Ekora

Ekora
Araba, Euskal Herria
Ekorako udaletxea eta San Joan Bataiatzailearen eliza
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Errioxa
Izen ofiziala	Yécora/Iekora
Alkatea	Alfredo Arguijo Echazarreta (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01322
INE kodea	01060
Herritarra	ekorar
Kokapena
Koordenatuak	42°34′04″N 2°28′13″W / 42.5678°N 2.4704°W / 42.5678; -2.4704
Azalera	18,80 km²
Garaiera	694 metro
Distantzia	49 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	249 (2023) 2 (2022)
128 (%51,4)   (%56,2) 140
Dentsitatea	15,21 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 3,92
Zahartze tasa[1]	% 18,54
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 37,74
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 88,89 (2011)
Genero desoreka[1]	% 1,24 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 6,57 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 18,28 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 1.95 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1669
Webgunea	http://www.ayuntamientodeyecora.com/

Ekora^[4] (ofizialki Yécora / Iekora) Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxako kuadrillakoa. Gasteiztik 50 bat kilometro hego-ekialdera dago. Herria udalerriaren iparraldean dago.

Udalerriaren izen ofiziala Yécora/Iekora bada ere, euskal era arautua Ekora da. Badira Euskaltzaindiaren erabaki hori arrazoitzen duten antzinako agiriak, Donemiliaga Kukulan gordeak; izan ere, XI. mendean Equora eta Ecora deiturak jaso ziren.

• Iparraldean: Lapoblacion (Nafarroa).
• Hegoaldean: Oion.
• Ekialdean: Oion (Gorrebusto) eta Nafarroako Lapoblacion.
• Mendebaldean: Lantziego.

XI mendearen erdialdera existitzen zen San Miguel de Biurko izeneko ermita. 1057ko abenduaren 7an Peñalengo Antsok Fortuñones Antsori San Miguel de Yécora monastegia eta inguruko lurrak eman zizkion zaldi bat eta bi aztoreren truke^[5]. XIII eta XIV mendeen artean Berzijanako Andre Mariaren baseliza eraiki zen, kondairak dioenez Ekorako artzain batek amabirjina aurkitu zuen tokian bertan^[6].

1140 urteko agiri batean Eskide izeneko herrixka bat aipatzen da, gaur egungo Ekoraren iparraldean kokaturik zegoena. San Millán de Esquide monastegia izan zen bertan. 1670 urtean izurriak jota bertan behera gelditu zen herria. Gaur egun eremu hark Eskide toponimoa mantendu du^[7].

Guardiaren menpeko herrixka bat izan zen 1669ra arte, Karlos II.a Espainiakoak hiri-titulua eman zion arte, alegia.

Ekorako biztanleria

Hauek izan dira Ekorako azken alkateak:

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 8 Logroño (geltokia) Logroño (Portales) • Oion (industrialdea) • Oion • Moreda Araba • Labraza • Gorrebusto • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar Guardia⁠ 9 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Meanuri • Meano • Ekora • Oion • Logroño (Portales) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Urizaharra • Leza (ospitalea) • Guardia • Guardia (hotel-gasolindegia) • Logroño (Portales) Logroño (geltokia)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 22 Guardia Leza Osp. Oion • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar • Serna • Asa • Campillar • Mañueta • Eskuernaga • Samaniego • Lapuebla de Labarca • Eltziego • Paganos • Nabaridas • Leza Guardia Leza Osp.

Gaur egun gaztelania da nagusi. Ekorako euskararen galera, dirudienez, IX. eta XVI. mendeen artean gertatu zen. Hala ere, herriko gazteak (25 urtetik beherakoak) elebidunak dira, tokiko ikastolen (Assa Ikastola, San Bizente Ikastola) lanari esker. Herriko umeen % 73,4 euskarazko ereduan matrikulatuta dago.

Maiatzean Santo Domingo eguna ospatzen da eta abuztuaren hirugarren asteburuan Berzijanako Andre Mariaren eguna. Bietan ala bietan prozesioa egiten da Berzijanako baselizara. Prozesioari lagunduz zortzi dantzarik eta katximorroak La cadena dantza tradizionala egiten dute^[14].

En Tol Sarmiento (ETS) musika taldea Ekoran sortu zen 2005ean eta arrakasta handia izan du. Euskal Herriko ska-rock musika jorratzen du

• San Joan Bataiatzailearen eliza, estilo gotikoa eta errenazentista uztartzen dituena. XIV. mendeko kanpandorre karratua du^[14].
• Berzijanako Andre Mariaren baseliza, XIII-XIV. mende bitartekoa, herrigunetik kilometro batera dagoena. 1984an zaharberritu zuten.
• Iturri zaharra, Erdi Arokoa omen dena.
• Elurtegia, XVII. mendekoa, Elizaren atzeko partean dago.

• Migel Aiala (1565-1632), Calahorrako apezpikua^[15].
• Fidel Fuidio Rodriguez (1880-1936), elizgizona eta arkeologoa.
• Joseba Urquijo Borde (Kinito) (1958-), politikaria. LABeko zuzendaria izan zen 1981ean, eta Herri Batasuneko mahaikidea 1988an. José Amedo komisario ohiaren isilmandataria izatea leporatu zioten^[16][17].
• Estibalitz Jalon (1984-), ilustratzailea.

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Errioxako kuadrilla

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Herriko Wikiatlasa

• Ekora euskadi.net webgunean^{[Betiko hautsitako esteka]}
• (Gaztelaniaz) Ekorako Udalaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Ekora Auñamendi entziklopedian