Θήβα

Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 13/11/2024.

Συντεταγμένες: 38°19′15″N 23°19′4″E / 38.32083°N 23.31778°E / 38.32083; 23.31778

Θήβα
Θήβα 38°19′15″N 23°19′4″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θηβαίων
Ίδρυση	2η χιλιετία π.Χ.
Έκταση	830 km²
Υψόμετρο	215 μέτρα και 180 μέτρα
Πληθυσμός	21.530 (2021)
Ταχ. κωδ.	32200
Τηλ. κωδ.	2262
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Θήβα (επίσης και Θήβες στα αρχαία ελληνικά "Θῆβαι") είναι πόλη της Βοιωτίας, από τις αρχαιότερες του κόσμου και η 3η αρχαιότερη της Ευρώπης, έδρα του Δήμου Θηβαίων. Είναι επίσης η μεγαλύτερη πόλη του Νομού Βοιωτίας.

Σύμφωνα με την απογραφή του 2021, έχει 21.530 κατοίκους. Χτίστηκε κατά τον μύθο από τον Κάδμο και έχει μεγάλη ιστορική και μυθολογική σημασία. Από τους πιο σημαντικούς Θηβαίους, ήταν ο Επαμεινώνδας, μεγάλος στρατηγός της αρχαιότητας που έκανε τη Θήβα ηγεμονεύουσα της Ελλάδας και ο Πελοπίδας, ο αρχηγός του διάσημου Ιερού Λόχου.

Η ακρόπολη των Θηβών ονομαζόταν «Καδμεία», υποδηλώνοντας έτσι τον ιδρυτή της. Το πληθυντικό του ονόματος Θῆβαι οφείλεται στις περίφημες επτά πύλες της (επτάπυλη), που συνδέονται στενά με τον μύθο της Νιόβης.

Θήβαι, επίσης, κατά την αρχαιότητα, ονομαζόταν το σημερινό Καρνάκ της Αιγύπτου. Το όνομα αυτό φέρεται να είναι παραφθορά της αιγυπτιακής λέξης για την «πόλη».

Η αρχαία ονομασία «Θήβαι» επικράτησε και σαν επίσημη ονομασία της πόλης στην καθαρεύουσα. Ανεπίσημη ονομασία, όμως, ήταν η ευρισκόμενη στον ενικό, όπως συνέβη και στην ονομασία της πρωτεύουσας (επίσημα: Θήβαι, ανεπίσημα: Θήβα), που θεωρήθηκε επίσημη μετά την κατάργηση της καθαρεύουσας.

Αι Ωγύγιοι Θήβαι, που σημαίνει πανάρχαιες Θήβες, έχουν τις ρίζες τους στην προϊστορική περίοδο, που υπήρξε ένδοξη για την πόλη. Το όνομα Ώγυγος που έδιναν στον πρώτο βασιλιά της Θήβας σημαίνει απλώς «ο πολύ παλαιός». Η Θήβα, όπως και ολόκληρη η Βοιωτία, έχει εξαιρετικά πρωταγωνιστικό ρόλο στην ελληνική μυθολογία. Σ' αυτή την περιοχή, συγκεκριμένα στον Παρνασσό, διεσώθη ο Δευκαλίων μετά τον κατακλυσμό και ο απόγονός του ο Έλλην. Στα ηρωικά χρόνια οι πανελλήνιες εκστρατείες των «Επτά επί Θήβας» και των επιγόνων τους είχαν ως κέντρο αναφοράς τη Θήβα. Η αργοναυτική εκστρατεία είναι σχεδόν Βοιωτική υπόθεση. Η εκστρατεία κατά της Τροίας οργανώθηκε στη Βοιωτία. Από τη Βοιωτία προέρχονται επίσης ο ιστορικός Ησίοδος, ο ποιητής Πίνδαρος και ο στρατηγός Επαμεινώνδας.

Η ίδρυση της Θήβας περιγράφεται από τους γοητευτικότερους μύθους της ελληνικής μυθολογίας. Στα Ομηρικά έπη οι μύθοι την απέδιδαν στους αδελφούς Ζήθο (που έφερνε τις πέτρες) και Αμφίονα, ο οποίος παίζοντας τη λύρα του, τις μάγεψε ώστε μετακινήθηκαν μόνες τους και σχημάτισαν τα περίφημα τείχη της επτάπυλης πόλης. Άλλοι μύθοι απέδιδαν την ίδρυση της πόλης στον Κάδμο, γιο του Αγήνορα, βασιλέα της Φοινίκης. Σύμφωνα μ' αυτούς ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο έκλεψε την αγαπημένη κόρη του Αγήνορα Ευρώπη και ο βασιλέας διέταξε τους γιους του να ψάξουν να τη βρουν και να μην επιστρέψουν πίσω χωρίς αυτή. Στην αναζήτηση της αδελφής του Ευρώπης, ο Κάδμος ζήτησε τη βοήθεια του Απόλλωνα στο μαντείο των Δελφών. Τότε πήρε την εντολή από τον θεό να σταματήσει τις αναζητήσεις και να ακολουθήσει την πρώτη δαμάλα που θα συναντήσει. Σε όποιο σημείο γονατίσει η δαμάλα, εκεί να κτίσει μια πόλη, τη Θήβα, στην οποία οι θεοί θα μοίραζαν απλόχερα τις ευλογίες τους.

Ο Κάδμος ακολούθησε τη θεϊκή εντολή και όταν η δαμάλα γονάτισε σε ένα λόφο της Βοιωτίας, τη θυσίασε στους θεούς και αναζήτησε πηγή για να πλυθεί και να κάνει σπονδές. Την πηγή Δίρκη που βρήκε την προστάτευε ένας φοβερός δράκοντας, γιος του θεού Άρη. Με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς σκότωσε τον δράκοντα, πήρε το νερό που χρειαζόταν η νέα πόλη και έσπειρε τα δόντια του δράκου στη θηβαϊκή γη, απ' όπου ξεφύτρωσαν οι προπάτορες των Θηβαίων, οι Σπαρτοί. Έτσι θαυμαστά, με θεϊκή εντολή κτίστηκε, οχυρώθηκε και κατοικήθηκε η νέα πόλη στο κέντρο της εύφορης πεδιάδας, πλούσιας σε νερά και λίμνες, που περιβάλλεται από πανέμορφα και βαθύσκιωτα βουνά, τον Παρνασσό, Ελικώνα, Κιθαιρώνα και άλλα μικρότερα που της χάριζαν υγιεινό κλίμα. Η πόλη βρισκόταν στο κέντρο της Ελλάδας, κοντά στον Κορινθιακό και Ευβοϊκό κόλπο. Ο Κάδμος δίδαξε στους Έλληνες τα «Φοινίκια» γράμματα, το ελληνικό δηλαδή αλφάβητο. Παντρεύτηκε την Αρμονία και στον γάμο τους για πρώτη και μοναδική φορά όλοι οι Ολύμπιοι θεοί κατέβηκαν από τον Όλυμπο και γλέντησαν με το καινούριο ζευγάρι, στο οποίο χάρισαν πλούσια δώρα.

Ο Κάδμος αργότερα τιμωρήθηκε από τον θεό Άρη επειδή είχε σκοτώσει τον δράκοντα και εξορίστηκε μακριά από τη Θήβα. Πήγε στα μέρη της Ηπείρου, έκτισε μία πόλη, τη Φοινίκη, και ένας από τους απογόνους του, ο Ιλλυριός, έγινε ο γενάρχης του έθνους των Ιλλυριών τους οποίους οι σημερινοί Αλβανοί θεωρούν προγόνους τους. Οι απόγονοι του Κάδμου στη Θήβα, οι Λαβδακίδες, ενέπνευσαν τους τραγικούς της αρχαιότητας, οι οποίοι διέσωσαν στις τραγωδίες την άσχημη μοίρα τους.

Ο Οιδίποδας γιος του Λάιου και της Ιοκάστης είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο του θηβαϊκού κύκλου. Η τραγική του μοίρα τον οδήγησε από την Κόρινθο, όπου μεγάλωσε, υιοθετημένος από βρέφος, στην αυλή του βασιλιά Πολύβιου ή Πόλυβου, στη Θήβα, όπου σκότωσε τον πατέρα του Λάιο σύμφωνα με τον χρησμό της Πυθίας και παντρεύτηκε τη μητέρα του Ιοκάστη, αγνοώντας την ταυτότητά της. Πριν είχε σκοτώσει το μυθικό τέρας «Σφίγγα», εξασφαλίζοντας το στέμμα της Θήβας. Από την ένωσή του με τη μητέρα του γεννήθηκαν τέσσερα παιδιά, ο Ετεοκλής, ο Πολυνείκης, η Αντιγόνη και η Ισμήνη, τα οποία ακολούθησε η κατάρα του οίκου των Λαβδακιδών. Σύμφωνα με τον μύθο τα δύο αγόρια αλληλοσκοτώνονται σε πόλεμο για τη διαδοχή του θρόνου, ενώ η Αντιγόνη καταδικάστηκε σε θάνατο, για την ταφή του αδελφού της, που είχε απαγορευθεί με νόμο. Ο Οιδίποδας διωγμένος από τον Κρέοντα αυτοτυφλώθηκε και εξορίστηκε στην Αθήνα, όπου και χάθηκε άδοξα.

Στη Θήβα επίσης γεννήθηκε ο θεός της χαράς, ο Διόνυσος, από την ένωση του Δία με τη βασίλισσα της Θήβας τη Σεμέλη. Από τη Θήβα επίσης καταγόταν ο ημίθεος Ηρακλής, γιος του Δία και της Αλκμήνης, που διακρίθηκε για τη γενναιότητα του και τους πασίγνωστους δώδεκα άθλους του.

Οι Θηβαίοι τιμούσαν τον Ηρακλή με αγώνες που γίνονταν προς τιμή του ετησίως και διεξάγονταν στο γυμνάσιο που ήταν αφιερωμένο σ' αυτόν.

Ιδιαίτερη σημασία στον θηβαϊκό κύκλο έχουν οι θεότητες των Καβείρων και τα βουνά Ελικώνας και Κιθαιρώνας. Οι Κάβειροι ήταν μυστηριώδεις και δευτέρας μορφής, Ελληνικές χθονικές θεότητες, ψηλοί υπερφυσικοί εκπρόσωποι της υποχθόνιας φωτιάς και του εγκέλαδου. Η θρησκεία τους ήταν τόσο φοβερή που στο άκουσμά της σκορπιζόταν τρόμος. Κατά άλλους θεωρούνται δαίμονες ευεργετικοί για την καρποφορία των δέντρων και ειδικά της αμπέλου. Από ειδώλια στο Μουσείο της Θήβας αποδεικνύεται και η ομοφυλοφιλική τους διάθεση.

Μαντεία και ιερά υπήρχαν πάνω στα βουνά του Ελικώνα, του Κιθαιρώνα, του Πτώου και Μεσσάπιου. Στον Κιθαιρώνα υπήρχε μαντείο των Σφραγητίδων Νυμφών με ιέρειες τις Κιθαιρωνίδες νύμφες. Το μαντείο ήταν κέντρο διονυσιακών τελετών. Εκεί κατοικούσαν οι Ερινύες. Στον Ελικώνα κατοικούσαν οι Νύμφες και οι Μούσες. Υπήρχε μάλιστα και η πηγή της Ιπποκρήνης από την οποία όποιος έπινε αποκτούσε το χάρισμα της ποίησης. Εκεί διεξάγονταν και αθλητικοί αγώνες προς τιμή του Έρωτα και των Μουσών. Στον Πτώο υπήρχε το περίφημο μαντείου του Πτώου Απόλλωνα. Στο Υπάτιο όρος υπήρχε ο ναός του Δία στην κορυφή, ενώ στο κάτω μέρος υπήρχε η πολιτεία του Γλίσαντα, όπου έγινε η μάχη των Επιγόνων με τους Θηβαίους. Ο πλούσιος μυθολογικός κύκλος δείχνει ίχνη ζωής από το 3200 π.X., όταν η Θήβα περνά από την εποχή του κυνηγιού στην εποχή του χαλκού. Ύστερα παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο (1600 - 1100 π.X.) οπότε κτίζονται αποθήκες, εργαστήρια, αρχεία, εντυπωσιακό ανάκτορο, από τα οποία έχουν προκύψει σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Σημαντικότατο θεωρείται το ανευρεθέν αρχείο πινακίδων σε γραμμική γραφή Β.

Είναι η περίοδος που ξεχωρίζουν οι πόλεις της Θήβας και του Ορχομενού, που ήδη από τα Μυκηναϊκά χρόνια κυριαρχούσαν στη Βοιωτία και συνήθως ανταγωνίζονταν. Μετά την αποδυνάμωση όμως του Ορχομενού, λόγω πλημμύρας στο Κωπαϊδικό πεδίο, όλες οι Βοιωτικές πόλεις σχημάτισαν το κοινό των Βοιωτών με βουλευτήριο στην Ογχηστό, όπου με δημοκρατικές ψηφοφορίες συναποφάσισαν τις κοινές τους κινήσεις για το ομαδικό συμφέρον. Εκείνη την περίοδο αναδείχθηκαν σπουδαίοι και επιφανείς άνδρες, όπως ο Ησίοδος, ο Πίνδαρος και η Ταναγραία ποιήτρια Κόριννα.

Οι πληροφορίες για την περίοδο αυτή διεσώθησαν από τους Αθηναίους ιστοριογράφους, οι οποίοι με μελανά γράμματα περιγράφουν το «μηδισμό» της Θήβας. Για τη στάση τους αυτή μετά το τέλος του πολέμου τιμωρήθηκαν από τους υπόλοιπους Έλληνες, που απαίτησαν την παράδοση της πόλης. Συνέλαβαν τους προύχοντες και τους σκότωσαν χωρίς δίκη, αποδεικνύοντας ότι ο μηδισμός ήταν έργο των λίγων, που τον επέβαλαν στον λαό. Μετά τη μάχη των Πλαταιών οι Θηβαίοι για περίπου δέκα χρόνια ήταν υπό τον ζυγό των Αθηναίων. Στα επόμενα χρόνια προσπαθούν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κηδεμονία και συμμαχούν με τους Σπαρτιάτες. Μετά τη μάχη της Κορώνειας το 394 π.Χ. η Θήβα αποκτά ιδιαίτερη αίγλη στον ελλαδικό χώρο.

Την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, που κράτησε 27 χρόνια, η Θήβα τάχθηκε με το μέρος της Σπάρτης και παρέμεινε στο πλευρό της, προκειμένου να απαλλαγεί από τον φόρο υποταγής που πλήρωναν οι Θηβαίοι στους Αθηναίους. Μετά το τέλος του πολέμου συμμάχησαν με τους Αθηναίους, γιατί δεν είχαν τις απολαβές που περίμεναν από τους συμμάχους τους νικητές Σπαρτιάτες. Στην αρχή της περιόδου αυτής (404 - 338 π.Χ.) έκαναν πολλούς αγώνες ενάντια στους Σπαρτιάτες, όπου πάντα νικούσαν οι Θηβαίοι. Αποφασιστική ήταν η σύγκρουση των δύο πόλεων στα Λεύκτρα το 371 π.Χ., που κατέληξε σε συντριβή των Σπαρτιατών. Η σημαντική νίκη των Θηβαίων οφειλόταν στη στρατηγική μεγαλοφυΐα του Επαμεινώνδα, που εφάρμοσε με επιτυχία το σύστημα της λοξής φάλαγγας, και την ανδρεία του Ιερού Λόχου που είχε οργανώσει και διοικούσε ο Πελοπίδας. Για εννέα περίπου χρόνια μετά τη μάχη των Λεύκτρων, η Θήβα γίνεται η πρώτη δύναμη στην Ελλάδα. Στη συνέχεια διατηρεί την ηγεμονία της στον χώρο της Βοιωτίας μέχρι την κάθοδο των Μακεδόνων.

Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) και τη συντριβή των Βοιωτών και των Αθηναίων από τον Φίλιππο Β΄, οι Θηβαίοι έχασαν την ηγεμονία τους στον βοιωτικό χώρο. Οι Ιερολοχίτες ενταφιάστηκαν σε ομαδικό τάφο (το Πολυάνδριο, στο σημείο όπου σκοτώθηκαν και επάνω στήθηκε μαρμάρινο λιοντάρι. Στη Θήβα επιβλήθηκε ολιγαρχικό πολίτευμα και στην Καδμεία εγκαταστάθηκε μακεδονική φρουρά. Στην προσπάθειά τους να απαλλαγούν από τη φρουρά, οι Θηβαίοι ηττήθηκαν και ακολούθησε ισοπέδωση της πόλης και εξανδραποδισμός των κατοίκων. Μόνο η οικία του μεγάλου Θηβαίου λυρικού ποιητή Πίνδαρου και οι ναοί των θεών σώθηκαν της καταστροφής, με εντολή του Μέγα Αλεξάνδρου. Η πόλη ξαναχτίστηκε το 316 π.Χ. από τον Μακεδόνα βασιλιά Κάσσανδρο.

Στη Θήβα είχε εξοριστεί ο γνωστός πολιτικός Δημήτριος ο Φαληρέας (Πλούταρχος: Δημήτριος 9), ενώ στην ίδια πόλη είχε ζήσει για κάποιο διάστημα ως ιδιώτης και ο Δημήτριος ο Πολιορκητής (Πλούταρχος: Δημήτριος 45).

Το 197 π.Χ. η Θήβα με τις άλλες πόλεις της Βοιωτίας αποστάτησε από τους Μακεδόνες και έγινε υποτελής των Ρωμαίων. Την περίοδο της υποτέλειας στους Ρωμαίους κυριαρχεί στην περιοχή ειρήνη, χωρίς στάσεις και πολέμους. Το 86 π.Χ., όταν ο βασιλιάς Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ ξεκίνησε πόλεμο κατά των Ρωμαίων σε Ευρώπη και Ασία, η Βοιωτία τάχθηκε με το μέρος του, για να ξαναγυρίσει στους Ρωμαίους όταν ο Σύλλας εισέβαλε στη Βοιωτία εκ νέου. Στη συνέχεια η Βοιωτία μετατράπηκε σε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των Ρωμαίων, οι οποίοι διεξάγουν πολλούς εμφύλιους πολέμους.

Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής, η Θήβα και η Βοιωτία γενικότερα γνώρισε μεγάλη παρακμή και μαρασμό. Τον 2ο μ.Χ. αιώνα ο περιηγητής Παυσανίας βρήκε κατοικημένη μόνο την Καδμεία. Την παρακμή και την εξαθλίωση συμπλήρωσαν και οι επιδρομές των Έρουλων και των Γότθων τον 3ο και 4ο μ.Χ. αιώνα. Ο χριστιανισμός στη Βοιωτία εισήχθη τον 1ο μ.Χ. αιώνα. Τη Θήβα προσέλκυσε στον νέο Θεό, ο Ευαγγελιστής Λουκάς και ο Ρούφος, που έγινε και πρώτος επίσκοπος Θήβας με την επωνυμία «ο εκλεκτός». Ο Ρούφος μαρτύρησε μεταξύ των ετών 54 - 68 μ.Χ.

Η Βοιωτία κατά τη Βυζαντινή περίοδο γνώρισε οικονομική άνθηση. Η Θήβα κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο υπήρξε έδρα του στρατιωτικού διοικητή (Στρατηγού) του Θέματος Ελλάδος, καθώς και πολλών άλλων αξιωματούχων. Η πόλη και η ευρύτερη περιοχή εντός ολίγου σχετικά χρόνου ανέπτυξαν πολλές και ποικίλες εύρωστες δραστηριότητες, έτσι ώστε η Θήβα έγινε η πλουσιότερη όλων των εκτός Ισθμού πόλεων. Τα μεταξουργεία, ταπητουργεία, βυρσοδεψία και τα γεωργικά προϊόντα κατέστησαν τη Θήβα σπουδαία πόλη στον τότε γνωστό κόσμο. Ούτε οι επιδρομές των Βουλγάρων (1040) και των Νορμανδών (1147) δεν σταμάτησαν την οικονομική άνθηση της πόλης. Σύμφωνα με τον μεσαιωνικό περιηγητή του 12ου αιώνα, Βενιαμίν της Τουδέλα, στη Θήβα ζούσαν 2.000 Εβραίοι ασχολούμενοι με την επεξεργασία, την ύφανση και τη βαφή του μεταξιού. Η πόλη ήταν γνωστή σε όλη την Ελλάδα για τους μεταξοτεχνίτες και για την υφαντουργία της. Ο Judah Al-Ḥarizi, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη το 1218, αναφέρει τον ποιητή Μιχαήλ Β. Caleb, κάτοικο της Θήβας. Η κοινότητα διοικείτο από πέντε έφορους και ήταν διάσημη για τους μελετητές της, όπως ο Σίμων Ατουμάνο. Ο Σίμων ήταν Εβραίος μελετητής και εργαζόταν όπως φαίνεται με μορφωμένα μέλη της μικρής εβραϊκής παροικίας, που υπήρχαν ακόμα στη Θήβα στα τέλη του 14ου αιώνα. Ο Σίμων μετέφρασε τουλάχιστον μέρος της Παλαιάς Διαθήκης από τα Εβραϊκά στα Ελληνικά και Λατινικά. Ετοίμασε έτσι μία τρίγλωσση Βίβλο που αφιέρωσε στον Πάπα Ουρβανό τον ΣΤ'.

Ο Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος επισκέφθηκε τη Θήβα πηγαίνοντας στην Αθήνα και θεμελίωσε τον ναό των Τριών Ιεραρχών, στο σημείο που σήμερα σώζονται τα ερείπια του Αγίου Βασιλείου, κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό (Λότζα). Γύρω στο 1199, στα χρόνια του Λέοντος Σγουρού, η Θήβα δέχτηκε μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις, καθώς ο Λέων βρέθηκε αντιμέτωπος με τον αυτοκράτορα επιζητώντας προσωπικά οφέλη. Ξεχωριστή υπήρξε στα χρόνια του μεσαίωνα η παρουσία του Αγίου Ιωάννη του Καλοκτένη, ο οποίος τιμάται ως πολιούχος στη Θήβα, με την επωνυμία «Νέος Ελεήμων».

Η ευδαιμονία συνεχίζεται και την περίοδο της Φραγκοκρατίας, όπου η Θήβα είναι πρωτεύουσα και έδρα του Δουκάτου Αθηνών - Θηβών και η πλουσιότερη επαρχία. Από τα εισοδήματα που εξασφαλίζει, γίνεται μία από τις λαμπρότερες αυλές της Ευρώπης, με αξιόλογο στρατό για την ασφάλεια του Δουκάτου. Κατά την περίοδο της δυναστείας των Φράγκων διατηρήθηκαν στην πόλη της Θήβας οι Γαλλικοί οίκοι των Ντε Λα Ρος, Ντε Μπριέν (1205 - 1311) και Σαιντ-Ομέρ (1240 - 1311), οι Καταλανοί με επικυρίαρχους τους βασιλείς της Σικελίας και της Αραγωνίας (1311 - 1387) και η κυριαρχία του Ιταλικού οίκου των Ατσαγιόλι (1387 - 1460). Έργο της δυναστείας των Σαιντ-Ομέρ είναι ο τετράγωνος πύργος που βρίσκεται σήμερα δίπλα στο αρχαιολογικό Μουσείο. Παρά τις συγκρούσεις των δυναστειών, η Θήβα διατηρήθηκε ως ένα ισχυρό κέντρο, με σημαντική ανάπτυξη και οικονομική άνθηση. Αποτελούσε ισχυρό κέντρο εξουσίας και δύναμης των Φράγκων μέχρι την άλωση της από τον Ομάρ, γιο του Τούρκου μπέη Τουραχάν.

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η Θήβα είχε δωρηθεί στη Βαλιδέ σουλτάνα (δηλαδή τη μητέρα του εκάστοτε Σουλτάνου). Η Βαλιδέ είχε κατοχυρώσει με φιρμάνια τα δικαιώματά της, ώστε να μην μπορεί κανείς χωρίς την άδειά της να επιβάλλει πρόστιμα ή να διατάξει συλλήψεις. Η διοίκηση της Θήβας παρέμεινε στους Θηβαίους κοινοτάρχες ή δημογέροντες. Η βιομηχανία των μεταξωτών και η γεωργία τα πρώτα χρόνια εξακολουθούν να είναι σε άνθηση, ώστε η Θήβα να συνεχίζει να θεωρείται η πλουσιότερη πόλη.

Μετά την παραχώρηση των πλουσιοχώραφων στους Τούρκους αξιωματούχους, άρχισε η πτώση της οικονομικής άνθησης. Οι γεωργοί άρχισαν να εγκαταλείπουν τα πεδινά και να φεύγουν προς τα γειτονικά ορεινά χωριά, επειδή δεν άντεχαν τους φόρους. Η παιδεία ήταν ανύπαρκτη και μοναδική πηγή μάθησης ήταν τα μοναστήρια.

Στις αρχές του Απριλίου 1821, ο Βασίλης Μπούσγος υπό τις διαταγές του Αθανάσιου Διάκου κατέλαβε τη Θήβα αμαχητί, ενώ οι Τούρκοι είχαν καταφύγει στη Χαλκίδα μαζί με τις οικογένειές τους. Οι επαναστάτες κατέλαβαν το ύψωμα του Ανηφορίτη, απ’ όπου, μετά την επιστροφή τουρκικής φρουράς στην πόλη, εξαπέλυαν επιθέσεις μέχρι τον Ιούνιο του 1821, όταν ο Ομέρ Βρυώνης ανακατέλαβε τη Θήβα για τους Οθωμανούς και διέλυσε τους εναπομείναντες επαναστάτες. Τούρκοι έκαναν επιδρομές και στα γύρω χωριά λεηλατώντας και σκοτώνοντας. Την 1η Ιουνίου 1821 οι Θηβαίοι γράφουν προς τους προεστούς της Ύδρας ζητώντας βοήθεια και προστασία:

«... οι εν Ευβοία τύραννοι ενωθέντες μετά των Θηβαίων ομογενών τους εξέρχονται ως λύκοι ανήμεροι προς τα ενθάδε παράλια χωρία, και τρέχοντες ως κύνες λυσσώδεις και ιοβόλα θηρία αρπάζουν, ξεσχίζουν και κατακαίουν χωρία τε και ανθρώπους, μη όντες ημείς αρκετοί εις το να απαντήσωμεν την τούτων θηριωδέστατον ωμότητα ...»^[1] Η πόλη κάηκε από τον Δράμαλη το 1822. Τα επόμενα χρόνια οι Βοιωτοί οπλαρχηγοί απέφευγαν να κινηθούν εναντίον της Θήβας για λόγους τακτικής· καθώς κυριαρχούσαν στα γύρω χωριά εξουδετέρωναν πρακτικά τη φρουρά της πόλης, ενώ από την άλλη θεωρούσαν ότι μια κατάληψη της Θήβας θα ενθάρρυνε τους Τούρκους να κινηθούν με σημαντική δύναμη εναντίον τους. Σώματα Θηβαίων ωστόσο συμμετείχαν σε διάφορες επιχειρήσεις, κυρίως υπό τις διαταγές των οπλαρχηγών Αθανάσιου και Γεώργιου Σκουρτανιώτη (από τα Σκούρτα των Δερβενοχωρίων). Ο δεύτερος μάλιστα υπήρξε στενός συνεργάτης του Δημήτριου Υψηλάντη το 1829, στην επίθεση για την κατάληψη της Θήβας, όταν πλέον ήταν ζωτικής σημασίας η κατοχή της για τη διεκδίκηση στερεοελλαδίτικων εδαφών που θα περιέρχονταν στο Ελληνικό Κράτος.^[2] Φωτεινή μορφή την απελευθερωτική περίοδο ήταν ο Θανάσης Σκουρτανιώτης, ο οποίος υπερασπίστηκε τη Βοιωτία με ορμητήριο του τα ορεινά Δερβενοχώρια, που τότε αριθμούσαν μεγάλο πληθυσμό. Ο αγώνας του στρατηγού Σκουρτανιώτη ολοκληρώθηκε με τη θυσία του στην Αγία Σωτήρα στο Μαυρομάτιο, όπου ανατινάχθηκε μαζί με όλους τους συντρόφους του.

Με τη νικηφόρα μάχη της Πέτρας, υπό την αρχιστρατηγία του Υψηλάντη, ελευθερώθηκε πλέον όλη η Βοιωτία και από το 1829 αποτέλεσε μέρος του νέου ελληνικού κράτους.^[3]

Στα νεότερα χρόνια, μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους, η Θήβα συνεχίζει να είναι η σπουδαιότερη πόλη της Επαρχίας Θηβών, προσφέροντας στο νέο κράτος με τη γεωργία της και την κτηνοτροφία της. Σε όλα τα νεότερα χρόνια επιφανείς Θηβαίοι πολίτες αναδεικνύονται και πρωταγωνιστούν στον πολιτικό στίβο, παίζοντας σημαντικό ρόλο στο πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι τριακόσιοι νέοι ιερολοχίτες (1877) που πολέμησαν για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και της Ηπείρου. Άλλο γεγονός αξιόλογο των νεότερων χρόνων είναι η αποξήρανση της Κωπαΐδας επί διακυβέρνησης Χαριλάου Τρικούπη (1888), που άλλαξε ριζικά τη ζωή της πόλης.

Την τυπική πρωτοκαθεδρία ως πρωτεύουσα του νομού Βοιωτίας έχασε η Θήβα από τη Λιβαδειά στις αρχές του εικοστού αιώνα, όταν μικροπολιτικές σκοπιμότητες και ισορροπίες επέτρεψαν στον Λιβαδίτη πολιτευτή Μπουφίδη να εκμεταλλευτεί τις σχέσεις του με τον τότε πρωθυπουργό Θεοτόκη και να αφαιρέσει από τη Θήβα τη διοίκηση του Νομού. Σημαντική παρέμβαση στην πόλη γίνεται με την εγκατάσταση προσφύγων λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η προσφυγική ομάδα διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη θηβαϊκή οικονομία. Οι πρόσφυγες, που προσαρμόζονται εύκολα στην ντόπια ζωή, δρουν με πείσμα και επιβάλλουν στην κοινωνική δομή τους δικούς τους ανθρώπους. Τα σκληρά χρόνια της Κατοχής είναι για τη Θήβα, όπως για άλλες ελληνικές πόλεις, γεμάτα πείνα, θύματα, στερήσεις και προδοσίες. Σήμερα η Θήβα είναι σημαντική πόλη της Βοιωτίας και έδρα δήμου, ενώ ως το 2011 υπήρξε πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας του νομού.

Ανατολικά του λόφου του Αμφείου απλώνεται η συνοικία του Παλαιού και Νέου Συνοικισμού. Ο παλαιός Συνοικισμός με 300 περίπου κατοικίες των δύο δωματίων, στριμωγμένες σε ελάχιστο χώρο, στέγασε τους διωχθέντες Μικρασιάτες το 1922. Σήμερα είναι σχεδόν εγκαταλελειμμένος από το προσφυγικό στοιχείο. Προς το Σιδηροδρομικό Σταθμό και την Αγία Παρασκευή υπάρχουν τα νεώτερα σπίτια όσων ορθοπόδησαν, αποκτώντας ξανά περιουσίες. Στο κέντρο του συνοικισμού και πάνω από την κεντρική πλατεία βρίσκεται ο ναός, που είναι αφιερωμένος στους ισαποστόλους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Η εκκλησία είναι βασιλικού ρυθμού, με καμπαναριό και άλλους βοηθητικούς χώρους. Στον αύλειο χώρο της υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους νεκρούς του διωγμού.

Κοντά στο Σιδηροδρομικό Σταθμό βρίσκεται η μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που ήταν παλαιό νεκροταφείο. Σήμερα είναι αναπαλαιωμένη και διαμορφωμένος ο αύλειος χώρος της. Στη συμβολή του Παλαιού και Νέου Συνοικισμού της πόλης, κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό, βρέθηκε τμήμα του θεάτρου του Σύλλα, το οποίο λέγεται ότι ανήγειρε ο ίδιος, από το υλικό του θεάτρου του Διονύσου που ο ίδιος προηγουμένως είχε καταστρέψει. Τα ειδώλια του θεάτρου είχαν προ πολλού κλαπεί καθώς στη Θήβα υπήρχε έλλειψη πέτρας. Ο Κεραμόπουλος βρήκε ένα μόνο από τα ειδώλια του θεάτρου, που διασώθηκε καθώς είχε μεταφερθεί αλλού. Κινητά ευρήματα δεν ανακαλύφθηκαν. Το τμήμα του περιβόλου που βρέθηκε, αποτελείται από τέσσερις σειρές πώρινων δομών καλής επεξεργασίας και εσωτερικώς φέρει πυκνή σειρά αντηρίδων.

Ανατολικά της συνοικίας των Αγίων Θεοδώρων εφάπτεται η νέα συνοικία του «Κοντίτο»». Πρόκειται για συνοικία με νέα κτίσματα, που κατασκευάστηκαν τα τελευταία χρόνια για να φιλοξενήσουν επιπλέον πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Στο κέντρο της συνοικίας βρίσκεται ο ναός που είναι αφιερωμένος στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.

Ακολουθώντας την οδό Λοξής Φάλαγγος, συναντά κανείς τον ανισόπεδο κόμβο του Εθνικού Γυμναστηρίου. Από εκεί ξεκινά η συνοικία του Ταχίου. Είναι μια αναπτυσσόμενη περιοχή με πολλές νέες οικοδομές, αλλά και το συγκρότημα των εργατικών κατοικιών της πόλης. Στο κέντρο της συνοικίας επί του κεντρικού δρόμου (Σεφέρη) που τη διασχίζει, βρίσκεται ο ενοριακός ναός που είναι αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Νικολάου του νέου, όπου φυλάσσεται τμήμα από το λείψανο του θαυματουργού Οσιομάρτυρα, που εορτάζεται στις 9 Μαΐου. Η εκκλησία είναι τρίκλιτη Βασιλική, με ενσωματωμένα τα παρεκκλήσια των Βοιωτών αγίων (Μεγάλη Τεσσαρακοστή) και του Αγίου Εφραίμ (3 Ιανουαρίου), ενώ στο προαύλιο του Ναού υπάρχει το «προσκύνημα του Γολγοθά».

Όποιος έρχεται από Αθήνα (στη νέα Εθνική οδό) ή από Χαλκίδα συναντά πρώτα τη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων, όπου δεσπόζει κοντά στην κεντρική πλατεία ο ομώνυμος ναός. Είναι βυζαντινού ρυθμού, μεγαλοπρεπής με μαρμάρινα υποστηρίγματα. Ο ναός κτίστηκε πρόσφατα και αντικατέστησε παλαιό του 1842. Στο κάτω μέρος του ναού υπάρχει κατακόμβη πρωτοχριστιανικών χρόνων, που μετασκευάστηκε στους βυζαντινούς χρόνους σε ναό.

Αριστερά του δρόμου βρίσκεται η Οιδιπόδεια κρήνη, στην πλατεία της συνοικίας. Σήμερα υπάρχει η νεότερη κρηνική κατασκευή που έγινε το 1902. Το νερό έφτανε στην κρήνη από την πηγή μέσω υπόγειας γαλαρίας. Ήταν άφθονο, όχι μόνο κατά την αρχαιότητα, αλλά και στα μεσαιωνικά και νεώτερα χρόνια. Τα τελευταία χρόνια κινούσε τον τροχό νερόμυλου, ερείπια του οποίου υπάρχουν μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα το νερό χρησιμοποιείται για την ύδρευση και η κρήνη είναι χωρίς νερό.

Μετά το Μουσείο βρίσκεται το πνευματικό κέντρο του Δήμου, πίσω από το οποίο βρίσκεται ο λόφος του Αμφείου, με τους τάφους του Ζήθου και του Αμφίωνος. Από αυτό το σημείο αρχίζει η συνοικία του Πυρίου. Ο κεντρικός δρόμος της συνοικίας, η οδός Αγίου Αθανασίου, αποτελεί την έξοδο της πόλης προς τη Λιβαδειά, Αλίαρτο, Ορχομενό, Χαιρώνεια, Δελφούς κλπ. Επί της Αγίου Αθανασίου βρίσκεται ο διώροφος ναός των Αγίων Πάντων (άνω όροφος) και Αγίου Αθανασίου (κάτω όροφος), που εξυπηρετεί τις ανάγκες των πιστών του παλαιού και νέου ημερολογίου αντίστοιχα. Μετά την κεντρική πλατεία της συνοικίας συναντάμε τη μεγαλόπρεπη εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, βυζαντινού ρυθμού, που κτίστηκε το 1950. Ακολουθούν τα κτίρια που εξυπηρετούν όλες τις εκπαιδευτικές ανάγκες της συνοικίας, το 4ο Δημοτικό Σχολείο και το 3ο Γυμνάσιο και Λύκειο, και στη συνέχεια το νεόδμητο Γηροκομείο που ανοικοδομήθηκε από την ενορία του Αγίου Αθανασίου.

Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Έτος	Πληθυσμός	Παρ
2001	21.211	[4]
2011	22.883	[5][6]
2021	21.530

Η Θήβα είναι ένας σχετικά σημαντικός οδικός κόμβος. Σε απόσταση 4 χιλιομέτρων από την πόλη διέρχεται ο Αυτοκινητόδρομος ΑΘΕ που ενώνει την πόλη με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Σε αυτόν τον δρόμο, στο ύψος της Θήβας, θα καταλήγει μελλοντικά ο αυτοκινητόδρομος Δυτικής Αττικής προσφέροντας τη δυνατότητα για άμεση πρόσβαση προς την Ελευσίνα και τη Δυτική Αττική. Επιπλέον, από τη Θήβα διέρχονται και δύο εθνικές οδοί. Η ΕΟ3 την ενώνει με την Ελευσίνα, τη Λαμία, τη Λάρισα, την Κοζάνη και τη Φλώρινα, ενώ η ΕΟ44 την ενώνει με τη Χαλκίδα και τη νότια Εύβοια.

Στη Θήβα υπάρχει σιδηροδρομικός σταθμός^[7] της γραμμής Πειραιά - Θεσσαλονίκης, ο οποίος εξυπηρετεί και τη γύρω περιοχή, ενώ διαθέτει και σύνδεση με τον προαστιακό σιδηρόδρομο Αθήνας προς τον Πειραιά και την Αθήνα.

Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Αθλητικά Σωματεία^[8]

• Γ.Σ. Κάδμος^[9]
• Α.Ο. Θήβα
• Α.Σ Πελοπίδας
• Γ.Α.Σ. Ιωνικός Αστέρας
• Α.Γ.Σ. Ιόλαος
• Α.Ε.Σ. Ελεώνα
• Α.Ο. Δόξα Μουρικίου
• Α.Ο. Υπάτου
• Ε.Σ. Κάδμος
• Α.Σ. Άρης
• Γ.Σ. Πίνδαρος
• Α.Σ. Παγκράτης
• Α.Σ. Βοιωτικός
• Α.Σ. Σπάρτακος
• Όμιλος Αντισφαίρισης
• Φίλαθλος Επιμορφωτικός Όμιλος Αντιπτέρισης (Badminton)
• Σύλλογος Σαρακατσαναίων (Τοξοβολία)
• Σ.Χ.Ο.Π. Χιονοδρομία, ορειβασία, ποδηλασία
• Σύλλογος Δρομέων Υγείας

Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Από τη Θήβα εκπέμπουν οι εξής ραδιοφωνικοί σταθμοί:

• 097.5 Ράδιο Θήβα 97,5 FM (Ραδιοφωνικός σταθμός με ενημέρωση και ξένη μουσική)
• 099.2 Βοιωτική Εκκλησία (Σταθμός της Ιεράς Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδειάς)
• 102.1 YOLO FM 102,1 (Ραδιοφωνικός σταθμός με ελληνική και ξένη μουσική)

Στη Θήβα στεγάζονται στούντιο των περιφερειακών σταθμών Έψιλον Τηλεόραση, με έδρα τη Λιβαδειά, και Star Κεντρικής Ελλάδας, με έδρα τη Λαμία.

Στη Θήβα εκδίδονται δύο ημερήσιες (Σκυτάλη και Βοιωτικά Νέα) και δύο καθημερινές εφημερίδες (Μανιφέστο και Βοιωτική Ώρα).

• Κάδμος
• Δήμος Θηβαίων
• Αρχαία Θήβα
• Σεισμός στη Θήβα (1914)

• Δήμος Θηβαίων
• Φηβα...Θήβη...Θήβα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Βιβλίο: Γιώργος Ε. Αντωνίου. (2016). Βοιωτοί στην Αμερική-Μέσα από τους Συλλόγους τους. Αθήνα: A.D.M. Press. ISBN: 978-960-93-8333-2. [WWW: https://boeotiansinamerica.blogspot.com ]

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Θήβα

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Θήβα