Zamek w Tarnopolu

Zamek w Tarnopolu

Zamek w Tarnopolu
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Tarnopol
Typ budynku	zamek
Ukończenie budowy	1540
Pierwszy właściciel	Jan Tarnowski
Kolejni właściciele	Ostrogscy, Zamoyscy, Sobiescy, Maria Kazimiera Sobieska, Konstanty Sobieski i Jakub Sobieski, Potoccy, Korytowscy, Franciszek Korytowski, Jerzy Michał Turkułł
Położenie na mapie Ukrainy Zamek w Tarnopolu
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Zamek w Tarnopolu
49°34′N 25°36′E/49,566667 25,600000
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Tarnopolu – zamek został wybudowany przez Jana Amora Tarnowskiego około 1540 roku^[1][2]. Składał się z budynku mieszkalnego i wznoszącego się przed nim czworoboku murów z bramą wjazdową i wieżami od strony jeziora. Na początku XIX wieku dokonano przebudowy zamku na klasycystyczny pałac.

O warowni zbudowanej nad Seretem, dopływem Dniestru Fryzyjczyk Ulryk Werdum w Dzienniku podróży pisał: Zamek położony na północnym- zachodzie od miasta^[1] posiadał dość spore budynki postawione z kamienia w stylu włoskim. Wieże i wybudowane mury otaczały zamek od południowego zachodu, nawet od strony jeziora^[3].

Po rodzinie Tarnowskich posiadaczami zamku byli Ostrogscy, ponieważ Zofia, córka hetmana Jana Amora Tarnowskiego, wyszła za mąż za ks. Konstantego Wasylego Ostrogskiego^[1]. W 1636 r. zamek stał się własnością Zamoyskich, ponieważ Tomasz Zamoyski, kanclerz wielki koronny ożenił się z Katarzyną Ostrogską^[1]. Zamek był obronił się w trakcie najazdu tatarskiego w 1667 roku. Udało się go zdobyć dopiero w 1675 roku wojskom tureckim dowodzonym przez Ibrahima paszę, które następnie spaliły go podczas wycofywania się. Maria Kazimiera d’Arquien, małżonka króla Polski Jana III Sobieskiego, wniosła Tarnopol do rodziny Sobieskich po długim sporze z Koniecpolskimi, który w 1690 w trybunale lubelskim na jej korzyść został rozstrzygnięty^[4]. Przedstawiciele rodu Sobieskich - następni posiadacze - obudowali obiekt, w którym zamieszkała Maria Kazimiera d’Arquien, a po niej królewscy synowie: Konstanty Sobieski i Jakub Ludwik Sobieski, który po śmierci matki w 1716 był ostatnim dziedzicem Tarnopola z Sobieskich^[1]. On to sprzedał miasto ze zamkiem hetmanowi wielkiemu koronnemu Józefowi Potockiemu^[5], jednak według innych danych Potocki w 1742 odkupił Tarnopol od Michała Kazimierza Radziwiłła Rybeńki^[6], któremu Maria Karolina Sobieska, córka Jakuba Ludwika, zapisała cały swój majątek^[7].

Po rozbiorach Polski posiadaczem obiektu byli Korytowscy herbu Mora^[1][8]. Hrabia Franciszek Korytowski herbu Mora przebudował zrujnowane zabudowania na klasycystyczny pałac wykorzystując istniejące jeszcze częściowo mury zamku Jana Amora Tarnowskiego^[9]. Po zniszczeniach z okresie I wojny światowej zamek objęły instytucje Wojska Polskiego, które przeprowadziły kompleksowy remont całego założenia. Po zniszczeniach II wojny światowej zamek został odbudowany w 1953 roku i mieścił w czasach ZSRR szkołę sportową. Od 2015 roku mieści się w zamku Muzeum Miasta Tarnopola.

W 2017 na terenie wokół zamku przeprowadzono badania wykopaliskowe odnajdując m.in. ścianę zachodnią zamku i fragment południowo-wschodni, artefakty pochodzące z wieków XIV–XX^[10]

Zamek położony jest nad rozległym stawem. Pierwotnie składał się z prostokątnego budynku mieszkalnego, przed którym rozpościerał się czworobok murów obronnych z wieżą bramną. Wg relacji zamek różnił się od innych zwykłych zamków odrębną strukturą, miał bowiem kształt warowni, którą Włosi nazywają >casaforte<. Zamek od miasta oddzielony był suchą fosą i ziemnym wałem z palisadami^[1]. W narożu murów pd strony stawu wznosiły się czworokątne baszty zaopatrzone w strzelnice. Do zamku można było wjechać przez most zwodzony i murowaną wieżę bramną, która miała jedno piętro^[11]. Pierwotny budynek mieszkalny zachował się w murach obecnie istniejącego klasycystycznego pałacu i stanowi jego wysuniętą do przodu część środkową. Od strony miasta budynek ma trzy kondygnacje i pięć od strony stawu (ze względu na spadek terenu), z czego dwie dolne są sklepionymi kazamatami. Od strony miasta na dziedzińcu zachowały się dwa klasycystyczne kamienne słupy zwane pylonami^[1], stojące w XIX wieku pomiędzy bramą wjazdową. Przez środek każdego pylonu wiodła mała furtka na dziedziniec. Na słupach znajdowały się wykute herby Potockich^[1] i Korytowskich - Mora i Ostoja oraz kule i głowy lwów^[11]. Pod zamkiem miały się rozciągać bardzo długie, murowane lochy^[1].

Na początku XIX w. Franciszek Korytowski przebudował zamek na pałac. W jego okolicy postawił też kolejny budynek nazwany nowym zamkiem. Całość została otoczona murem. Ostatnim posiadaczem obiektu był Jerzy Michał Turkułł, który odstąpił zamek gminie^[11]. W trakcie I wojny światowej w warowni koszarowała armia carska^[1], która opuszczając obiekt podpaliła go. W czasach obecnych zabytek jest odrestaurowany. Zachowało się skrzydło mieszkalne wysokie na dwa piętra, położone od strony miasta i kazamaty widoczne od strony stawu^[12].

• Franciszek Ksawery Liske: Ulryk Werdum i dziennik podróży jego po Polsce w latach 1670-1672. Lwów: nakład Gazety Lwowskiej, 1876.

• Tarnopol, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 187 .
• Zamek w Tarnopolu
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona