Benin
| Benin | ||
| République du Bénin | ||
|
| |
| Standardo di Benin | Blazono di Benin | |
| Nacionala himno: | ||
| L'Aube Nouvelle | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Porto-Novo | |
| · Habitanti: | 234 168 (2005) | |
| Precipua urbo: | Cotonou | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Franca | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Patrice Talon | |
Surfaco: (101ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 112 622 km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
Habitanti: (74ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 14 219 908 (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 94,8 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Franko CFA di Westal Afrika | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | BJ
| |
BEN
| ||
204
| ||
| Reto-domeno: | .bj | |
Benin esas lando jacanta an West-Afrika. Ol havas kom vicini Burkina Faso e Nijer norde, Nigeria este, Togo weste ed Oceano Atlantiko sude. Lua chef-urbo esas Porto-Novo, ma la sideyo dil guverno esas Cotonou.
Bazala fakti pri Benin.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Benin |
Benin esis parto dil ancien Afrikana rejio Dahome. Ibe existis granda komerco di sklavi adminime 3 yarcenti ante l'arivo dil Europani. Portugalani arivis en la regiono dum la 15ma yarcento e komencis komprar sklavi en Dahome. La regiono divenis konocata kom Sklavi-Rivo.
En 1808, l'Unionita Rejio abolisis la komerco trans-Atlantika di sklavi, e pokope altra landi sequis ol. La dekado duris til 1885, kande la lasta navo kun sklavi departis vers Brazilia, la lasta lando qua abolisis la sklaveso en Sud-Amerika.
Pos la duimo dil 19ma yarcento, la rejio di Dahome komencis perdar lua regionala povo. To permisis Franci komencar la koloniigo di la regiono en 1872 ed enkorpigar ol a la Franca Westal Afrika en 1899.
En 1960 Dahome divenis nedependanta de Francia. Coutoucou Hubert Maga esis lua unesma prezidanto. Dum la sequanta 12 yari, eventis diversa stato-stroki. En 1972, Mathieu Kérékou establisis marxista rejimo. Ilu kreis la Militara Konsilistaro pri la Revoluciono (abreviuro en la Franca: CNR) eD en 1975, rinomizis Dahome "Popul-Republiko Benin".
En 1979, CNR extingesis e Kérékou aranjis trompiva elekto en qua il esis l'unika kandidato. Il establisis diplomacala relati kun Popul-Republiko Chinia, Nord-Korea e Libia.
En 1980, Kérékou konvertis su ad islamo e modifikis lua nomo ad Ahmed, ma pose ilu konvertis su a la Rinaskinta Kristanismo, e riadoptis lua anciena nomo.
En 1989, komencis sedicii en l'armeo, i:Buildings of the National Assembly of Benin 2019.jpgnstigata da nepago di salarii. Kérékou decidis abandonar marxismo e subisis presi por organizar elekti. En 1991 ilu vinkesis da Nicéphore Soglo e divenis l'unesma negra Afrikana chefo di stato qua livis la povo pos demokratiala elekti. En 1996 ilu kandidateskis a la prezidanteso ed elektesis. Ilu rielektesis en 2001.
Ye la 5ma di marto 2006, itere eventis elekti, e Thomas Yayi Boni elektesis.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]
Benin esas prezidantala republiko. La prezidanto esas ambe chefo di stato e chefo di guvernerio di la lando ed elektesas dal populo por 5-yara periodo. Lu mustas esar naskinta en Benin, o havar Beninana civitaneso dum adminime 10 yari.
La parlamento (Assemblée Nationale) konsistas ek unika chambro kun 83 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo. Membri del armeo ne povas kandidatar su a la parlamento, ecepte se abandonez l'armeala kariero.
La judiciala povo esas nedependanta de legifala povo e del exekutiva povo. La konstitucala korto esas la maxim alta korto di la lando, e povas judiciar la prezidanto.
La nuna konstituco adoptesis en 1990.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Benin jacas inter Equatoro e la Tropiko di Kankro. Ol esas un ek la min granda landi di Afrika: kun 112 622 km² (aproxime la sama grandeso kam Honduras o Kuba), lua tota surfaco equivalas 1/8 la de Nigeria. La nordo di la lando kovresas da savano e havas la sama nombro de habitanti kam la litoro. Du nacionala parki norde de la lando, la Nacionala Parko W (France: Parc national du W) e la Nacionala Parko Pendjari, protekas l'originala vejetantaro ed animalaro de ta zono.
Granda parto di lua tereni esas basa. Nord-weste de la lando, an la frontiero kun Togo, existas montokateno nomizita Atakora. La maxim alta punto di la lando esas Monto Sokbaro, kun 658 metri di altitudo. Norde, la fluvio Nijer formacas naturala frontiero kun Nijer. Altra importanta fluvii esas Couffo, Zou, e Oueme. Lua litoro esas longa de 121 km.
La klimato di la lando esas tropikala varma e pluvoza, kun du pluvoza e du sika sezoni omnayare. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 1 300 mm proxim la litoro.
Politikala subdividuro
[redaktar | redaktar fonto]
Benin havas 12 provinci (départements):
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Benin |
L'ekonomio restas subdevelopita e dependas multe deL agrokultivo, qua employas granda parto de lua laboropovo. Kotono reprezentas 40% de la TNP e cirkume 80% del oficala exportaci[1].
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
La maxim multa habitanti habitas la suda parto di la lando, proxim la litoro. La habitantaro esas yuna, e la viv-expekto esas 59 yari. Cirkume 38,4% esas de etnio Fon, 15,1% esas Adja e 12% esas Yoruba, qui ekmigris de Nigeria dum la 12ma yarcento e habitas sud-weste. Cirkume 42 etniala grupi Afrikana habitas la lando. Ultre l'Afrikani, existas mikra grupi de Libanani ed Indiani, nome en la komerco, e cirkume 5 500 Europani.
En 2013, 27,7% del habitantaro esis Mohamedani, 25,5% esis Kristani, 13,6¨% esis Protestanti, 11,6% praktikis Vudu, 9,5% praktikis altra Kristana religii, 2,6% praktikis altra tradicionala religii, 2,6% praktikis altra religii, e 5,8% praktikis nula religio.
Skolo-frequeso esas obligiva por pueri de 6 til 12 yari. En Cotonou jacas l'unika universitato de la lando. Ol fondesis en 1970 e nun havas cikume 40 mil studenti.
Dum la yari 1980ma Benin havis un ek maxim granda morto-statistiko di bebei ed infanti evanta min kam 5 yari en la mondo: 203 morti por 1000 vive naskinta. Segun statistiki de 2006, 1,2% del adulti havis AIDS-viruso. L'unesma kazo di la morbo en la lando deskovresis en 1986, ed erste en 2004 la morto-statistiko pri AIDS komencis diminutar.[2]
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]
Rizo, fazolo e maizo, tomato, inyamo e frukti esas la precipua ingredienti uzata en Beninana koquarto. Karno uzesas poke por esar chera. Kuskuzo, akarajé, hano e fisho esas la precipua dishi de la lando.
Ante ke la Franca divenis l'oficala linguo di la lando, Beninana literaturo recevis importanta influi dal parolanta tradiciono. Félix Couchoro skribis l'unesma Beninana novelo, L'esclave, en 1929. Kelk exempli pri Beninana skriptisti: Olympe Bhêly-Quénum, la historiisto Paul Hazoumé, Jean Pliya, la poetino Colette Sénami Agossou Houeto e Richard Dogbeh.
La muziko di Benin influesis da Ghanana highlife, Franca cabaret, Usana rock, funk e soul, e Kongana rumba. Angélique Kidjo esas un ek la maxim konocata kantisti di la lando.
La maxim populara sporto en Benin esas futbalo. Dum recenta yari, anke basbalo divenis populara.
Cetera aferi
[redaktar | redaktar fonto]Zomahoun Idossou Rufin esas studento ed amuzisto en Japonia[3]. Zomahoun esas famoza pro aparir en la televiziono-programo koko ga hen da yo nihonjin. Il kolektis pekunio cirkum 2000 e fondis skoli di Japoniana linguo en Benin.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Background Note: Benin www.state.gov
- ↑ Epidemiological Fact Sheet on HIV and AIDS Benin, 2008 update - Dato di publikigo: 2008. Idiomo: Angla.
- ↑ la hemo-pagino di Zomahoun -
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |