Asparrena

Asparrena
Araba, Euskal Herria
Araia, Aratz menditik ikusia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Lautada
Izen ofiziala	Asparrena
Alkatea	Txelo Auzmendi Jimenez (Euskal Herria Bildu)
Posta kodea	01208 / 01250
INE kodea	01009
Herritarra	asparrendar
Kokapena
Koordenatuak	42°53′10″N 2°17′05″W / 42.8861°N 2.2848°W / 42.8861; -2.2848
Azalera	65,18 km²
Garaiera	605 metro
Distantzia	35 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	1.609 (2023) −28 (2022)
788 (%49)   (%51,3) 826
Dentsitatea	26,05 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 5,96
Zahartze tasa[1]	% 14,58
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 29,41
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 79,36 (2011)
Genero desoreka[1]	% -3 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 10,56 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 28,08 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 13.57 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1181
Webgunea	http://www.asparrena.net/

Asparrena^[4] Arabako ipar-ekialdeko ertzeko udalerria da, Arabako Lautadako kuadrillakoa. Gipuzkoaren eta Nafarroa Garaiaren mugakide da, eta 1,632 biztanle ditu.

Araia du udalburu, eta udalerriak baditu beste bederatzi herri ere.

Udalerriaren izen ofiziala Asparrana izatetik Asparrena izatera igaro zen 1860an. Asparrena izenaren bukaerako –a artikulua da. Hortaz, izena erabiltzean, honakoa da bidea: Asparrena, Asparrenarekin...; baina Asparrenean, Asparreneko, Asparrenetik, Asparrenera... Era berean, izen honek bere azken –a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: Asparren maitea, Asparren osoan, gure Asparren hau...^[4][5]

Arabako Lautadan badago ere, Asparrenak inguru menditsua du, iparraldean Aratz eta Umandiamendiak, hegoaldean Ballo eta hego-ekialdean Legunbe. Hori dela eta, udalerria txangozaleen abiaburu (eta helburu) izan ohi da. Hidrologiari dagokionez, Zirauntza eta Ametzaga ibaiek Asparrena dute sorburu.

Asparrenak mugakide ditu Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra iparraldean, Ziordia (Nafarroa Garaia) ekialdean, Entzia-Iturrietako Partzuergoa hegoaldean, eta Zalduondo eta Donemiliaga mendebaldean.

	Zalduondo eta Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra	Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra	Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra
	Donemiliaga eta Zalduondo		Ziordia
		Asparrena
	Donemiliaga	Entzia-Iturrietako Partzuergoa	Ziordia eta Entzia-Iturrietako Partzuergoa

Asparreneko udalerria Sakanarako pasabide naturalean kokatuta dago, hori historian zehar gune garrantzitsua izan da. Bertatik igarotzen zen Euskal Herriko galtzada erromatar nagusia, Bordele-Astorga, alegia, bai eta Done Jakue bidea ere, Lizarratetik zetorrena.

Industrialde garrantzitsua dago Asparrenean, N-1 errepidetik gertu. Bertan ezarrita daude, besteak beste, Nestle izozkiak enpresa (lehengo Helados Miko), Pferd Rüggeberg enpresa (Caballito ezizenaz ezaguna), eta Gasteizko Michelin enpresaren oinarri logistikoa.

Hamar herrik osatzen dute Asparrena udalerria:

• Albeniz
• Ametzaga
• Andoin
• Araia (udalburua)
• Arriola
• Egino
• Gordoa
• Ibarguren
• Ilarduia
• Urabain

Asparreneko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

2015ko hauteskundeen ondotik, Euskal Herria Bildu taldeko Consuelo Auzmendi da alkatea, nahiz eta EAJ izan zen alderdirik bozkatuena.

Hauek izan dira Asparreneko azken alkateak:

^a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu, Aralarren hautagai bezala.

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 4 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Zurbao • Ilarratza • Matauku • Arbulu • Argomaiz • Venta del Patio • Mendixur • Matura • Ozeta • Hermua • Larrea • Axpuru • Barria (bidegurutzea) • Barria (aterpe) • Narbaxa • Arriola • Gordoa Galarreta⁠ 5 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Alas/Boulebard) • Gasteiz (Madril/Arantzabela) • Arkauti • Arkauti (Nekazaritza i.) • Arkauti (akademia) • Oreitia • Burgu • Dulantzi • Gauna • Adana • Uribarri Jauregi • Gereñu • Alaitza • Langarika • Gazeo • Agurain • Erdoña • Zalduondo • Araia (Iduia) Araia

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak 2 linea ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 9a Araia Agurain Erdoña Ametzaga • Zalduondo • Galarreta • Gordoa • Arriola • Narbaxa • Luzuriaga • Zuhatzu Donemiliaga Araia Agurain Erdoña⁠ 9b Araia Agurain Erdoña Ametzaga • Albeiz • Ilarudia • Egino • Andoin • Ibarguren • Urabain • Durruma • Egilatz • Bikuña • Mezkia • Munain • Okariz • Opakua • Arrizala • Alangua • Egileor • Zuhatzu Donemiliaga • Luzuriaga Araia Agurain Erdoña

Bestalde, La Burundesa autobus konpainiak Sakanako herriak elkartzen ditu Gasteiz-Iruñea linearen bidez, eta Asparreneko Ibarguren eta Andoin herrietan du geltokia. Guztira hiru zerbitzu eskaintzen ditu norabide bakoitzean. Linearen ibilbidea honakoa da:

• Gasteiz - Ilarratza - Argomaiz - Agurain - Munain - San Roman - Ibarguren - Andoin - Olatzagutia - Ziordia - Altsasu - Urdiain - Iturmendi - Bakaiku - Etxarri Aranatz - Arbizu - Lakuntza - Arruazu - Uharte Arakil - Irañeta - Ihabar - Hiriberri - Etxarren - Irurtzun - Eritze - Saratsa - Añezkar - Berriobeiti eta Iruñea

Aipatzekoa da Ilarduia eta Eginoko eskalada eskola. Edozein zailtasuneko bideak daude udalerrian, baita hegan egiteko errapelak ere.

• Ekainaren 28an: San Petri eguna.
• Abuztuaren 2. astean: Araiako Umore Antzerkia.

• Eginoko Lezea izeneko haitzuloa, (espainieraz, Cueva de la Lece, tautotoponimoa erabilita, esaten zaio). Barnetik osorik ikusteko eskalada egiteko material egokia beharrezkoa da.
• Araiako Marutegiko gazteluaren aztarnak —Murutegi eta Morutegi izenez ere ezaguna—-, izen bereko haitzean daudenak, 863 metro inguruko garaieran^[18].
• San Joan Amamioko baseliza erromanikoa, Albeniz inguruan dagoena.

• German Landazabal Garagalza (Araia, 1884 - Gaulegay, Argentina, 1953), piano-jotzailea eta musika-konpositorea.
• Andoni Urrestarazu "Umandi" (Araia, 1902 - Gasteiz, 1993), euskal idazlea.
• Iñaki Arakama Mendia (Ibarguren, 1951), etakide historikoa.
• Alberto Lopez de Munain (Gasteiz, 1972), albeniztar txirrindularia.

Asparrena Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorreko kide da.

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Lautadako Kuadrilla
• Azparren
• Entzia-Iturrietako Partzuergoa
• Gipuzkoa eta Arabako Partzuergo Orokorra
• Hazparne

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• (Gaztelaniaz) Asparreneko Udalaren webgunea.
• «Asparrena», Eusko Jaurlaritzaren turismo webgunea.
• (Gaztelaniaz) «Asparrena», Auñamendi Eusko Entziklopedia.