Moreda Araba

Moreda Araba
Araba, Euskal Herria
Moredaren ikuspegia
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Errioxa
Izen ofiziala	Moreda de Álava / Moreda Araba
Alkatea	Mara Garcia Diaz de Cerio (Euzko Alderdi Jeltzalea)
Posta kodea	01314
INE kodea	01039
Herritarra	moredar
Kokapena
Koordenatuak	42°31′30″N 2°24′29″W / 42.525°N 2.4080555555556°W / 42.525; -2.4080555555556
Azalera	9 km²
Demografia
Biztanleria	208 (2023) −8 (2022)
113 (%54,3)   (%51,9) 108
Dentsitatea	23,11 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	-% 15
Zahartze tasa[1]	% 22,31
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 0
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 84,38 (2011)
Genero desoreka[1]	% 20,78 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 7,61 (2013)
Euskara
Euskaldunak[1]	% 21,07 (2010)
Kaleko erabilera [2]	%  (2016)
Etxeko erabilera[3]	% 5.08 (2016)
Datu gehigarriak

Moreda Arabako hego-ekialdeko udalerria da, Arabako Errioxako eskualdekoa. Gasteiztik 55 bat kilometrora dago, Nafarroako muga parean. Izen bereko herria udalerriaren erdialdean dago.

Moreta gisa azaltzen da 939. urteko Donemiliaga Kukulako errolda-agiri batean^[4]. Benetan Rivo de Moreta aipatzen da (Moretako erreka), eta monasterioari biztanle/urteko ardo unitate bat ematen diola esaten da. XI. mendeko agiri batean Senior Lope Albarez de Moreca agertzen da, Kripango biztanle dela eta monasterioari eskaintza egiten diola esaten du.

Gazteleraz Moreda izenak "masustondo ugari dagoen tokia" esan nahi du.

Euskaltzaindiaren arabera euskal era arautua Moreda da. Hala ere, 1916ko uztailaren 2tik aurrera Moreda Araba erabili behar da beste Moreda batzuekin nahasteko aukera dagoenean, zein izenburuetan.^[5] Bertako euskaldunek Moreta ere erabiltzen dute.

Arabar Errioxaren hego-ekialdeko erpinean dago Nafarroa eta Errioxarekin muga egiten. Malda batean kokaturik dago herria, hegoaldera begira. Perezuellos ibaia eta Gorrebustotik datorren errekaren artean sartuta dago^[6].

• Iparraldean: Oion.
• Hegoaldean: Viana (Nafarroa).
• Ekialdean: Viana (Nafarroa).
• Mendebaldean: Oion.

Burdin Aroko aztarnak aurkitu dira San Kristobal baselizaren hondarren inguruan. K.a. VII, mendean herri gotortua eraiki zen bertan. Donemiliaga Kukulan dagoen 939. urteko agiri batek dio Moreda eskualdeko herri zaharrena dela^[7].

Guardiako udalerriaren zati izan zen Erdi Aro osoan. 1486. urtean Arabako ermandadean sartu zen. Guardiarengandiko independentzia 1666an lortu zuen^[7].

Inguruko herriak bezala nekazaritzan da Moredako jarduera ekonomiko nagusia. Ardogintzak tradizio handia du, 939. urtean dagoeneko aipatzen baita. Gaur egungo upategi ezagunena Fernández de Piérolaa. Olibondoak ere baditu eta olioa egiten da herriko La Equidad trujalean. Interes historikoa duen jarduera da eta urtean 42.000 litro ekoizten ditu^[8].

Moreda Arabako biztanleria

Moreda Arabago udalbatza
Alderdia		2019		2023
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 5	95 (% 59,75)	4 / 5	63 (% 28,29)
	Euskal Herria Bildu (EH Bildu)	0 / 5	0 (% 0)	1 / 5	43 (% 28,29)
	Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE)	1 / 5	53 (% 33,33)	0 / 5	42 (% 27,63)
	Alderdi Popularra (PP)	0 / 5	6 (% 3,77)	0 / 5	7 (% 4,61)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak alea.eus webgunean

Hauek izan dira Moredako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia[9]
Maria Soledad Bujanda Pellejero[9][10][4][11]	1979	1983		Electores Independientes de Moreda[4]
Pedro Larrion Ceballos[9][4]	1983	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Maria San Juan Garcia[9]	1987	1991		Euskadiko Alderdi Sozialista
Maria Pilar Ceballos Chasco[9]	1991	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Eugenio Jimenez Ibañez[9]	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Juan Jose Los Arcos Bujanda[9]	1999	2003		Alderdi Popularra
Angeles Garcia de Jalon Marauri[9]	2003	2007		Euzko Alderdi Jeltzalea
Miriam Garrido Remirez de Ganuza[9][12]	2007	2011		Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra
Miguel Angel Bujanda Fernandez[9][13]	2011	2015		Euzko Alderdi Jeltzalea
Miriam Garrido Remirez de Ganuza[9][13]	2015	2019		Euskadiko Alderdi Sozialista - Euskadiko Ezkerra
Miguel Angel Bujanda Fernandez[9][13]	2019	2023		Euzko Alderdi Jeltzalea
Mara Garcia Diaz de Cerio[14]	2023	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea

Araba Bus sareko  lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 8 Logroño (geltokia) Logroño (Portales) • Oion (industrialdea) • Oion • Moreda Araba • Labraza • Gorrebusto • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar Guardia

• Otsailaren 5an, Agate Deunaren egunean Andre Maria Beltzaren eguna ospatzen da, XVI. mendean sortutako tradizioa.
• Martxoan Arabako Olioaren jaia^[15]
• Pazko-igandean Judasen erretzea ospatzen da, gaitzak aldentzeko asmoz. Sinesmen paganoetan oinarritutako festa da.
• Abuztuaren 15ean Jasokundeko Andre Mariaren jaiak ospatzen dira.
• Abuztuaren 16an San Roke Suak pizten dira.
• Urriaren 22an Birjinatxoak (Las Virgencitas) ospatzen da Santa Nunilo eta Alodiaren omenez^[16]. Prozesioa da ekintza nagusia^[17].

Herri txikia izan arren kultur ondare aberatsa du. Armarriak, puntu-erdiko arkuak eta eguteran dauden galeria ugari daude eraikinetan^[18].

• Santa Maria eliza, XVI. mendean eraikia^[19].
• San Roke kaleko 12. zenbakidun eraikina, Euskal Kultura Ondareko kultura ondasun izendatua, monumentu sailkapenarekin. XVI. mendeko eraikuntza pizkundearra da.^[20]

• Jose Angel Chasco (1958-), etnografoa, Arabako Errioxako folklore eta tradizioei buruzko ikerketa mordoa argitalpen ezberdinetan garatu dituena^[21].
• Rubén Díaz de Cerio (1976-), txirrindularia

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Errioxako kuadrilla

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• Moreda euskadi.net webgunean
• (Gaztelaniaz) Moreda Auñamendi entziklopedian