Epaitz

Epaitz
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Zangozerria
Udalerria	Lerga
Administrazioa
Mota	herri hustu
Izen ofiziala	Epaiz
Posta kodea	31494
Herritarra	epaiztar
Geografia
Koordenatuak	42°33′02″N 1°28′29″W / 42.55058°N 1.47486°W / 42.55058; -1.47486
Garaiera	579 metro
Distantzia	54,5 km (Iruñetik)

Epaitz^[1][a] Oibar ibarreko Lerga udalerriko herri hustu bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.

XVII. mendean jada despopulatu bezala agertzen zen. Bere lurrak Lergako Udalara pasa ziren.

Bertako biztanleak epaiztarrak ziren.

Epaitz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Abaiz ("abáizz" ahoskatua)
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Abaiz ("abáizz" ahoskatua)

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Auaiz (1095)
• Epayzarana (1587)
• Apayz (1605)
• Apaizaran (1703)
• Abaiz (1802)
• Abaiz (1975)
• Aitz (1985)
• Epaiz (1994)
• Epaiz (1998)
• Epaiz (2019)

Patxi Salaberrik dio izen horren jatorrizko forma Epaitz dela, eta hortik sortu zela Apaiz. Egile berak Abaiz forma erromantzetzat hartzen du, Epaiz euskal forma izango litzatekeen bitartean. Beraz, Apaitz grafia ez da zuzena edozein hizkuntzatan. Epaiz forma ofiziala da, baina Euskaltzaindiaren arabera, Epaitz grafia da.

Julio Caro Barojak pertsona izen + -iz egitura propioa ikusi nahi izan zuen. Jatorrizko forma Abaicus da, eta Abaeus izena ezaguna izan zela adierazten du. Beraz, Abaiz izenak esan nahiko luke Aba izeneko pertsona baten lekua dela. Baina Salaberriren ikerketaren ondoren argi geratu da, ustezko egitura posible izanik ere, proposatutako izen propioa ez dela egokia.

Bestalde, Ricardo Zierbidek eta Julio Caro Barojak euskal abaritz hitzarekin lotu dute izena. Azalpen hori baliogabe uzten du Salaberriren lanak.

XI. mendeko testu batek Onsella ibaiaren parean kokatzen du. San Pedroko bere monasterioa Leireko abadiari eman zion Oria Aznar andreak 1095ean, bertako lursail eta hamarrenekin. Gurutze Sainduaren eliza bat ere bazegoen, mende batzuk geroago Santa Elenarenak aldatu zuena. Hiribildua Antso VII.a Azkarrak trukatu zion Narboa andreari, Martin Subitzaren emazteari 1205ean, baina XIII. mendea amaitu baino lehen Koroaren ondarera itzuli zen. 1307an Oier Maulekoari eman zioten, eta haren familiakoa zen XVI. mendean. Ondoren, Granada Egako dukeen jurisdikzio-jaurerria izan zen.

Epaizek jaurerri izateari eutsi zion jurisdikzio-erregimen mota hori desagertu zen arte, XIX. mendearen lehen herenean. Granada Egako dukea zen orduan bertako jaun eta jabe. Jaurerri berekoa zen Aldea herri hustua ere.

XIX. mendearen lehen erdiko administrazio-erreformarekin, jaurerri izaera galdu baitzuen, Oibar ibarreko berezko hiribildu gisa geratu zen. Geroago, Lerga udalerrian sartu zen.

1366an hiru su zituen. 1428an jenderik gabe geratu zen XVII. mendera arte. 1646an hiru su zituen, bat 1678an. Ondorengo izendegietan 22 biztanlerekin agertzen da 1786an; 35 biztanlerekin 1857an, 14, 1887; 29, 1910; 15, 1920an; eta bat bera ere ez 1930ean.

• Gurutze Sainduaren eliza, Erdi Aroko elizaren aztarnak.

1. ↑ /epáit͡s̻/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Lerga
• Oibar