IS-3

IS-3
	Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Czelabińska Fabryka Traktorów im. J. W. Stalina w Czelabińsku
Typ pojazdu	czołg ciężki
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	4
	Historia
Prototypy	1944
Produkcja	1945–1946
Wycofanie	1993
Egzemplarze	2305 szt.
	Dane techniczne
Silnik	1 silnik wysokoprężny, 12-cylindrowy, widlasty W-11 o mocy 520 KM (382 kW) przy 1800 obr./min.
Transmisja	mechaniczna
Poj. zb. paliwa	425 l (zasadnicze); 280 l (dodatkowe)
Pancerz	Kadłub – spawany z płyt walcowanych; wieża – odlewana; grubość: 30 – 230 mm
Długość	9,85 m (całkowita); 6,90 m (kadłuba)
Szerokość	3,20 m
Wysokość	2,45 m
Prześwit	0,43 – 0,46 m
Masa	45 800 – 46 500 kg
Moc jedn.	11,3 – 11,2 KM/t
Nacisk jedn.	0,83 kg/cm²
	Osiągi
Prędkość	40 km/h (po drodze)
Zasięg pojazdu	180 km (po drodze); 95 km (w terenie)
	Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,10 m
Rowy (szer.)	2,50 m
Ściany (wys.)	1,00 m
Kąt podjazdu	32º
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	1 armata D-25T wz. 1943 kal. 122 mm (zapas amunicji – 25-28 szt.); 1 karabin maszynowy DTM kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 756 szt.); 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm (zapas amunicji – 1250 szt.)
	Użytkownicy
	ZSRR, Polska, Czechosłowacja, KRLD, Egipt, Izrael
	Multimedia w Wikimedia Commons

IS-3 – czołg ciężki, konstrukcji radzieckiej, z końcowego okresu II wojny światowej.

Historia

Czołg ciężki IS-3 powstał częściowo w oparciu o konstrukcję czołgu IS-2, lecz wprowadzał całkowicie nowy kształt kadłuba i wieży. Czołg miał starannie zaprojektowany pancerz o znacznej odporności na ostrzał dział przeciwpancernych. Charakteryzował się dużym nachyleniem płyt pancernych sprzyjającym rykoszetowaniu pocisków i zwiększającym efektywną grubość pancerza. Kształt płyt przedniej części kadłuba określano jako „nos szczupaka”; czołg ten był także nieoficjalnie nazywany szczuka (szczupak), a na Zachodzie: Stalin. Pierwsze 25 egzemplarzy seryjnych wozów zjechało z linii montażowych w kwietniu 1945 roku. Do końca produkcji, w lipcu 1946 roku, wyprodukowano 2305 pojazdów. Konstrukcja ta wzbudziła duże zainteresowanie wśród aliantów zachodnich, którzy uznali IS-3 za niezwykle groźną broń.

Czołg wyposażony był w armatę D-25T kalibru 122 mm znaną z czołgu IS-2. Zastosowanie tej armaty było jednak pewnym mankamentem tego czołgu, gdyż charakteryzowała się ona niezbyt dużą prędkością początkową pocisku i w rezultacie jej możliwości przebicia pancerza, pomimo dużego kalibru, odpowiadały niemieckiej armacie 75 mm z długą lufą, zastosowanej m.in. w niemieckim czołgu Panther. Ponadto, z powodu dużych i ciężkich nabojów, szybkostrzelność armaty była niska, a zapas przewożonej amunicji – niewielki.

W trakcie służby czołgi IS-3 były kilkakrotnie modernizowane. Pierwsza modernizacja nastąpiła w latach 1952–1953. Obejmowała ona wzmocnienie mocowania silnika i skrzyni biegów. Wzmocniono również pancerz pod wieżą. Wozy otrzymały nowe radiostacje. W wyniku modernizacji masa pojazdu wzrosła do 48 800 kg. Następna modernizacja miała miejsce w końcu lat 50. XX wieku. Zmodernizowane pojazdy od 1960 nazywano IS-3M lub IS-3M model 1960. Modernizacja obejmowała wzmocnienie kadłuba czołgu. Unowocześniono układ napędowy: zamiast silników W-11 montowano silniki W-54K-IS o mocy 520 KM, które były odmianą silników stosowanych w czołgach T-54. Zamontowano również nowe przyrządy obserwacyjne, w tym noktowizory.

Służba

Do jednostek bojowych czołgi typu IS-3 trafiły w czerwcu 1945. W sierpniu 1945 oddziały te znalazły się w składzie wojsk, które zaatakowały japońską Armię Kwantuńską. Do bojowego użycia nowych czołgów w czasie II wojny światowej jednak nie doszło. Po wojnie stanowiły wyposażenie ciężkich dywizji pancernych. W działaniach bojowych radzieckie czołgi IS-3 wzięły udział jedynie podczas interwencji na Węgrzech w 1956, gdzie niektóre zostały zniszczone. Wycofano je z uzbrojenia dopiero na początku lat 90. XX wieku.

Polska zakupiła na przełomie 1946/1947 r. 2 egzemplarze czołgu IS-3 (numery fabryczne: 703.604A81 oraz 703.605A58). Miały one posłużyć do zapoznania polskich czołgistów z nowym sprzętem. Istniały plany wprowadzenia tych czołgów na wyposażenie polskiej armii. Szybko jednak z tego zrezygnowano. Pojazd o numerze fabrycznym 703.605A58 był ulubionym czołgiem marszałka Rokossowskiego. W latach 50. XX w. stanowił główną atrakcję organizowanych w Warszawie parad wojskowych. W latach 70. trafił na poligon do Orzysza, gdzie służył jako cel ćwiczebny. Jego wrak w latach 90. został ponownie sprowadzony do Warszawy i umieszczony w Forcie Czerniakowskim, gdzie przeszedł zewnętrzny remont. Obecnie prezentowany jest w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie. Drugi czołg (703.604A81) trafił w 1951 do Technicznej Oficerskiej Szkoły Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych w Giżycku. W listopadzie 1957 znalazł się w poznańskiej Oficerskiej Szkole Wojsk Pancernych. Obecnie jest on eksponowany w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu.

W 1950 roku jeden egzemplarz zakupiła również Czechosłowacja.

Największym zagranicznym odbiorcą czołgów IS-3 był Egipt. Zostały one przez niego użyte w czasie wojny z Izraelem w 1967 r. Kilka zdobycznych egzemplarzy przejęła armia izraelska, która eksploatowała je jednak bardzo krótko. Służyły one głównie jako ciekawostka w czasie defilad wojskowych. W tym czasie był to już sprzęt zupełnie przestarzały i niemal całkowicie pozbawiony wartości bojowej. Przyczynił się do tego szczególnie rozwój rakietowych przeciwpancernych pocisków kierowanych (PPK), w starciu z którymi nawet bardzo gruby pancerz czołgu IS-3 nie dawał dostatecznej ochrony.

Czołgi typu IS-3 znalazły się także w uzbrojeniu armii Korei Północnej. W latach 60. XX wieku, w dwóch koreańskich dywizjach pancernych, znajdowało się po jednym pułku tych czołgów.

IS-3M, widoczny wizjer/peryskop kierowcy

Ostatnie doniesienia o użyciu czołgu IS-3 pochodzą z Ukrainy. Podczas walk separatystycznych na wschodniej Ukrainie jeden egzemplarz pojazdu, ustawiony jako pomnik w mieście Konstantynówka, został uruchomiony przez prorosyjskich separatystów. 30 czerwca 2014 ruszył on do walki pod Ulianówką w rejonie krasnoarmijskim^[1]^[2]^[3]. Według niektórych danych IS-3 został zmodernizowany przez separatystów: zamontowano na nim karabiny maszynowe NSW oraz DSzK^[4].

Przypisy

Bibliografia

Janusz Magnuski Wozy bojowe LWP 1943-1983 wyd. MON Warszawa 1985 ISBN 83-11-06990-5.
Aleksander Czubarin IS vol. II; Tank Power vol. LXIV wyd. MILITARIA Warszawa 2008 ISBN 978-83-7219-294-3.

[1] Powstańcy użyli w boju sprowadzony z postumentu czołg IS-3.

[2] Czołg „Józef Stalin-3” rozgromił posterunek, są polegli.

[3] Wiadomość portalu ria.ru.

[4] Wiadomość społeczności «Antymajdan, Donbas, Pomoc. Oddziały samoobrony».

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as ^at ^au ^av ^aw ^ax ^ay Produkcji polskiej.

[1]

[2]

[3]

[4]

[A]

Czołgi lekkie	BT MS-1 (T-18) T-26 T-27 T-37A T-38 T-40 T-50 T-60 T-70 T-80
Czołgi średnie	T-24 T-28 T-34 T-34/85 T-44
Czołgi ciężkie	T-35 KW-1 KW-2 KW-85 IS-1 IS-2 IS-3
Działa samobieżne	SU-12 SU-57 SU-76I SU-76 SU-85 SU-100 SU-122 SU-152 ISU-122 ISU-152 ZiS-30 ZSU-37
Samochody pancerne	BA-I BA-3 BA-6 BA-10 BA-11 BA-20 BA-22 BA-27 BA-64 D-8 D-12 FAI
Samochody ciężarowe	ZiS-5 ZiS-6 ZiS-42 GAZ-AA GAZ-AAA GAZ-MM GAZ-55
Ciągniki artyleryjskie	T-20 STZ-5 S-60 S-65 Komintern Woroszyłowiec 9G Kommunar
Samochody osobowe i motocykle	GAZ-61 GAZ-64 GAZ-67 M-72 PMZ-A-750
Inne pojazdy	BA-22 NKŁ-16 NKŁ-26 Na ispug S-2 Katiusza Teletank
Prototypy i pojazdy doświadczalne	A-20 A-32 AT-1 BA-5 BA-30 BAD-2 D-9 GAZ-TK KSP-76 KW-3 KW-13 PB-4 PB-7 PPG SU-1 SU-2 SU-3 SU-4 SU-5 SU-6 SU-8 SU-14 SU-26 S-51 SMK T-12 T-19 T-22 T-33 T-34M T-43 T-46 T-100 ZiS B-3

Czołgi	PT-76 IS-3 IS-4 IT-1 T-10 T-34-85 T-44 T-54 T-55 T-62 T-64 T-72 T-80 T-90 T-14
Działa samobieżne i moździerze	SU-122-54 ASU-57 ASU-85 2S1 2S3 2S4 2S5 2S7 2S9 2S19 2S23 2S25 2S31 2S34 2S35 2S39 2S40 2S41 2S42 2S43
Pojazdy przeciwlotnicze	ZSU-23-4 Szyłka ZSU-57-2 2K11 Krug 2K12 Kub 2K22 Tunguska 9K31 Strieła-1 9K33 Osa 9K35 Strieła-10 9K37 Buk 9K330 Tor Pancyr 2S38
Samobieżne wyrzutnie rakietowe	2K5 Korszun BM-14 BM-21 Grad BM-24 BM-27 Uragan BM-30 Smiercz BMD-20 9A52-4 Tornado TOS-1 TOS-2
Transportery opancerzone	BTR-152 BTR-40 BTR-50 BTR-60 BTR-70 BTR-80 BTR-82 BTR-90 Bumierang BTR-D Witiaź BPM-97 BTR-22 MT-LBu
Bojowe wozy piechoty	BMP-1 BMP-2 BMP-3 BMD-1 BMD-2 BMD-3 BMD-4 BMPT Kurganiec-25 T-15
Pojazdy rozpoznawcze	BRDM-1 BRDM-2 BRM-1 BRM-3K PRP-3 PRP-4 PRP-5
Samochody ciężarowe	GAZ-51 GAZ-63 GAZ-66 ZiS-5 ZiS-151 ZiŁ-157 ZiŁ-131 Ural-375 Ural-4320 KrAZ-214 KrAZ-255 KrAZ-260 ZiŁ-135
Inne pojazdy	ATS-59 BAW MT-LB PTS UR-77 Meteorit GAZ-46 MAW GAZ-67 GAZ-69 UAZ 469 UAZ Hunter GAZ Tigr GAZ 3927 GAZ-3937 MAZ-535 MAZ-537 GMZ-3 MTU-12 MTU-20 PMR-3
Pociągi pancerne	BP-1
Konstrukcje doświadczalne i prototypowe	1K17 IS-7 BTR-T Czarny Orzeł Obiekt 477
Pojazdy bezzałogowe	Uran-6 Uran-9

Czołgi	T-34-85^[A] IS-2 IS-3 T-54^[A] T-55^[A] T-55AM Merida^[A] T-70 PT-76 T-72^[A] PT-91 Twardy^[A] Leopard 2 Leopard 2PL M1 Abrams K2 Black Panther
Działa pancerne i samobieżne	2S1 Goździk^[A] 2S7 Pion Krab^[A] Loara^[A] M17 SU-57 SU-76 SU-85 SU-100 SU-152 ASU-85 ISU-122 ISU-152 ZSU-23-4 ZSU-23-4MP Biała^[A] ZSU-57-2 wz. 77 Dana Hibneryt^[A] M120 Rak K9 Thunder
Bojowe wozy piechoty i transportery opancerzone	BWP-1 BMP-2 BWR-1D BWR-1S Half-track KTO Rosomak^[A] KTO Ryś^[A] BTR-60 SKOT^[A] BTR-152 BTR-40 TOPAS MT-LB^[A] Łowcza-3 Opal^[A] M113/M557 Cougar H MaxxPro LPG^[A] Waran^[A] Heron^[A]
Samochody pancerne	BA-64 BRDM-1 BRDM-2 BRDM-2 Żbik/Szakal^[A] FUG Dzik^[A] Żubr^[A] Łoś^[A] Oshkosh M-ATV
Pojazdy techniczne	WZT-1^[A] WZT-2^[A] WZT-3^[A] WPT Mors^[A] Bergepanzer 2
Pojazdy saperskie	BAT SUM-Kalina^[A] Keiler Bożena^[A] BLG-67^[A] Leopard Biber Daglezja^[A] PTS MID/MID-M^[A] TRI^[A]
Ciągniki artyleryjskie	Komintern Woroszyłowiec Mazur D-350^[A]
Samochody terenowe	UAZ 469B Honker^[A] UAZ-452 GAZ-46 MAW GAZ-67 GAZ-69 Mercedes-Benz G Daewoo Musso Mitsubishi Pajero Toyota Hilux Toyota Land Cruiser Land Rover Defender HMMWV (potocznie Humvee) Skorpion-3^[A] Willys MB Ford Ranger PWA Aero LPU-1 Wirus
Motocykle i quady	M-72 Yamaha FZ6 Yamaha XT 660 Honda TRX-300 FW Honda TRX 400 4x4 Polaris Sportsman Arctic Cat 400
Samochody ciężarowe	Star 266^[A] Star 660^[A] Star 744^[A] Star 944^[A] Star 1466^[A] Studebaker US-6 KrAZ-255 GAZ-66 Ural-375D Ural-4320 BAW SLT 50 Elefant ZiŁ-130 ZiŁ-131 ZiŁ-157 SCAM Unimog Iveco EuroTrakker Iveco Eurocargo Mercedes-Benz Atego Mercedes-Benz Actros Mercedes-Benz 1017A Tatra 148 Tatra 815 Scania R480 AMZ SCAM^[A] Volvo FM Volvo FL Star 266M2^[A] Jelcz 800^[A] Jelcz C642 C662^[A] Jelcz 442.32 Jelcz P662
Samochody inne	Fiat Ducato^[A] Ford Transit Autosan A1112T^[A] Autosan A1012T^[A] Autosan A1010T^[A] Solbus C 10,5^[A] Volkswagen Transporter Volkswagen Crafter MAN TGE
Polskie konstrukcje prototypowe^[A]	LPT Anders BWP-2000 BWP-40 BWP-1M „Puma” PT-94 PT-97 Goryl PT-2001 CV90 PL Jenot Tur Tur 2 Tur 3 Lewiatan Świstak PMC-90 MTS-360 Hipopotam PL-01 Concept AHS Kryl BWP Borsuk AMZ Bóbr-3