Oibar

Oibar
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Oibarko ikuspegia hegomendebaldetik
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Zangozerria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Izen ofiziala	Aibar / Oibar
Alkatea (2017-2023)	Aritz Burguete Blasco (AGEIZIA)
Posta kodea	31460
INE kodea	31009
Herritarra	oibartar, oibarrear
Geografia
Koordenatuak	42°35′22″N 1°21′40″W / 42.58952811°N 1.36115273°W / 42.58952811; -1.36115273
Azalera	43,79 km²
Garaiera	380-953 metro
Distantzia	42,9 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	769 (2023:  −15)
380 (%49,4) (2019)  (%55,3) 425
Dentsitatea	0,18 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 25,2
Ugalkortasuna[1]	‰ 27,97
Ekonomia
Jarduera[1]	% 73,45 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 7,6 (2013)
Euskara
Eremua	eremu mistoa
Euskaldunak[2][3]	% 6,40 (2018: %1,29)
Datu gehigarriak
Webgunea	www.aibar-oibar.org

Oibar^[4][a] (zaraitzueraz: Oibarre)^[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Zangozerria eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 42,9 kilometrora. Altuera 380 eta 953 metro artekoa da, eta 47,79 km²-ko azalera hartzen du. Azken zentsuaren arabera 769 biztanle zituen.

Oibar, inguruko beste hainbat herri bezala, muino baten inguruan dago, eta muino horren gainean, antzina, izen bereko gaztelua zegoen. Bere ibarreko ibarburu, Irunberri eta Kaseda arteko eta Zangoza eta Tafalla arteko bidegurutzean dago. Paper handia izan zuen Iruñeko Erresuman eta sortzen ari zen Nafarroako Erresuman, eta Antsa Oibarkoa bezalako Nafarroako errege familiako kide batzuen jaiolekua izan zen. Herriaren inguruan Oibarko gudua ere gertatu zen, Nafarroako Gerra Zibilari hasiera eman ziona Bianako Printzearen espetxeratzearekin. Oibar Nafarroako Gorteetan jarlekudun hiria izan zen.

Oibar ibarreko ibarburua da. Bertako biztanleak oibartarrak (zaraitzueraz: oibarrearrak) dira.

Oibar edo Oibarre beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Aibar
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Aibar

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Oiuarr (1072)
• Agibar (1073)
• Ayvar (1150)
• Aivar (1157)
• Aywarr (1188)
• Ayuar (1254)
• Aybar (1320)
• Ayuar (1366)
• Aibar (1534)
• Aybar (1587)
• Ayuar (1638)
• Aibar (1800)
• Aibar (1829)
• Oibar (1926)
• Oibarre (1961)
• Oibar (1986)
• Oibar (1994)

Herriaren izenaren jatorriari dagokionez, Oibar, Mikel Belaskok zalantzazkotzat jotzen du, baina ibar hitzaren ondoan dagoen partikula ezezagun batek osatzen duela dio. Patxi Salaberrik ere ez du herri honen izenari buruzko azalpen osorik aurkitzen, baina euskarazko eta erromantzeko izendapenari buruzko datu interesgarriak ematen ditu. Jakina denez, Aibar da erromantzez erabiltzen den izena, eta Oibar euskaraz. Biak antzinatik erabili izan dira, baina zaila da zehaztea bi aldaeretatik zein den zaharrena, nahiz eta Salaberrik esan nahi duen euskal forma dela forma primitiboa. Salaberrik Oibar izeneko beste leku batzuk aipatzen ditu Imozko Erason, Orbaibarran eta Gipuzkoako Zarautzen.

Zaraitzun, herria Oibarre izena du.

1979ko Euskal Herriko udalen izendegian, Euskaltzaindiak Ahibarre forma proposatzen zuen, 1990ean atzera egin eta Oibar aukeratu zuen arren.

Oibarko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Oibarko banderak Oibarko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Oibar izen bereko ibarrean dago, Zangozerria eskualdean, Nafarroa Garaia herrialdearen ekialdean.

	Leatxe	Urraulbeiti	Irunberri
			Zangoza
		Oibar
	Zare	Kaseda

Oibar Nafarroa Garaiko erdialde-mendebaldean kokatzen da, Zangozako merindadearen hegoaldean. Herrian guztira 456 etxebizitza-eraikin daude. Udalerriko punturik garaiena Izkoko mendietan dago, itsasoaren mailatik 960 bat metrora, eta baxuena Aragoi ibaiaren ertzean, itsasoaren mailatik 380 metrora.

Oibarko klima mediterraneo motakoa da, nahiz eta iparraldean klima kontinentalaren ezaugarriak izan. Iparraldeko gune menditsuenetan prezipitazioak ugariagoak dira, urtero 800mm inguru, baina zenbat eta hegoalderago urriagoak, herrigunean, esaterako, 500mm euri baino ez dira jausten urtero. Batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa da eta urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartekoak.

Oibarko basoak asko gutxitu dira denboraz, gaur egun, jatorrizko haritzen eta arteen hedadura 223 hektareakoa baino ez dela. Arteei eta haritzei XIX. mendetik birlandatutako pinu lariziar austriarrak batu arren, basoak herriko azaleraren %7,1 baino ez ziren XX. mendearen amaieran.

Oibarren dagoen, itsasoaren mailatik 556 metrora, Nafarroako Gobernuak 1974n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7]

Datu klimatikoak (Oibar, 1974-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	23.0	28.0	29.0	36.0	39.0	41.0	41.0	40.0	31.0	25.0	19.0	41.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.8	11.1	14.7	16.2	20.9	26.1	29.7	29.5	25.2	19.4	12.9	9.4	18.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.2	6.7	9.7	11.2	15.3	19.6	22.5	22.5	19.0	14.4	9.1	6.0	13.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.6	2.3	4.6	6.2	9.7	13.1	15.3	15.6	12.8	9.5	5.3	2.5	8.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-11.0	-8.0	-10.0	-2.0	1.0	5.0	7.0	6.0	4.0	-1.0	-7.0	-10.0	-11.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	50.1	48.6	47.1	73.6	57.9	47.4	28.9	30.7	57.2	77.2	57.3	68.12	654.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	44.0	43.4	47.5	54.0	56.0	88.5	31.0	68.0	75.5	66.5	43.1	58.0	88.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	8.4	7.7	6.5	10.1	8.6	5.6	4.1	3.7	5.4	8.6	9.6	9.6	87.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	0.8	0.9	0.7	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	0.8	3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]

Udalerrian, Brontze Aroko aizkora leundu batzuk jaso ziren. Oibarren erromatarren garaiko aztarna ugari aurkitu dira, Llano, Soreta eta Solano izeneko guneetan. Solanon esaterako, Jupiter jainkoaren omenezko aldarea eta brontzezko irudia aurkitu zuten duela urte batzuetako indusketetan.

IX. mendearen erdialdean, Oibar, Iruñeko Erresumaren gotorleku garrantzitsuenetakoa zen. Banukasitarren familia buruzagietako bat, Muhammad ibn Lubb, bere familiaren aurka oldartu eta Zaragoza, Balterra, Tutera eta Deiuko handitu zituen bere jabetzak. Iruñeko Erresuman sartu eta Gartzia Enekoitz erregearen aurka borrokatu zen. 882. urtean, Oibarko gaztelua suntsitu egin zuen, eta gaur egun gotorlekutik ezer ez da geratzen, gaztelua zegoen lekuari "inguraketa" deritzo.

XI. mendean, Antso III.a Gartzeitz erregeak eta Antsa Oibarkoa andreak Ramiro izeneko semea izan zuten, ondorengo urteetan Ramiro I.a Aragoikoa erregea izango zena. Semeak, Aragoiko lurrez gain, Oibarko jaurerria jaso zuen ondorengotzan eta horrela Oibarko jaurerria Aragoiren jabetza izan zen 1062ra arte. 1200ean herria aragoitarren esku geratu zen berriz ere, Antso VII. Nafarroakoak Aragoiko Erresumarekin zeukan gerra zela eta. Aragoiko Erresuma Gaztelakoarekin batu eta Araba eta Gipuzkoa kendu zizkion Nafarroako Erresumari. Nafarroako erregeak dena den, Oibar aragoitarrei kentzea lortu zuen, betiko Nafarroako Erresumari lotuz.^[9]

Ondoz ondoko tenenteen kategoriak adierazten du bere garrantzia: Antso Ramiritz (1091-1100), izen bereko erregearen anaia; Antso Antzeitz kondea (1105), Ladron Enekoitz (1135) eta Vela Ladron semea (1136-1147), Gartzea Almorabide (1153-1155), Orixo Ramiritz Oteitzakoa (1171-1179) eta Eneko Oritz (1198). Errege hiribildu gisa, koroari bularra ordaintzen jarraitu zuen, 1368an prestazioen salbuespena lortu zuen arte, afaria barne.

Oibarrek, koroaren jaurerri gisa, koroari ordaindu behar zizkion petxak urtero. Petxa horiek etxeko urteroko bi soldatetan ezarri zituen Karlos III.a Nafarroakoa erregeak. 1397ko martxoaren 27an, erregeak, kapare egin zituen herritar guztiak, koroari erakutsitako leialtasuna eskertuz. 1451. eta 1452. urteetan, Nafarroako errege zen Joan II.a Aragoikoa Bianako printzearekin borrokatu zen, jaurerriaren jabetzaren inguruan eta Nafarroak bizi zuen gerra zibil egoeraren barnean. 1451ko urriaren 23an bertan alde bien arteko gudu nagusia borrokatu zuten. Oibar Bianako printzea zen Karlos jaunaren alde agertu zen.^[10]

Gaur egun Santa Zilia eta Artamendia herri hustuak daude, eta XV. mendean hutsik geratu ziren. Bere bizilagunek erregeari 1263n bere elizetako patronatua eman zioten.

Herriak "hiribildu onaren" titulua izan zuen, eta jarlekua Nafarroako Gorteetan. XVI. mendea oparoa izan zen herriaren garapenerako, garai horretakoa da esaterako San Petri elizaren aurrealde erromanikoa gurutzadura eta aurrealde plateresko batekin ordezkatu ziren lanak. Horrez gain, herrian, bi jauregi eraiki ziren: gainekoa batetik, eta pekoa, bestetik. Horrez gain, herrian San Petri eta Andre Maria omenezko elizak eta gaur egun desagertu baselizak diren San Julian, San Felizes, San Jakue, San Joan Bataiatzailea, San Laurendi, San Mikel, San Milian, San Roke, Santa Zilia, Santa Luzia eta Santa Romanaren omenezkoak.

Garai modernoetan, Oibarrek izena ematen dion eta buru duen ibarra osatzen zuten Ageza, Arteta, Epaiz, Eslaba, Ezporogi, Galipentzu, Gardalain, Getadar, Julio, Leatxe, Lerga, Loia, Moriones, Sabaitza, Usunbeltz eta Zare. Zenbait dokumentuk, batzuetan, honako herri hauek biltzen dituzte ibarrean: Irunberri, Izko, Peña, Rocaforte eta Xabier. 1844an, Oibar herriak ibarretik bereiztea lortu zuen Nafarroako Foru Aldunditik, komunitateko gainerako kideak aurka egon arren; baina 1846an gauzatu zen neurria, eta, aldi berean, ibarra osoa desegin zen hainbat udalerritan.^[9]

Iberiar Penintsulako gerran zehar, frantziarrek alkatea, bikarioa eta hiru oibartar fusilatu zituzten. Horrez gain, biztanleetako asko Frantziara erbesteratu zituzten, eta ondasun askoren jabe egin ziren.

Udalerriak, 1802an, irin-errota bat eta hiru olio-errota zituen Aragoi ibaiaren gainean. Gorteetan eserlekua eta botoa zuen hiribilduetako bat zen. 1894an bilketa eta behartsuentzako ospitale bat zituen. Bere iturburuak hain ziren aberatsak, ezen Zangozako bizilagunei saltzen baitzieten ura; bere muinoak 6000 labore lapurtu eta 2000 landugabe hartzen zituen. Bere zuhaiztia oso handia zen Iberiar Penintsulako gerra baino lehen. 1830eko izozteek olibondo gehienak baliogabetu zituzten, eta olio-ekoizpena nabarmen murriztu zen. Industriak olio-errotak eta pattar-fabrika bat besterik ez zituen; lihoak, kalamuak, olioa eta janari-gaiak inportatzen zituen, Frantziatik, Aragoitik eta Kataluniatik zetozenak, eta soberako fruituak esportatzen zituen, batez ere pattarra, Zaraitzun eta Erronkaribarren saltzen zuena.^[10]

2023 urteko erroldaren arabera 769 biztanle zituen Oibarrek.^[11]

Oibarko udalerriaren mugetan, Izkoko mendietan, eta Irunberri eta Urraulbeiti bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Oibar" izeneko parke eolikoa dago. Ezarritako potentzia 36,64 megawattekoa da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Horrez gain, Izko mendizerran "Izko" izeneko parkea ere badago, ezarritako potentzia 33,00 megawattekoa da, eta jabea Acciona Energia da. Eta Zangozan eta Irunberrin, berriz, "Salajones" izeneko 19,14 megawatteko parkea dago.

Oibarreko udaletxea herrigunean dago, eta idazkaria, era berean, Leatxeko Udalako idazkaria da. Udalbatza udalerriko alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Aritz Burguete Blasco da, Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea zerrendako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea erdialdean dago.

Antzinako udaletxea alde zaharrean egon zen, elizaren ondoan. Gaur egun eraikina parrokiaren zine emanaldietarako erabiltzen da. Gaur egungo udaletxea Andra Mari plazan dago, eta XIX. mendean eraiki zen.

• HELBIDEA: Udaletxe Plaza, 38

Oibarreko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Aritz Burguete Blasco da, Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentekoa. Zinegotziak 6 daude:^[12]

• Ricardo Cumba Altzorritz (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)
• Beatriz Olague Turrillas (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)
• Carlos Arbeloa Ibero (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)
• Izaskun Martinez Zabaleta (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)
• Javier Manjon Goñi (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)
• Alberto Goñi Diez (Oibarko Ezkerren Hauteskunde-elkarte Independentea)

Oibarreko Udalan 6 batzorde ditu:^[12]

• Kontuak, Ogasuna eta Langileria
• Nekazaritza, Abeltzaintza, Ingurumena eta Komunalak
• Hirigintza eta Obrak
• Kultura, Kirola, Gazteria eta Jaiak
• Gizarte Politikak, Eguneko Zentroa, Berdintasuna, Hezkuntza eta Osasuna
• Turismoa eta Informazioa

Atal hau hutsik dago, xehe-xehe edo osatu gabe. Zure laguntza ongi etorria da!

1979tik, Oibarrek 4 alkate izan ditu:

La Veloz Sangüesina edo "Zangozar Azkarra" izeneko autobus konpainiak Oibar Zangoza, Iruñea eta inguruko herriekin batzen ditu. Linea nagusiak honakoak dira:

• Kaseda - Zangoza - Iruñea
• Iruñea - Zangoza - Kaseda

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Oibar atzerakada-eremuan sailkatu zuen, non euskarak hain atzerakada handia izan zuen, non bertako hiztunik apenas geratzen zen.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Oibar ez-euskal-eremuan sailkatu zuen.^[17]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Oibar eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori zela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %5,10k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 5,11k eta 2018n % 6,40k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Oibar) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.^[18]

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.^[19][20][21]

• Agate Deunaren jaia, otsailaren 5ean
• Babeseko Kristo Santuaren jaia, maiatzaren 3an
• San Petriko jaia, ekainaren azken igandean
• San Rokeko jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan
• Ertaroko azoka, azaroaren lehen asteburuan
• Olentzeroko jaia, abenduaren 24an

• Andre Maria eliza, XII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
• San Petri eliza, XII. mendeko kristiau eliza, erromaniko estiloan.
• San Joakin baseliza, XVIII. mendeko kristiau eliza, barroko estiloan.
• Oibarko gaztelua, Erdi Aroko gaztelu zaharra.
• Lanbideen eta Memoriaren museo-etxea, Zangozerriko kultura tradizionalari buruzko museoa.
• Energia Berriztagarrien Gela, energia berriztagarriekiko hurbilketa didaktikorako gunea.

• Antsa Oibarkoa (995-1070), Antso III.a Gartzeitz Iruñeko erregearen maitalea.
• Andres Azkarate (1891-1981), apaiz eta monjea.
• Crispín Martínez (1903-1957), margolari eta eskultorea.
• Carmelo Erdozain (1939-), musikagile eta apaiza.

• 
  Udaletxe enparantza
• 
  Karrika bat
• 
  Etxe bat
• 
  Landa
• 
  Karrika bat

1. ↑ /oiβ̞áɾ/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban
2. ↑ /oiβ̞áre/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Oibarko Udalako webgune ofiziala