La maxim vasta fluviala baseno (26 048 km²) apartenas a la fluvio Piranhas. Tamen, ol esas intermitanta fluvio, qua debushas an la fluvio Piranhas-Açu. Altra importanta fluvio esas Paraíba, longa de 380 km, qua debushas an Atlantiko.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
La maxim importanta sektoro ekonomiala en Paraíba esas komerco e servadi, qui reprezentas 79,5% del interna produkturo, segun statistiki de 2020[2]. Industrio reprezentis 16,0% del interna produkturo, ed agrokultivo reprezentis 4,5% ye la sam yaro[2]. Lor, lua ekonomio esis la 18ma maxim granda de la stati Braziliana[2].
Segun importo ekonomiala, la precipua servadi esas komerco - engrosa ed endetala -, turismo e hotelaro, transporto ed enmagazinigado, saneso, eduko, banki e financi, telekomuniki ed informo-teknologii, publik administrado, restorerii, amuzo e kultural agadi. La precipua turistal atraktivi esas la plaji di João Pessoa ed altra urbi de la litoro, la populara festi qui eventas en junio en Campina Grande, e la diversa muzei, parki e kultural eventi dil stato.
L'industrii maxim importanta esas texaro e vestaro, nutrivi, drinkaji senalkohola ed alkoholala, kemiala e farmaciala produkturi, metalurgio e stalo-produktado.
De la komenco dil 16ma yarcento til la komenco til la 20ma yarcento, agrokultivo, nome sukrokano, esis la precipua ekonomikal agado del stato. Nun, ultre sukrokano, Paraíba anke produktas banano, maizo e fazeolo, ed edukas bovi, hani e porki.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ 1,0 1,1 Censo 2022: Brasil tem 203 milhões de habitantes, 4,7 milhões a menos que estimativa do IBGE - Publikigita da G1. Dato di publikigo: 28ma di junio 2023. Idiomo: Portugalana.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 PIB da Paraíba alcança quarta melhor taxa de crescimento no Nordeste, revela IBGE - Publikigita da paraiba.pb.gov.br. Dato di publikigo: 16ma di novembro 2022. URL vidita ye 2ma di julio 2023. Idiomo: Portugalana.
