Κοζάνη

Συντεταγμένες: 40°18′2.48″N 21°47′20.26″E / 40.3006889°N 21.7889611°E / 40.3006889; 21.7889611

Κοζάνη
Κοζάνη 40°18′2″N 21°47′20″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Κοζάνης
Έκταση	366 km²
Υψόμετρο	720 μέτρα
Πληθυσμός	43.316 (2021)
Ταχ. κωδ.	50131 & 50132
Τηλ. κωδ.	24610
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Η Κοζάνη είναι πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, έδρα του Δήμου Κοζάνης και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης καθώς και έδρα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Βούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ. βορειοδυτικά της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Απέχει 120 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη και 470 χλμ. από την Αθήνα. Με βάση την απογραφή του 2021 ο πληθυσμός της πόλης της Κοζάνης ανέρχεται σε 43.316 κατοίκους. ^[1]

Αρχαιότητες από την προϊστορική εποχή μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Στα ανατολικά της Κοζάνης, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Σιδήρου.

Οι αρχαιότητες που βρέθηκαν εδώ μαρτυρούν την ύπαρξη μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της αρχαίας Ελιμιώτιδας (ή Ελίμειας), της οποίας η Ακρόπολη βρισκόταν στον λόφο του «Αγίου Ελευθερίου».^[2]

Στα νοτιοδυτικά της σύγχρονης πόλης, στον λόφο Σιόποτο, υπήρχε οικισμός ο οποίος ονομαζόταν Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300, ίχνη του οποίου υπάρχουν ακόμα.^[3]

Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή, το Βυθικούκι και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατέφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια.^[4] Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τζάμπρα. Επίσης τον βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα. Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το όνομα της πόλης η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί της Ηπείρου ονόμασαν τον νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη. Οι κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα, χτίζουν εκκλησία, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες. Πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στην Κοζάνη γίνεται σε σουλτανικό φιρμάνι του 1528, σαν οικισμός με 91 σπίτια, 23 εργένηδες και 15 χήρες.^[5]

Η Κοζάνη δεν γνωρίζει κατακτητές και αυτό γιατί μέχρι τον 19ο αιώνα ήταν «Μαλικανέ», τελούσε δηλαδή υπό την προστασία της σουλτανομήτωρος. Το σουλτανικό διάταγμα που κατόρθωσε να λάβει ο γιος του προεστού Ιωάννη Τράντα τον 17ο αιώνα, παραχωρούσε πολλά θρησκευτικά και εμπορικά προνόμια.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Το 1528, όπως αναφέρεται σε οθωμανικό φορολογικό κώδικα, η Κοζάνη είχε 154 ορθόδοξες οικογένειες. Το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το χωριό Κτένι, υπό την αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα, εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια. Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος, κατόρθωσε να λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους κατοίκους της πόλης, με το οποίο η πόλη περιέρχονταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι από κάποιους φόρους και απαγορευόταν να μένουν ως μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη. Την ίδια περίοδο αναπτύσσεται η βιοτεχνία, η οικοτεχνία και η κτηνοτροφία. Αναπτύσσονται και δίαυλοι επικοινωνίας με την κεντρική Ευρώπη (Βιέννη, Πέστη, Βούδα, Βενετία, Βελιγράδι, Ιάσιο). Κομπανίες και αδελφότητες σχηματίζονται επίσης.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Ο Χαρίσιος Τράντας, που θεωρείται ο πρώτος προύχοντας της πόλης, έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες. Το 1664 θεμελίωσε το ναό του Αγίου Νικολάου, που αποτελεί και τον πολιούχο της πόλης. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1721. Το 1668 ιδρύεται η βιβλιοθήκη και η σχολή της Κοζάνης. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζει το δημαρχείο, ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου και τα αρχοντικά των Γ. Λασσάνη (στην ομώνυμη πλατεία) και Γ. Βούρκα. Το 1675 ιδρύεται η Σχολή της Κοζάνης, μετέπειτα Στοά, ένα Πανεπιστήμιο ανεπτυγμένο πνευματικά. Ο σπουδαιότερος καθηγητής ήταν ο Ευγένιος Βούλγαρης. Η Στοά αποτέλεσε φυτώριο πνευματικών ανθρώπων την περίοδο του ύστερου Νεοελληνικού διαφωτισμού όπως ο Χαρίσιος Μεγδάνης, Γεώργιος Σακελλάριος, Μιχαήλ Πεδικάρης, Γεώργιος Λασσάνης και άλλοι πολλοί. Κατά τον 18ο αιώνα, όπως ξένοι περιηγητές αναφέρουν, ο πληθυσμός της Κοζάνης ήταν ελληνικός και με αυξητικές τάσεις.^[6][7] Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη διέκοψε παροδικά την ανάπτυξή της. Οι κάτοικοι της Κοζάνης συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν ο Ιωάννης Τσόντζας, που μετείχε της υπεράσπισης των Ψαρών. Άλλοι Κοζανίτες αγωνιστές του 1821 ήταν οι Μιχαήλ Ιωάννου, Εμμανουήλ Χατζηκωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Ναουμίδης, Ιωάννης Τιάλιος, Γεώργιος Μάρανδος και Ιωάννης (Νάνος) Μπαρούτας^[8]. Σύμφωνα με την απογραφή του 1904, στην πόλη κατοικούσαν 12.350 Έλληνες, από τους οποίους οι 350 ήταν βλαχόφωνοι.^[9]

Κατά τον Μακεδονικό Αγώνα οι Κοζανίτες αγωνίστηκαν για την ελευθερία με σημαντικότερους Μακεδονομάχους, τον οπλαρχηγό Κωνσταντίνο Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και τους προύχοντες Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου, Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.^[10]

Απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 11 Οκτωβρίου 1912 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πόλη ύστερα από τη μάχη του Σαραντάπορου. Το 1923 κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, πλήθος προσφύγων εγκαταστάθηκαν κυρίως στα νοτιοανατολικά της Κοζάνης.

Κατά τις τελευταίες μέρες της Κατοχής και συγκεκριμένα την 27η Οκτωβρίου του 1944, μηχανοκίνητες δυνάμεις της βρετανικής Force 133 επιτέθηκαν εναντίον της γερμανικής φρουράς της πόλης. Παρόλο που οι Γερμανοί απέκρουσαν την επίθεση, αποχώρησαν την επόμενη οριστικά από την Κοζάνη κινούμενοι προς την Πτολεμαΐδα.^[11]

Κατά τον 20ό αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε κυρίως λόγω της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη της περιοχής από τη ΔΕΗ. Ο σεισμός των 6,6 ρίχτερ που έγινε στην περιοχή στις 13 Μαΐου 1995 προξένησε μόνο υλικές ζημίες. Σήμερα αποτελεί εμπορικό, συγκοινωνιακό και διοικητικό κέντρο της δυτικής Μακεδονίας με τμήματα του Πανεπιστήμιου Δυτικής Μακεδονίας και επίσης αποτελεί έδρα της 9ης Ταξιαρχίας υποστήριξης της Ελλάδας και της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης. Την εβδομάδα της Αποκριάς η πόλη ζει στους ρυθμούς του καρναβαλιού με τους φανούς στις γειτονιές της πόλης.

Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά από αυτή της Αθήνας, και διαθέτει 153.000 τόμους, περισσότερα από 380 χειρόγραφα, 315 κώδικες και πολλές σπάνιες εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και ένα από τα 17 σωζόμενα πρωτότυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Για το λόγο αυτό η Κοζάνη είχε ενταχθεί στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων με αντικείμενο προώθησης το Βιβλίο και την Ανάγνωση. Έτσι συστήθηκε το Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης και καθιερώθηκε η Κοζάνη ως πόλη του Βιβλίου. Το Ινστιτούτο έπαψε να υφίσταται μετά την εφαρμογή του νόμου Καλλικράτη.

Το Ιστορικό-Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στεγάζεται σε κτήριο μακεδονικής αρχιτεκτονικής.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κοζάνης στεγάζεται σε νεοκλασικό κτίριο, γνωστό ως Παναγιωτίδειο Αρχοντικό, δωρεά του Δήμου Κοζάνης στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας.

Τα Αρχοντικά Γρηγόριου Βούρκα και Γ. Λασσάνη είναι από τα λίγα εναπομείναντα στην πόλη. Το αρχοντικό Γρ. Βούρκα είναι κτίσμα του 18ου αι., το οποίο παρουσιάζει ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής κυρίως άποψης και έχει χαρακτηρισθεί ως ιστορικό μνημείο. Στο αρχοντικό του Γ. Λασσάνη λειτουργεί η Δημοτική Χαρτοθήκη όπου μεταξύ των άλλων εκτίθεται και ένα από τα ελάχιστα πρωτότυπα της χάρτας του Ρήγα Φερραίου. Εντυπωσιακή είναι η αίθουσα υποδοχής από αρχοντικό της Κοζάνης του 18ου αιώνα, που βρίσκεται στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα Ο διάκοσμος του αρχοντικού διασώθηκε από την Αλεξάνδρα Χωρέμη, αδερφή του Αντώνη Μπενάκη, στις αρχές της δεκαετίας του 1930, και προσφέρθηκε στο Μουσείο από τους κληρονόμους της.

Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου (17ος αι.) με τις σημαντικές αγιογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το καμπαναριό - σύμβολο της Κοζάνης. Το Καμπαναριό, δίπλα στο Δημαρχείο, (και "Μαμάτσιος" με άδεια ανέγερσης του 1728) στον 7ο όροφό του έχει ρολόι τεσσάρων όψεων, δωρεά του ευεργέτη Κωνσταντίνου Μαμάτσιου, που πρωτοχτύπησε για να υποδεχτεί το νέο έτος 1940.

Το Μνημείο Μικρασιατικού Ελληνισμού, το οποίο βρίσκεται στην Πλατεία Μικράς Ασίας (στη συμβολή των οδών Μ. Σιακαβάρα και Υψηλάντη) και απεικονίζει τη Μικρασιάτισσα μάνα με τα παιδιά της.^[12]

Το πάρκο Κουρί και το πάρκο του Αγίου Δημητρίου, όπου βρίσκονται το πνευματικό κέντρο με την Αίθουσα Τέχνης και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της πόλης. Ο Δημοτικός Κήπος Κοζάνης που δημιουργήθηκε στη θέση του παλαιού στρατοπέδου Ψυχογιού κερδίζει τις εντυπώσεις προσφέροντας οξυγόνο στην πόλη.

Η πλατεία Νίκης είναι η κεντρική πλατεία της Κοζάνης. Γύρω της στέκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια της Κοζάνης, όπως το ξενοδοχείο Ερμιόνιον (1931-1932), το δημαρχείο και η Εθνική τράπεζα της Ελλάδας. Νότια βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Νικολάου, πολιούχου της πόλης. Ανάμεσα στην εκκλησία και το δημαρχείο υψώνεται το καμπαναριό του Αγ. Νικολάου, το οποίο χτίστηκε το 1855. Σήμερα είναι το σύμβολο της πόλης, γνωστό επίσης με το όνομα του Κοζανίτη ομογενή "Μαμάτσιο" ο οποίος δώρησε το ρολόι.
Τον Αύγουστο του 2014 ξεκίνησε ριζική ανάπλαση της πλατείας και των γύρω πεζοδρόμων, μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προηγήθηκε. Η πλατεία, με τη νέα μορφή της, παραδόθηκε προς χρήση τον Φεβρουάριο του 2016.

Άλλα αξιόλογα διατηρητέα κτήρια της πόλης είναι, το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, το "Δρίζειο" κληροδότημα, το "Βαλταδώρειο" γυμνάσιο, το ξενοδοχείο "Ερμιόνιον", έργο του Μαξιμιλιανού Ρούμπενς) κ.ά.

Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 13/01/2020)

Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στην Κοζάνη ξεκινούν με χορούς και τραγούδια την "Τσικνοπέμπτη", 12 μέρες πριν από τη Μεγάλη Αποκριά. Αυτό το δωδεκαήμερο κάθε βράδυ ανάβει κι ένας φανός σε κάποια γειτονιά της πόλης με τους ντόπιους να προσφέρουν στους επισκέπτες άφθονο κρασί και τα παραδοσιακά κιχιά, χορεύοντας όλοι μαζί γύρω από τη φωτιά. Τη Μεγάλη Αποκριά γίνεται παρέλαση αρμάτων που συνήθως σατιριζουν θέματα που απασχολούν την τοπική κοινωνία η εθνικά θέματα, χρησιμοποιώντας την τοπική διάλεκτο και χορεύοντας σε παραδοσιακούς ρυθμούς. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στην παρέλαση είτε ειναι ντυμένοι σύμφωνα με το θέμα του άρματος η ντυμένοι με τις παραδοσιακές φορεσιές.

Το βράδυ της Αποκριάς, μετά την απογευματινή παρέλαση αρμάτων, ανάβουν σε κάθε γειτονιά οι "φανοί".^[13] Γύρω από τη φωτιά συνεχίζεται ολονύχτιο γλέντι με Κοζανίτικα σκωπτικά και παραδοσιακά τραγούδια της Αποκριάς. Μαζί με τους μεζέδες και τα παραδοσιακά Κοζανίτικα «κιχιά^[14]» προσφέρεται και άφθονο κρασί «κοκκινέλι», τοπικής παραγωγής. Τα τραγούδια της Αποκρίας τραγουδιούνται, κατά βάση, στο κοζανίτικο ιδίωμα και μόνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς. Πολλά από αυτά κινούνται γύρω από κοινούς θεματικούς άξονες με εκείνους των Δημοτικών τραγουδιών. Η πρώτη προσπάθεια συγκέντρωσης όλων των τραγουδιών πραγματοποιήθηκε το 2010 από τον Θεόδωρο Λάκκα, πρωτοτραγουδιστή των φανών και συγγραφέα σύντομων σατιρικών ιστοριών, σε έναν τόμο με τίτλο Ιβγάτι αγόρια μ' στου χουρό.^[15]

Εκτός από την αποκριά, άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην πόλη είναι τα Λασσάνεια (προς τιμή του αγωνιστή της Επανάστασης του 1821 Γ. Λασσάνη), στο τέλος του καλοκαιριού. Αποτελούνται από θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, αθλητικούς αγώνες κ.ά. Η ετήσια εμποροπανήγυρη Νιάημερος γίνεται την πρώτη Τρίτη του Οκτώβρη στην ομώνυμη περιοχή της πόλης.

Η Φιλαρμονική του Δήμου, η Πανδώρα, είναι η παλιότερη στην Ελλάδα και συμμετέχει σε όλες τις εκδηλώσεις και εορτές της πόλης.

Η πόλη και η περιοχή της δυτικής Μακεδονίας γενικότερα, είναι γνωστή για τη συνεισφορά της στην ηλεκτρική ενέργεια της χώρας, και ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δουλεύει στα ατμοηλεκτρικά εργοστάσια της Δ.Ε.Η., που παράγουν ηλεκτρισμό με πρώτη ύλη το λιγνίτη. Άλλα προϊόντα της περιοχής είναι τα μάρμαρα, ο κρόκος, φρούτα, κρασιά και διάφορα εξειδικευμένα βιοτεχνικά είδη. Η περιοχή της Κοζάνης είναι η μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας σε μερικά χωριά της οποίας (Κρόκος, Καρυδίτσα, Αγία Παρασκευή, Ανω Κώμη, Κάτω Κώμη, Λευκοπηγή, Πετρανά κ.λπ.) γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού. Πολλές Τράπεζες έχουν υποκαταστήματα στην πόλη, ενώ σημαντικός για την τοπική οικονομία είναι και ο ρόλος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Νομού Κοζάνης. Κάθε Σεπτέμβριο στην περιοχή Κοίλα, Κοζάνης, στο Εκθεσιακό Κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας, γίνεται η εμπορική έκθεση, όπου συμμετέχουν με τοπικά προϊόντα έμποροι από την Ελλάδα αλλά και από άλλα κράτη των Βαλκανίων.

Στην ευρύτερη περιοχή της δυτικής Μακεδονίας, και ειδικότερα στη λεκάνη Πτολεμαΐδος και Κοζάνης υπάρχει ένα από τα μεγαλύτερο κοίτασμα λιγνίτη των Βαλκανίων αν όχι της Ευρώπης. Η πρώτη έρευνα για κοιτάσματα λιγνίτη το 1937. Η βιομηχανία του λιγνίτη ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1956 όταν η ΛΙΠΤΟΛ ΑΕ υπέγραψε σύμβαση με τη γερμανική KHD AG με στόχο τη δημιουργία λιγνιτικού σταθμού ισχύος 10MW. Τον Αύγουστο του 1950 είχε προηγηθεί η ίδρυση της Δημόσιας Επιχειρήσεως Ηλεκτρισμού, μέσω της οποίας οι δραστηριότητες παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας συγκεντρώθηκαν σε έναν δημόσιο φορέα. Σήμερα στη δυτική Μακεδονία εξορύσσονται ετησίως 50 εκατομμύρια τόνοι λιγνίτη, οι οποίοι τροφοδοτούν τις 12 ατμοηλεκτρικές μονάδες της περιοχής, συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 3,775 MW.

• Εθνικός Κοζάνης
• Φ.Σ. Κοζάνης
• Λασσάνης Κοζάνης
• Α.Σ. Πήγασος Κοζάνης
• Α.Ε. Κοζάνης
• Γ.Σ. Κοζάνης

Τα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι αρκετά, όσον αφορά κυρίως την έντυπη μορφή του. Οι εφημερίδες που είναι σε λειτουργία είναι "Ο Χρόνος Κοζάνης" ( https://xronos-kozanis.gr/ ), ο "Πρωινός Λόγος),η "Πρωινή" και το "Θάρρος". Αρκετές εφημερίδες υπήρχαν και έκλεισαν όπως η εφημερίδα ΚΟΖΑΝΗ (ekozani.gr), οι "Kosmos News", "Αθλητική Φλόγα", "Γραμμή Κοζάνης", "Εγώ και Εμείς", "Ελεύθερη Γνώμη", "ΠΕ.ΣΥ.Π. (τα Νέα)", "Προβολή Κοζάνης", "Ταχυδρόμος News", "Φωνή της Ένωσης","EveKozani Magazine", "Omikron Magazine", "Secret Magazine". Επίσης στην πόλη έχεις έδρα το free press περιοδικό "Together"(http://togethermag.gr/). Ωστόσο, πέρα από την κλασική ύπαρξη εφημερίδων έχει ισχυροποιηθεί και η τοπική ενημέρωση σε ηλεκτρονική μορφή.

Από την πόλη της Κοζάνης λειτουργούν επίσης τρεις περιφερειακής εμβέλειας τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί, το West Channel, το Top Channel και το Flash TV.

Η Κοζάνη συνδέεται αεροπορικώς με την Αθήνα. Το αεροδρόμιο "Φίλιππος" βρίσκεται 4 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης. Λειτουργεί από τη δεκαετία του 1950.

Στην Κοζάνη συναντάται ο τελευταίος σταθμός της σιδηροδρομικής γραμμής Αμυνταίου - Κοζάνης. Μέχρι το 2010, πραγματοποιούνταν τρία δρομολόγια ημερησίως προς τη Θεσσαλονίκη, μέσω Πτολεμαΐδας, Έδεσσας και Βέροιας, ενώ έκτοτε έχει ανασταλεί η λειτουργία της συγκεκριμένης σιδηροδρομικής γραμμής^[16].

Από τον νέο και υπερσύγχρονο σταθμό των ΚΤΕΛ ξεκινούν λεωφορεία για τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, η Αθήνα, η Λάρισα, τα Ιωάννινα, ο Βόλος, καθώς και για τις περισσότερες περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας. Βόρεια της πόλης διέρχεται ο αυτοκινητόδρομος Εγνατία Οδός, ο οποίος ξεκινάει από την Ηγουμενίτσα και καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Η συγκοινωνία μέσα στην πόλη πραγματοποιείται μέσω δημοτικών minibus, ενώ μεταξύ του κέντρου και των Δημοτικών Διαμερισμάτων μέσω του αστικού ΚΤΕΛ, ωστόσο, το κυκλοφοριακό είναι ένα από τα βασικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η πόλη.

Έτος	πληθυσμός πόλης	Μεταβολή	Πληθυσμός Δήμου	Μεταβολή	Πυκνότητα
1971	23.240	-	-	-	-
1981	31.120	+7.880 / +33,9%	-	-	-
1991	31.553	+433 / +1,39%	43.395	-	119/km²
2001	46.956	+7.038 / +22,3%	68.680	+6.417/+14,8%	136/km²
2011	41.066	-5.890	71.388	-	-
2021	42.140	+2.250	67.224	-	-

Το κλίμα της περιοχής είναι υγρό υποτροπικό με ηπειρωτικά χαρακτηριστικά, με ψυχρούς και ξηρούς χειμώνες και θερμά καλοκαίρια.

Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μαρ	Απρ	Μαι	Ιον	Ιολ	Αυγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Υψηλή Θερμοκρασία °C	6	8	11	17	20	25	29	27	25	18	13	6	17
Υψηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C	18	20	21	27	30	36	40	35	31	27	25	16	37
Μέση Χαμηλή Θερμοκρασία °C	-1	0	1	6	10	13	16	16	13	8	4	0	7
Χαμηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C	-24	-8	-11	-5	2	7	11	7	7	-2	-5	-12	-16
Source: Weatherbase

Τον 17ο αιώνα ιδρύθηκε στην Κοζάνη σχολείο στο οποίο πρώτος δάσκαλος ήταν ο Γεώργιος- Γρηγόριος Κονταρής, ο οποίος δίδασκε θεολογία και αριστοτελική φιλοσοφία. Στη συνέχεια δίδαξαν οι Ν. Ορφανός, Νεόφυτος Χριστόπουλος, Γεώργιος Παρακείμενος, ο ιερέας Σωτήριος και ο μαθητής του Μεθόδιο Ανθρακίτη Σεβαστός Λεοντιάδης, που έδωσαν βάρος στη διδασκαλία της γλώσσας, στη ρητορική και στη φιλοσοφία βάσει των αριστοτελικών σχολίων του Θεόφιλου Κορυδαλλέα.

Το 1745 ιδρύθηκε στην Κοζάνη η «Στοά». Στην εν λόγω σχολή δίδαξε θετικές επιστήμες ο Ευγένιος Βούλγαρης, η διδασκαλία όμως των θετικών επιστημών δε συνεχίστηκε καθώς οι διάδοχοι του, ο Νικόλαος Βάρκοσης, ο ιερέας Κωνσταντίνος, ο ιερομόναχος από τα Άγραφα Κύριλλος και ο Ι. Πέζαρος δεν είχαν γνώσεις θετικών επιστημών. Για τη λειτουργία της «Στοάς» έδιναν χρήματα ντόπιοι αλλά και απόδημοι Κοζανίτες της Ουγγαρίας. Η «Στοά» πιθανώς σταμάτησε τη λειτουργία της το 1774.

Το 1756, ίσως επειδή ορισμένοι από τους αποδήμους Κοζανίτες που χρηματοδοτούσαν τη «Στοά» άρχισαν να αμφισβητούν ότι γινόταν σωστή διαχείριση των χρημάτων που έστελναν στην πατρίδα, δημιουργήθηκε και μια δεύτερη σχολή, η «Σχολή της Κομπανίας» (1756-1769) όπου δίδαξε αριστοτελικά σχόλια του Θεόφιλου Κορυδαλλέα ο Σιασανόπουλος από τα Ιωάννινα, μαθητής του Μπαλάνου Βαλασόπουλου. Άλλοι δάσκαλοι ήταν ο Γ. Παρακείμενος, ο Ι. Παπαλούιας και ο ιεροδιάκονος Καλλίνικος. Η εν λόγω σχολή έκλεισε το 1769 ίσως επειδή σταμάτησε η χρηματοδότησή της.

Το 1776 ιδρύθηκε από τη Μητρόπολη και τους προκρίτους της Κοζάνης το «Ελληνικόν Μουσείον» (1776-1797/9) που χρηματοδοτούνταν κυρίως από τους τόκους κεφαλαίου 4.292 δουκάτων, του Κοζανίτη Δημητρίου Μανόλη Παγούνη, που ήταν κατατεθειμένο στην επίσημη τράπεζα της Βενετίας, Zecca (γι’ αυτό και λεγόταν και «Σχολείο του Παγούνη») και από τους τόκους κεφαλαίου 800 γροσίων που ήταν κατατεθειμένο στη Θεσσαλονίκη. Στο «Ελληνικόν Μουσείον» δίδαξαν μεταξύ άλλων οι Αμφιλόχιος Παρασκευάς, Γ. Λούιας, Ι. Αιτωλός, Δ. Παπαγιαννούσης, Κ. Στάμκος, Γ. Πάικος και ο ιερέας Χριστόδουλος. Το 1797/9, μετά την κατάληψη της Βενετίας από τους Γάλλους, διακόπηκε η αποστολή χρημάτων και έτσι σταμάτησε η λειτουργία του εν λόγω σχολείου.

Την περίοδο 1804-1810 δίδαξε στην Κοζάνη ο Στέφανος Σταμκίδης με χρηματοδότηση των αδελφών Τακιατζή.^[17]

Το Τ.Ε.Ι. Δυτικής Μακεδονίας ήταν ένα από τα μεγαλύτερα της χώρας και ιδρύθηκε το 1976. Στην Κοζάνη βρισκόταν η έδρα της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας, της Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών και της Σχολής Υγείας. Συγχωνεύθηκε το 2019 με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.^[18]

Η πόλη έχει 16 Δημοτικά Σχολεία (άλλα 15 υπάρχουν στα διάφορα Δ.Δ.), 8 γυμνάσια (άλλα 3 υπάρχουν στα Δ.Δ.), 8 Λύκεια (3 ΕΠΑ.Λ. και 5 ΓΕ.Λ.), σχολές ΟΑΕΔ, ΙΕΚ κ.τ.λ. και ένα δημοτικό Ωδείο.

Επίσης στην πόλη βρίσκεται και η βάση του Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και της Πολυτεχνικής του Σχολής, το οποίο ιδρύθηκε το 2002. Σήμερα στην Κοζάνη σπουδάζουν περίπου 15.000 φοιτητές από την Έλλάδα και από άλλες περιοχές.

Η Δημοτική Χαρτοθήκη Κοζάνης στεγάζεται στο αρχοντικό του Γ. Λασσάνη στην ομώνυμη πλατεία της πόλης.

Αποτελεί σημαντικό τμήμα του πολιτισμού της Κοζάνης και δημιουργήθηκε με τη συνεργασία του δήμου Κοζάνης και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Τα εγκαίνια της Δημοτικής Χαρτοθήκης έγιναν μαζί με τα εγκαίνια του αρχοντικού στις 11 Οκτωβρίου 2008 (96η επέτειος από την Απελευθέρωση της Κοζάνης). Στα εκθέματά της περιλαμβάνονται: αντίγραφο της πρωτότυπης Χάρτας του Ρήγα Φεραίου, αντίγραφο του χάρτη ή άτλαντα της υδρογείου του Άνθιμου Γαζή, ομοιότυπο του χάρτη (Πίνακα) της Ελλάδας του ίδιου και άλλα έργα της εποχής του Νεοελληνικού και Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού^[19]

Το Μαμάτσειο Γενικό Νομαρχειακό Νοσοκομείο Κοζάνης [2] λειτουργεί από το 1953, φέρει το όνομα του Κοζανίτη δωρητή του, Κωνσταντίνο Μαμάτσιο και εξυπηρετεί τις ανάγκες όλης της περιοχής. Στην πόλη επίσης υπάρχουν μια ιδιωτική γενική κλινική και 2 Ψυχιατρικά θεραπευτήρια.

• Γεώργιος Παρακείμενος, φιλόσοφος και εκπαιδευτικός.
• Μιχαήλ Περδικάρης (Κοζάνη 1766 - Μοναστήρι 1828) ιατρός και λόγιος.
• Χαρίσιος Μεγδάνης (1768-1823), ιατρός και λόγιος.
• Γεώργιος Ρουσιάδης (1783-1852), λόγιος, Φιλικός, συμμετείχε στην επανάσταση του 1821.
• Γεώργιος Σακελλάριος, φιλόσοφος και εκπαιδευτικός.
• Μανόλης Τριανταφυλλίδης, γλωσσολόγος
• Γεώργιος Καραγιάννης, πρόγονος του Χέρμπερτ φον Κάραγιαν
• Γεώργιος Λασσάνης, λόγιος και πολιτικός
• Ιωάννης Τσόντζας, οπλαρχηγός του 1821
• Κωνσταντίνος Σιδέρης, Μακεδονομάχος οπλαρχηγός
• Ηλίας Ατματζίδης, τερματοφύλακας.
• Μιχάλης Παπακωνσταντίνου (1919-2010), πολιτικός και συγγραφέας.
• Γιάννης Αμανατίδης, ποδοσφαιριστής.
• Χαράλαμπος Πουτιός, Υποστράτηγος και συγγραφέας.
• Ιεροκλής Στολτίδης, ποδοσφαιριστής.
• Κώστας Αγέρης, τραγουδιστής.
• Άννα Διαμαντοπούλου, πολιτικός.
• Πάσχος Μανδραβέλης, δημοσιογράφος.
• Χρήστος Γιώτας, ποδοσφαιριστής

• Μπρίστολ, Κοννέκτικατ, Η.Π.Α.
• Ιάσιο, Ρουμανία
• Ταργκόβιστε, Βουλγαρία
• Μοσφιλωτή, Κύπρος

• Κατάλογος δημάρχων Κοζάνης
• Γέφυρα λίμνης Πολυφύτου
• Πλατεία Νίκης

• Βασίλειος Β. Πασχαλίδης: Ο Ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Κ. Σακελλάριος, Ο Κοζανίτης, Αθήνα 1993
• Πασχαλίδης Β. Βασ., "Το αρχοντικό των Σακελλαρίων στην Κοζάνη, 1670-1977", Η Κοζάνη και η περιοχή της. Ιστορία και Πολιτισμός. Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου (Σεπτέμβριος 1993). Κοζάνη 1997, σ. 431-458.
• Παπακωνσταντίνου Μιχάλης, Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία. Ιστορία της Κοζάνης 1400-1912, Εκδ. Εστία, Αθήνα 1992.
• Καλινδέρης Μιχαήλ, Αι συντεχνίαι της Κοζάνης επί Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη 1958.
• Καλινδέρης Μιχαήλ, Τα λυτά έγγραφα της δημοτικής βιβλιοθήκης Κοζάνης 1676-1808, Θεσσαλονίκη 1951.
• [3]Δημήτρης Κ. Σαμσάρης, Ιστορική γεωγραφία της ρωμαϊκής επαρχίας Μακεδονίας (Το τμήμα της σημερινής Δυτικής Μακεδονίας), Θεσσαλονίκη 1989 (Έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών), σ. 144. ISBN 960-7265-01-7.

https://www.meteolive.gr/p/kozani.html

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Κοζάνη

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Κοζάνη

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Κοζάνη

• Ιστοσελίδα του δήμου Κοζάνης