Zamek w Wysuczce

Zamek w Wysuczce

Zamek w Wysuczce w przeszłości
Państwo	Cesarstwo Austrii
Miejscowość	Wysuczka
Typ budynku	zamek
Ukończenie budowy	XVII w.
Zniszczono	1831, 1945
Kolejni właściciele	Korwin-Szymanowscy, Tadeusz Czarkowski, Cyryl Czarkowski, Maria Czarkowska, Tadeusz Czarkowski-Golejewski, Cyryl Czarkowski-Golejewski
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Wysuczce
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Zamek w Wysuczce
48°47′13″N 25°59′16″E/48,786944 25,987778
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Wysuczce – zamek zbudowany na początku XVII w.^[1], na niewielkim płaskowyżu na stromym i wyniosłym brzegu przy ujściu rzeki Głęboczek^[2] do Niczławy.

W 1672 r. zamek został zdobyty przez Turków^[1][2], a w 1675 roku obsadzony był przez załogę króla Polski Jana III Sobieskiego^[2]. W 1772 w wyniku I rozbioru Polski Wysuczka znalazła się pod zaborem austriackim. Pod koniec XVIII wieku należała do polskiej rodziny Szymanowskich. Około 1800 r. właścicielem został Tadeusz Czarkowski^[2].

Nie są znane opisy, plany czy przekazy ikonograficzne pierwotnego zamku. Był zbudowany z kamienia i cegły na planie nieregularnego czworoboku, tworząc obwód obronny z murami i czterema sześciobocznymi basztami w narożach^[2]. Podczas budowy od najbardziej stromej wschodniej strony wzgórza budowla została wzmocniona ścianą oporową z ciosanego piaskowca^[1]. Wieże miały różne wymiary, te od strony południowo-wschodniej były bardziej masywne od tych od strony południowo-zachodniej. W ścianach wież znajdowały się prostokątne szczeliny. Prawdopodobnie dolne kondygnacje wież były zwieńczone półkolistymi łukami, natomiast górne poziomy zostały wykonane z drewna^[1]. Wjazd do zamku, od północnej równinnej części płaskowyżu, oddzielonej przekopem suchej fosy i wałem prowadził przez wieżę bramną na obszerny dziedziniec^[1]. Budynek mieszkalny wznosił się nad urwistym, południowym krańcem wzgórza.

Cyryl Czarkowski syn Tadeusza przed 1831 zburzył mury obronne z bramą, zasypał przekop od północy i rozpoczął przebudowę zamku na pałac, zlokalizowany między dwiema wieżami południowo-wschodnią i południowo-zachodnią^[1]. Zamek wzniesiony był na fundamentach i wykutych w skale piwnicach zamkowych, być może z wykorzystaniem starych murów naziemnych. Jego żona, Maria z domu Golejewska, wobec bezdzietności ich małżeństwa, przekazała majątek wraz z zamkiem adoptowanemu krewnemu, Tadeuszowi Czarkowskiemu (1850–1940), który warunkowo przyjął jej nazwisko panieńskie^[3]. Na przełomie 1890/1891 Tadeusz Czarkowski-Golejewski remontował ruiny zamku wysuckiego^[4]. Od tego czasu gospodarstwem tamże zajmowała się jego matka, Wiktoria Czarkowska^[5]. W maju 1891 zamieszkała tam rodzina Tadeusza, żona Maria (córka Filipa Zaleskiego) oraz synowie Cyryl i Wiktor^[5].

W spisanym 1 października 1893 testamencie Maria Czarkowska (zmarła 14 października 1893) napisała: „Uniwersalnym spadkobiercą moim mianuję mojego przybranego syna Tadeusza Czarkowskiego-Golejewskiego” (jednocześnie wycofała się wcześniejszej obietnicy darowania córce Koziebrodzkich Marii dóbr w Wysuczce)^[6]. Tadeusz Czarkowski-Golejewski był pierwszym ordynatem na Wysuczce, drugim był jego syn Cyryl (1885–1940, ofiara zbrodnia katyńskiej w 1940 z Ukraińskiej Listy Katyńskiej; podobnie jak drugi syn Tadeusza – Wiktor^[7], a trzecim wnuk Cyryl (1915–1988)^[8].

Pod koniec XIX w. stał jeszcze zachowany prawie w całości i zamieszkały obronny niegdyś zameczek^[2]. Pożar zniszczył pałac pod koniec kwietnia 1899^[9][10]. Na jego miejscu wybudowano około 1910 mniejszy pałac, który pozostał własnością rodziny Czarkowskich do 1939 r. W 1939 r. pałac i przyległe części starego zamku były w dobrym stanie. W zamku – pałacu mieszkał jego właściciel^[1]. Po 1945 r., gdy Polsce odebrano południowe województwa i przyłączono do Ukraińskiej SRR, zamek został ostatecznie zburzony i rozebrany w 1991 r. Samorząd wsi postanowił rozebrać cztery wielopoziomowe wieże zamku, tłumacząc swoją decyzję niebezpiecznym stanem obiektu. Wieże zostały prawie całkowicie zburzone. Z czterech kondygnacji ocalały tylko niewielkie fragmenty do pierwszego poziomu^[1].

Obecnie z ruin całego kompleksu pozostały dwie narożne wieże zamku: południowo-wschodnia sześcioboczna, masywna, z prostokątnymi strzelnicami w górnej kondygnacji rozkutymi na okna i południowo-zachodnia. Między nimi znajdują się pozostałości fundamentów pałacu z piwnicami. Wieża południowo-wschodnia zachowała się na wysokość dwóch kondygnacji. Łuki w dolnej kondygnacji wieży zachowały swój pierwotny kształt. Ze smuklejszej wieży południowo-zachodniej pozostała część pierwszej kondygnacji i strzelnicami^[1].

• Cyryl Czarkowski

• Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. XIV. Warszawa: 1895.
• TadeuszT. Polak TadeuszT., Zamki na Kresach, AndrzejA. Łotysz, Warszawa: Paweł Okoń, 1997, ISBN 83-907506-1-9, OCLC 751246373 . Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Czarkowski-Golejewski: Pamiętnik Tadeusza Czarkowskiego-Golejewskiego pierwszego ordynata na Wysuczce. Poświęcony dzieciom i wnukom oraz najbliższej rodzinie. Borszczów: Drukarnia P. Seidmana, 1905, s. 1-287.
• Grzegorz Rąkowski: Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej. Część II. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, s. 1-463. ISBN 83-89188-46-5.

• Wysuczka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 144 .* Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona