Esteribar

Esteribar
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Eugi kontzejua, bere urtegiaren gainean
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Zangoza
Eskualdea	Ibarrak (Iruñerria)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Barrutia	Agoitz
Mankomunitatea	Iruñerria
Izen ofiziala	Esteribar
Alkatea (2023-Orain)	Guillermo Larrayoz Otazu (OLLOKIESteribar)
Posta kodea	31630
INE kodea	31098
Herritarra	esteribartar, esteriberrar
Geografia
Koordenatuak	42°56′59″N 1°32′02″W / 42.94962887°N 1.53376332°W / 42.94962887; -1.53376332
Azalera	146,77 km²
Garaiera	439-1259 metro
Distantzia	19,8 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	2.832 (2023:  40)
1.306 (%46,1) (2019)  (%49,3) 1.396
Dentsitatea	0,19 bizt/km²
Zahartzea[1]	% 36,36
Ugalkortasuna[1]	‰ 63,44
Ekonomia
Jarduera[1]	% 82,89 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 0 (2011)
Langabezia[1]	% 7,79 (2013)
Euskara
Eremua	eremu euskalduna
Euskaldunak[2][3]	% 14,60 (2018:  %-3,31)
Datu gehigarriak
Webgunea	www.esteribar.org

Esteribar^[4][a] (esteribarreraz eta artzibarreraz: Esteriber)^[b] Euskal Herriko udalerri eta ibar bat da, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Iruñerria eskualdeko Ibarrak azpieskualdean dago, Iruñea hiriburutik 19,8 kilometrora. Altuera 439 eta 1259 metro artekoa da, eta 146,77 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 2832 biztanle zituen.

Pirinioetako ibarretik mendebalderago dagoena da, eta, beraz, garaiera txikiena duena. Kontraste handia dago iparraldean, Pirinioetan bertan, Kintoa edo Eugiko urtegia bezalako leku menditsuekin, eta hegoaldean, Pirinioaurrekoan, malda txikiagoekin eta nekazaritzaren presentzia handiagoarekin, bai eta zabalera handiagoarekin ere. Bertako arkitektura ere aldatu egiten da ipar-hego ardatzaren arabera; izan ere, iparraldekoa piriniotar estilokoa da eta Erroibarrekoaren antzekoa. Fatxada zuriak ditu, harri grisaxkazko bordurekin eta egurrezko apaingarriekin; hegoaldekoa, berriz, pirinioaurretar estilokoa da, eta etxeak harriz estalita daude erabat, eta teilatuak ez dira hain aldapatsuak.

Bertako biztanleak esteribartarrak (esteribarreraz eta artzibarreraz: esteriberrarrak) dira. Ibarburua Zubiri kontzejua da, non udaletxea da.

Esteribar edo Esteriber beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Valle de Esteríbar
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Val d'Esteríbar

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[5]

• Eçteriuar (?)
• Ezteribar (1066)
• Ezterivar (1127)
• Ezteribivarr (1132)
• Ezteriuar (1137)
• Ezteriuarr (1137)
• Azteriuar (1192)
• Vallis de Eçteriuarr (1203)
• Eztirivarr (1268)
• Esterivarr (1280)
• Val de Estheriuar (1366)
• Val d'Ezteriuar (1366)
• Val d'Ezteriiuarr (1366)
• Val de Esteribar (1534)
• Esteribar (1800)
• Esterenibar (1911)
• Esteribar (1947)

Udalerriaren egungo izen ofiziala Esteribar da. Alde batetik, argi eta garbi identifikatzen da izenaren bigarren elementua ibar (esteribarreraz eta artzibarreraz: iber) dela, "haran" esan nahi duena. Puntu honi dagokionez, adituek bat egiten dute, Esteribar ibar bat baita, horrek ez du zalantzarik uzten. Hala ere, ez dago argi ester edo ezter izenaren lehen elementuaren esanahia. Horri buruzko teoria ugari daude.

Julio Altadillek, ibarraren izena eztarri esan nahi duen euskal "eztarri" hitzarekin lotzen zela uste zuen, eta, beraz, Esteribarrek (Eztarribar), "haran estu" edo "eztarriko harana" bezalako zerbait esan nahi zuela uste zuen. Hipotesi hori Jean-Baptiste Orpustanen hipotesiarekin bat etorriko litzateke, zeinarentzat Ezterenzubi eta Ezterengibel izenetako toponimo baxenabartarrak, hurrenez hurren, "eztarrien zubi" eta "eztarrien atzean" gisa itzuli behar diren, Altadillen esanahi bera emanez ester edo ezter hitzari.

Julio Caro Barojak Altadillen hipotesia aipatzeaz gain, ibarraren izena azaltzeko beste bi hipotesi proposatu zituen. Alde batetik, esaten zuen Esteribar "ehiztari" izenarengandik etor zitekeela eta, beraz, Esteribar (Ehiztaribar) "ehiztarien harana" izango zela, ibarraren izena bertako biztanleriaren jarduera ekonomikotik zetorrela. Hipotesi hau justifikatzeko, Jose Yanguas Miranda aipatzen du, bere lanetako batean, Esteribarren petxeroei ehiztariak deitzen zitzaiela esaten zuena. Esteribar "ehiztarien harana" bezala ezagutzen zen Erdi Aroan; izen hau, zituzten ehiza pribilegioengatik eta zerga bezala ordaintzen zituzten ehizakiengatik ematen zitzaion.

Hipotesi alternatibo gisa, Barojak ere aipatzen du izena latinetik etor zitekeela, adibidez Val Dexter (eskuinaren harana), d'exter ibar bilakatuko zena (hauza bera gertatzen da Zuberoako Ibarresküin kasurekin, okzitanieraz Val Dextre bezala ezagutzen dena, baina kasu honetan ibar hitza eskuin hitzaren aurrekoa da). Azkenik, ibarraren izena antroponimo bat izateko aukera aipatu behar da, izen propio batekin lotua. Nafarroan izen propioekin lotutako toponimo ugari daude, normalean -iz, -oz, -ain edo -ano motako atzizkiekin batera etortzen direnak, eta, oro har, Erromatar Inperioaren garaikoak direnak. Ibarraren antzinako izenetako bat Azteribar izateak eta, hain zuzen ere, Esteribarren Azterain izeneko herri hustu bat egoteak, nafar antroponimoen eredu tipikoari jarraitzen dionak, bailararen izenak "Azteren harana" baino ez duela esan nahi iradokitzen dute, hau bailara behin izan zuen jabea delarik.

Esteribarko armarriak honako blasoi hau du:^[6]

Esteribarko banderak Esteribarko armarria dauka hondo gorri baten gainean. Armarriak kasket bat du gainean.

Esteribar Zangozako merindadean kokatzen da Iruñerriko gune metropolitarraren iparraldean. Ibar nahiko luzea da, eta Pirinioetako mendebalderagoko mendien lehen maldetaraino heltzen da.

	Anue	Baztan
	Olaibar, Ezkabarte		Erroibar
		Esteribar
	Uharte	Eguesibar	Lizoainibar-Arriasgoiti

Esteribarko udalerriaren azalera handia dela eta, klima alde handiak daude Esteribar iparraldearen eta hegoaldearen artean. Hala, udalerria klima kontinentalaren eta klima atlantikoaren mugan kokatzen da. Ezaugarri kontinental mediterraneoak ekialdean nabarmentzen dira, eta ezaugarri atlantikoak, berriz, mendebaldean. Urteko batez besteko tenperatura 8 °C eta 12 °C bitartekoa da, eta prezipitazioak 1 000 eta 1 600 mm bitartekoak. Urteroko egun euritsuak 120 - 140 inguru izaten dira.

Pagoak eta pinu basatiek udalerriaren basoen %68 hartzen dute. Horrez gain, haritzak eta gaztainondoak daude ibarreko gunerik lauenetan. Birlandatutako basoen azalera 128 hektareakoa da, eta batez ere pinu beltz austriarra erabiliz egin zen XIX. mendetik aurrera. Pagoak ugariagoak dira udalerriaren iparraldeko gune menditsuenetan.

Esteribarren dagoen Eugi kontzejuan, itsasoaren mailatik 617 metrora, Nafarroako Gobernuak 1968an jarritako estazio meteorologikoa dago.^[7] Gainera, 1975ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Irotz lekuan, itsasoaren mailatik 479 metrora.^[8] Bestalde, 1995ean, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Zubiri kontzejuan, itsasoaren mailatik 526 metrora.^[9] Irotzen dagoen neurgailuak balio zehatzagoak ematen dizkie ibarreko herri gehienei, batez ere hegoaldekoak, hobeto asimilatzen baitira bertako baldintza klimatikoetara. Zubiriko estazioak ibarraren erdialderako balioak hartzen ditu, horien artean herri garrantzitsuenetako batzuk daudelarik, Urdaitz edo Larrasoaña kasu. Eugikoak, bere aldetik, ibarreko goialdeak aztertzea ahalbidetzen du, baita Eugi, Urtasun eta Iragi herriak ere.

Datu klimatikoak (Irotz, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.0	22.0	26.0	30.0	38.0	41.0	42.0	42.0	38.0	33.0	24.0	20.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.3	10.1	13.8	15.6	19.9	24.4	27.6	27.8	24.0	18.6	12.3	9.0	17.6
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.4	5.4	8.4	10.2	14.0	17.9	20.5	20.5	17.2	13.2	8.2	5.2	12.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.4	0.8	3.0	4.7	8.2	11.4	13.5	13.1	10.4	7.8	4.1	1.3	6.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-5.9	-5.0	-3.0	-0.5	2.3	5.7	7.9	7.5	4.7	1.3	-2.6	-5.1	-5.9
Batez besteko prezipitazioa (mm)	90.1	76.0	74.3	92.5	73.9	51.7	35.1	32.3	59.6	84.0	107.4	98.5	875.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	57.3	42.0	59.5	40.0	42.0	38.0	50.0	84.0	69.0	59.0	64.0	50.0	84.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12.0	10.9	10.4	12.8	11.3	7.0	4.3	5.7	7.7	10.9	12.3	12.7	117.9
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.5	1.5	1.1	0.7	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	1.5	6.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[10]

Datu klimatikoak (Zubiri, 1995-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	20.0	22.0	26.4	29.0	32.0	39.0	42.0	43.5	40.0	31.0	25.0	21.0	43.5
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.8	10.6	13.6	15.4	19.8	23.7	26.6	27.1	23.4	18.5	12.0	9.3	17.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	4.2	5.3	7.8	9.5	13.5	17.0	19.5	19.7	16.4	12.7	7.6	4.9	11.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-0.4	-0.1	2.0	3.6	7.2	10.4	12.3	12.3	9.5	6.9	2.9	0.5	5.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-6.6	-5.9	-3.6	-1.5	1.0	4.7	6.8	6.4	3.8	10.1	-3.8	-6.0	-0.4
Batez besteko prezipitazioa (mm)	116.4	101.8	99.5	129.4	99.9	61.4	47.8	46.5	69.5	112.8	146.6	129.5	1161.0
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	57.0	62.5	73.0	59.0	56.0	58.0	100.0	63.0	81.5	74.5	83.4	82.5	100.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12.8	11.4	11.2	14.5	12.8	8.2	5.8	6.4	8.2	12.2	14.1	13.4	131.1
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.1	2.3	1.6	0.8	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	.8	1.6	9.3
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[11]

Datu klimatikoak (Eugi, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	21.6	25.0	28.3	32.0	36.5	37.6	38.6	34.8	29.5	22.0	19.5	38.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.5	10.0	13.2	14.8	19.1	22.6	25.4	25.9	22.5	17.6	11.9	8.9	16.7
Batez besteko tenperatura (ºC)	3.8	4.6	7.2	8.9	12.9	16.2	18.5	18.8	15.8	12.0	7.3	4.6	10.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-0.8	-0.8	1.3	3.0	6.6	9.8	11.7	11.7	9.1	6.5	2.6	0.2	5.1
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-6.6	-6.1	-3.9	-1.6	1.3	4.3	6.6	6.6	4.0	0.5	-3.3	-5.9	-0.3
Batez besteko prezipitazioa (mm)	152.3	135.2	131.8	155.6	117.4	68.0	49.8	51.4	86.6	141.7	184.5	178.0	1452.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	81.7	107.0	92.4	57.5	64.5	43.7	53.2	60.6	114.0	92.6	81.0	114.0	114.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	15.7	13.9	15.1	17.9	17.0	12.2	9.2	10.5	11.9	15.7	16.4	16.4	172.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	2.8	4.0	2.9	2.1	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	1.3	2.3	15.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[12]

Antxoritz Eugi Inbuluzketa Iragi Larrasoaña Saigots Sarasibar Urdaitz Zabaldika Zubiri Agorreta Akerreta Errea Ezkirotz Gendulain Idoi Ilarratz Ilurdotz Irotz Irure Leranotz Olloki Osteritz Setoain Urtasun Usetxi Zuriain Arleta Gurbindo Agoibar Aldaregi Asiturri Aritzaleta Basagaitz Beltzunegi Burrin Idoieta Olandain Sairats Tirapegi Zai Zugarraga

Esteribarko herrien mapa

Esteribarrek 10 kontzeju ditu:

• Antxoritz
• Eugi
• Inbuluzketa
• Iragi
• Larrasoaña
• Saigots
• Sarasibar
• Urdaitz
• Zabaldika
• Zubiri (ibarburua)

Gainera, beste 17 leku batzuk ere badaude, hala nola:

• Agorreta
• Akerreta
• Errea
• Ezkirotz
• Gendulain
• Idoi
• Ilarratz
• Ilurdotz
• Irotz
• Irure
• Leranotz
• Olloki
• Osteritz
• Setoain
• Urtasun
• Usetxi
• Zuriain

Bestalde, bi etxaldeak daude ibarran:

• Arleta
• Gurbindo

Azkenik, udalerrian 19 herri hustu daude:

• Agoibar
• Aldaregi
• Aramendia
• Aritzaleta
• Asiturri
• Azterain
• Basagaitz
• Beltzunegi
• Burrin
• Ezkaldi
• Idoieta
• Izardola
• Lapasti
• Olandain
• Otsabain
• Sairats
• Tirapegi
• Zai
• Zugarraga

Esteribar ibarreko herriak

Esteribar, tradizionalki, pasabide izan da. Pirinioak zeharkatzeko biderik errazena (edo, gutxienez, mendeetan gehien ibili den bideetako bat), Esteribar Iruñerritik igotzen zen, Arga ibaiaren ibilbideari jarraituz, hortik, ondoko Erroiberrara salto egiteko eta Ibañeta mendatetik, Pirinioak zeharkatzeko. Uste denez, bere historian zehar Iberiar penintsulari eragin dioten migrazio eta inbasio handi gehienak, Pirinioen beste aldetik datozenak, bide honetatik iritsi ahal izan ziren, Esteribar zeharkatuz, adibidez, Penintsulara zenbait mendez iritsi ziren zeltak.

Esteribar, Erromatar Inperioaren hondamendia eragin zuten germaniar inbasioen sarbide izan zen, eta, ondoren, arabiarrek, Frankoen Erresumaren inbasio saiakeran erabili zuten bidea ere izan zen. Erdi Aroan, ibarra zeharkatzen zuen ibilbide hori, erromatarren galtzadaren oinordeko zena, Donejakue Bidearen zati bihurtzen da, erromesaldirako eta Europa arteko kultura-trukerako bide. XII. mendea da bidearen gailurra, eta Esteribarren erromesentzako hainbat aterpetxe eta ospitale eraikitzen dira. Donejakue Bidea ibarraren hegoaldeko erdialdeko komunikazio-arteria zen.

Esteribar ibarrari buruzko lehen aipamen idatzia 1066an dokumentatu zen Larrasoañako San Agustin monasterioko Leireko abadiari egindako dohaintza zela eta. Erdi Aroan, Esteribar, ehiztarien ibarra bezala ezagutzen zen. Bertako biztanleak ehizatik, nekazaritzatik, abeltzaintzatik eta baso-ustiapenetik bizi ziren. Ibarreko biztanle gehienak petxeroak ziren arren, erregeari edo Orreagako monasterioari zergak ordaindu behar zizkietenak, haraneko herri batzuetan kapare nobleak zeuden, haranean kontserbatzen diren jauregi eta oinetxe batzuk bere presentziaren testigantza bezala geratu zirelarik.

Antso VI.a Jakituna erregeak ibarraren mugak ezarri zituen, Ollokitik Agorretara, eta ibarreko herriek ordaindu beharreko petxa eta zergak arautu zituen. Iruñeko apezpikuak Orreagako ospitalea eta kofradia sortzean, XII. mendean, ibarreko eliza guztien gaineko kontrola zehaztu zen, erabakia 1218an Honorio III.a aita santuak berretsi zuen.

1835. eta 1845. urteetako udal erreforma egin aurretik, ibarreko kontzeju bakoitzak erregidore bat zeukan, herrietako etxeen artean txandaka aukeratua. Erregidoreek aldi berean, ibar osoan agintzen zuen diputatu bat izendatzen zuten. XIX. mende erditik aurrera Esteribar udalerri independente bihurtu zen, Erdi Aroan zehazturiko muga berak mantenduz. Ibarrak gaur egun erabiltzen duen armarria (zuhaitza zeharkatzen duen otsoa) 1841. urtean hasi zen erabiltzen, ibarra udalerri independente bihurtzean.

XIX. mendearen erdialdean Uharte eta Zubiri bitarteko errepidea eraiki zen. 1920ko hamarkadan Esteribarrek lau errota, sei eskola eta tailer edo lantegi txiki batzuk zeuzkan.

Historia administratibo independentea Larrasoaña herriak izan duena da, ibarraren bihotzean kokatua egon arren, XX. mendera arte administratiboki haranari ez zegokiona. Larrasoaña Donejakue Bideari lotutako herri ibiltaria izan zen, ziurrenik X. mendean sortu zena Larrasoañako San Agustin monasterioaren inguruan. XII. mendean Antso VI.a Jakituna erregeak Larrasoañan finkatu ziren frankoei Iruñeko forua eman zien, Hiriberri izena emanez, eta 1212an Larrasoaña agertu zen hiribildu on gisa aipatua. Mendeetan zehar Larrasoañaren historia ibarrarenaren paraleloan joan da. XIX. mendean, Larrasoaña udalerri bihurtu zen, eta, azkenik, 1928an, Larrasoaña Esteribar udalerriarekin elkartu zen. Larrasoaña ibarreko herria da, monumentu-ondarerik aberatsena duena.

Ibarreko beste biztanlerik garrantzitsuenak, Eugik, istorio gorabeheratsua izan du. Mugarri garrantzitsuenen artean aipatzekoa da 1535etik aurrera hemen kokatu zela Olaberriko arma-fabrika bezala ezagutzen den Munizioen Errege Fabrika, XVIII. mendera arte aktibo mantendu zena. 1930ean, fabrika honen hondakinetatik gertu, Europako garrantzitsuenetakotzat jotzen den magnesitazko aztarnategi bat aurkitu zen, honen ustiaketa, 1945etik aurrera, ibarraren zati honetako paisaia erabat aldatu zelarik. Haranaren zati honen irudia errotik aldatu zuen beste elementua, 1970ean Eugiko urtegia eraikitzea izan zen, Iruñerriari edateko ura emateaz arduratzen dena.

1990eko hamarkadatik hasita, ibarra osatzen duten kontzejuetako batzuetan aldaketa sakona bizi izan zen. Aldaketarik handiena Ollokin izan zen, Iruñerriarekiko hurbiltasuna dela eta, eraikuntza enpresa askok etxebizitza berriak eraiki zituzten kontzejuko etxe zaharren inguruan. Horrez gain, Uharteko eta Zubiriko errepidearen bi aldeetan, Ollokin ere bai, hainbat enpresaren eraikinak altxatu dira, Cinfa esaterako.

Etxebizitza berriek hazkunde demografikoa bultzatu dute, batez ere Ollokin, baina baita Zubirin, oro har, errepide nagusitik hurbilen dauden kontzejuetan.

2023 urteko erroldaren arabera 2832 biztanle zituen Esteribarrek.^[13]

Ibarreko enpresa nagusia eta enblematikoena Magnesitas Navarras, S. A. da. 1930ean Eugitik gertu magnesitazko aztarnategi garrantzitsu bat aurkitu zen. 1945ean MAGNA enpresa sortu zen aztarnategi hori ustiatzeko. MAGNAk aire zabaleko meatze ustiategi bat du Eugin, eta enpresaren bulegoak eta kontzentrazio eta kiskaltze instalazioak Zubiri inguruan daude. Enpresak 150 langile baino gehiago ditu gaur egun Esteribarreko lantegietan. Aztarnategi hau nazioartean ere ezaguna da bertan aurkitutako dolomita aleen kalitateagatik, munduko onenetarikotzat jotzen baitira.^[14]

Cinfa farmazeutikoak 2008an Ollokilanda industrialdeko Ollokin jarri zuen lantegi berria. IMS Health aholkularitza independentearen arabera, Cinfa Euskal Herriko eta beste iberiar herrialdeetako botiketan emandako sendagai-unitateen bolumenean lehena da, beste enpresa multinazional batzuen aurretik. Cinfa bigarren enpresa da sendagai generikoen salmentaren rankingean Iberiar Penintsulan. Gaur egun, Cinfa enpresak 900 langile ditu.^[15]

Esteribarko udaletxea Zubiri kontzejuaren kanpoaldean dago. Udalbatza ibarreko alkateak eta hamar zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bilduko hautagai gisa aurkeztu zena.

Esteribarko alkatea UPN alderditik gertu dagoen Esteribarko Talde Independenteko Francisco Borda Garde (Borda bera UPNko kidea da) izan zen 1995etik 2011ra. 2007an Udalako bederatzi zinegotzietatik hiru lortu zituen taldeak, eta Esteribarko Hauteskunde Elkartea taldearen botoei esker lortu zuen alkatetza, Nafarroa Bai alderdirik bozkatuena izan bazen ere. Baliogabeko botoak 90 izan ziren (emandako guztien %7,62) eta 52 boto zuri izan ziren (botoen %4,77). Abstentzioa %22,40koa izan zen.

2011n, Aldaketa taldeak Esteribarko Talde Independente gainditu zuen, eta Jose Luis Larraintzar Eugi, 20 urtez baino gehiagoz Zubiriko kontzejuburu izan zena, ibarreko alkatetzarekin elkartu zen. Aldaketa horrek legealdi bat besterik ez zuen iraun; izan ere, 2015erako Euskal Herria Bildurena izan zen boto gehien jaso zituena, Mikel Gastesi Zabaleta Jose Luis Larrintzarren ordez. 2019an, EH Bildu izan zen bozkatuena. Hala ere, Esteribarko Talde Independente eta Olloki Esteribar da elkartearen arteko alizazioaren ondorioz, Alkatetza Esteribarko Talde Independenteren esku geratu zen 8 urte igaro ondoren, oraingoan Matilde Añon Beamonte buru zela.

2022ko uztailean zentsura-mozioa aurkeztu zuen Euskal Herria Bilduk, zerrendarik bozkatuenak, eta Olloki Esteribar da, Esteribarko Talde Independenterekin koalizioan udaletxean zegoena. Hori 2022ko aurrekontuak onartu ez zirenean gertatu zen, Olloki Esteribar dak Matilde Añon alkatearen kudeaketa errefusatu zuelako eta Olloki, Olloki Esteribar da ordezkatzen duen herria, aintzat hartu ez zuelako. Hala, 2022ko uztailaren 1etik aurrera, Mikel Gastesi ibarreko alkatea da, aurreko legegintzaldian ere alkate izandakoa, eta 20 boto falta izan ziren 2019ko hauteskundeetan gehiengo osoa lortzeko.^[16][17]

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udalaren egoitza eta udaletxea Zubiri ibarburuan dago.

Esteribarko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Mikel Gastesi Zabaleta da, Euskal Herria Bildukoa. Zinegotziak 10 daude:^[18]

• Mikel Gastesi Zabaleta (Euskal Herria Bildu)
• Edurne Lekunberri Urmeneta (Euskal Herria Bildu)
• Ander Magallon Lusarreta (Euskal Herria Bildu)
• Nuria Madotz Ekiza (Euskal Herria Bildu)
• Mikel Aingeru Santesteban Etxeto (Euskal Herria Bildu)
• Isabel Sanchez Alfaro (Olloki Esteribar da)
• Ana Malumbres Llorente (Olloki Esteribar da)
• Susana Gutierrez Gonzalez (Olloki Esteribar da)
• Arantxa Hernandez Palomino (Esteribarko Talde Independente)
• Jesus Javier Barriuso Arnaiz (Esteribarko Talde Independente)

1987tik, Esteribarrek 5 alkate izan ditu:

Udalerri honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren linea bakarra da, Olloki lekuan:

Eskualdeko Hiri Garraioa Olloki
Eguneko Zerbitzua

Gainera, Autobuses Artieda autobus konpainiak Esteribar Iruñekin batzen du. Autobus lineek honako ibilbidea egiten du:

• Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizberri - Mezkiritz - Bizkarreta - Lintzoain - Erro - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea
• Eugi - Urtasun - Saigots - Zubiri - Urdanitz - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Esteribarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Erroibar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.^[21]

Koldo Zuazok, 2010ean, Esteribarko iparraldea (Zubiritik iparraldera) nafarrera euskalkian sailkatu zituen eta gainerakoa atzerakada-eremuan, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[22]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen daude Esteribarrera (iparesteribartar eta erdiesteribartar aldaerak) eta Artzibarrera (hegoesteribartar aldaera) azpieuskalkietan. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Esteribarko mintzaira zaharra oso hiztun gutxik dakite. 2007ko udazkenean, Esteribarren ez zegoen esteribarrerazko edo artzibarrerazko euskaldun gutxienik, eta, beraz, bi azpieuskalkiak hilda daude ibarran.^[23]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Esteribar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 25ek zekien euskaraz.

1986tik geroztik, Esteribar udalerriaren izen ofiziala Esteribar da.

• Irotzeko San Pedroko jaiak, apirilaren azken asteburuan
• Ollokiko San Adriango jaiak, ekainaren bigarren asteburuan
• Esteribarko eguna, ekainaren hirugarren asteburuan
• Setoaingo San Joan Bataiatzearen jaiak, ekainaren hirugarren asteburuan
• Urdaitzeko San Mikelgo jaiak, uztailaren hirugarren asteburuan
• Usetxiko San Estebango jaiak, abuztuaren lehen asteburuan
• Zubiriko San Estebango jaiak, abuztuaren lehen asteburuan
• Saigotseko San Bartolomeko jaiak, abuztuaren azken asteburuan
• Agorretako eta Eugiko San Gilgo jaiak, irailaren lehen asteburuan
• Zabaldikako San Estebango jaiak, irailaren lehen asteburuan
• Larrasoañako, Leranotzeko, Osteritzeko eta Urtasungo Natibitateko jaiak, irailaren lehen asteburuan
• Akerretako eta Irureko Jaioneko jaiak, irailaren bigarren asteburuan
• Ezkirotzeko, Ilarratzeko eta Iragiko Gurutze Zainduaren jaiak, irailaren bigarren asteburuan
• Idoiko San Mikelgo jaiak, irailaren azken asteburuan
• Erreako eta Ilurdotzeko Errosarioko Ama Birjinako jaiak, urriaren lehen asteburuan
• Inbuluzketako San Martingo jaiak, urriaren bigarren asteburuan.
• Sarasibarreko Nunilo eta Alodiako jaiak, urriaren hirugarren asteburuan
• Zuriaingo San Millango jaiak, azaroaren lehen asteburuan

• Mendekoste eguneko erromeria: Burdindogiko Kristau Santuaren baselizara antolaturiko erromeria da, baseliza Iragiko kontzejuan dago, eta bertara ibar osoko biztanleak joaten dira
• Irureko San Gregorio baselizarako erromeria: maiatzaren 9an
• Lukingo San Isidro baselizarako erromeria: maiatzaren 14an
• Zabaldikako Elurretako Ama Birjinaren baselizarako erromeria: abuztuaren 5ean
• Basagaitzeko baselizarako erromeria: maiatzaren 15an
• Burdindogiko baselizarako erromeria: irailaren 14an

• Agorretako San Gilabad eliza, Erdi Aroko kristiau eliza zaharra.
• Akerretako Itxuraldaketaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Akerretako Esteribarko begiratokia, ibar osoko begiratoki bat.
• Antxoritzeko Sortzez Garbiaren eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Erreako Errosarioko Ama Birjina eliza, XVI. mendeko kristiau eliza.
• Eugiko urtegia, Arga ibaiaren bildutasuna Eugi eta Urtasun artean.
• Eugiko ola, munizio eta armen fabrika zaharra.
• Eugiko San Gil eliza, 1898an eraikitako kristiau eliza modernista.
• Gendulaingo Santa Eulalia eliza, XX. mendeko kristiau eliza.
• Idoiko San Mikel eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Ilarratzeko abadia, XVI. mendeko kristiau eliza.
• Ilurdotzeko Errosarioko Ama Birjina eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Inbuluzketako San Martin eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
• Inbuluzketako jauregia, Erdi Aroko jauregia.
• Iragiko San Lorentzo eliza, XIX. mendean eraikitako kristiau eliza.
• Iragiko Burdindogiko baseliza, Erdi Aroko kristiau baseliza.
• Irotzeko San Pedro eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Irotzeko Iturgaitzeko zubia, zubi erromanikoa Arga ibaiaren gainean.
• Irureko Jasokuntzeko eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Larrasoañako San Nikolas eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
• Larrasoañako zubia, XIV. mendeko zubia Arga ibaiaren gainean.
• Larrasoañako ospitaleak, Erdi Aroko erromesen ospitaleak.
• Larrasoañako monasterioa, Erdi Aroko kristiau monasterioa.
• Larrasoañako presa, Arga ibaian kokatutako multzo hidraulikoa, irin eta errotarekin.
• Leranotzeko Jasokuntzeko eliza, XVII. mendeko kristiau eliza zaharra.
• Ollokiko San Adrian eliza, XII. mendeko kristiau eliza.
• Ollokiko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
• Osteritzeko Errosarioko Ama Birjina eliza, Erdi Aroko kristiau eliza zaharra.
• Osteritzeko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
• Saigotseko San Bartolome eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Saigotseko zubia, Erdi Aroko zubia.
• Sarasibarreko Nunilo eta Alodia eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Setoaingo San Joan Bataiatzailearen eliza, XIII. mendeko kristiau eliza.
• Urdaitzeko San Mikel eliza, XX. mendeko kristiau eliza.
• Urdaitzeko jauregia, Erdi Aroko jauregia.
• Urdaitzeko zubia, XX. mendeko zubia Arga ibaiaren gainean.
• Urdaitzeko Luskozubiko zubia, Erdi Aroko zubia Inbuluzketako errekaren gainean.
• Urdaitzeko errota, XIX. mendeko errota eta bainatzegunea.
• Urdaitzeko El Molino de Urdániz jatetxea, Bi Michelin izar dituen jatetxea.
• Urtasungo Jasokuntzeko eliza, Erdi Aroko kristiau eliza zaharra.
• Urtasungo jauregia, Erdi Aroko jauregia.
• Urtasungo zubia, Erdi Aroko zubia.
• Usetxiko San Esteban eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Zabaldikako San Esteban eliza, Erdi Aroko kristiau eliza.
• Zubiriko San Esteban eliza, XIX. mendeko kristiau eliza.
• Zubiriko Batuko iturria, herriko iturri tradizionala.
• Zubiriko Errabiaren zubia, XI. mendeko zubi gotikoa.
• Zubiriko Metalezko zubia, XIX. mendeko metalezko zubia.
• Zuriaingo San Millan eliza, XV. mendeko kristiau eliza.

• Kintoa, balio natural handiko baso-eremua.
• Aldude Mendia, kontserbazio bereziko eremua.

• Gartzea Eugi (?-1409) agustindar fraide eta Baionako apezpikua.
• David Jaime Dean (1887-1949), errepublikar politikaria.
• Felix Arrarats (1883-1970), apaiza eta idazlea.
• Pedro Baigorri Apeztegia (1939-1972), iraultzailea, gerrillaria eta sukaldaria.
• Francisco Borda Garde (1940-), Nafar Herriaren Batasungo politikari eta udalerriko alkate izandakoa.
• Kiko Caballero (1947-), pilotaria.
• Helena Santesteban (1947-), Eusko Alkartasuneko politikaria.
• Faustino Aizkorbe (1948-), margolaria eta eskulturgilea.
• Serafin Zubiri (1964-), nafar abeslaria.
• Fernando Goñi (1973-), pilotaria.

• 
  Eugiko eliza
• 
  Ilarratzeko karrika
• 
  Iragiko eliza
• 
  Ollokiko jauregia
• 
  Zubiriko zubia

1. ↑ /esteɾíβ̞aɾ/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
2. ↑ /esteɾíβ̞eɾ/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXVI, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1509-5

• Ibarrak (Iruñerria)
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Esteribarko Udalako webgune ofiziala