Sumo (luktado)

La Sumo esas sporto e milital arto di Japonia, malgre ke hodie, ula sumotori (le sumo-luktisti) esas di Havayi. Lu esas antiqua arto, e inkluzas multa elementi dil religio Shinto.

Kom la majoritato dil formi di liberala stilo di luktado en la mondo, le radiki dil sumo perdesas a prehistorio. La sumo mencionesas en le maxim antiqua texti Japoniana, dil 8esma yarcento AD (ero komuna). Ica antiqua formi ne esas la sumo kom ke esas hodie, pro ke ne havis multa reguli e on parolis di sumo anke por dil lukti al morto. Ula legendi dicas ke brava sumotori esis apta a portar plu kam tuno di armaturo a batalio, ma ica legendi esas multe exajerita.

Kun lua uzo kom forco-proburo en kombato, sumo anke asociesabas al rituali Shinto, e anke hodie ula miyai (templi Shinto) facas tipo di danso rituala en qua homo ceremoniale luktas sen armi kun kami (un spirito o deeso).

En la skribita historio Japoniana, la populareso dil sumo chanjabas segun le kaprici dil cezari e la bezono di maniero por entrenar ipsa en periodi di milito civitanala. La kombato-formo chanjabas gradale a tala en qua la emo por la vinko esis jetar la adverso. La ideo di pulsar la adverso a exter areno streta kreabesas multa dope.

On kredas ke la areno, definita da plu kam la areo cedata al sumotori da le spektanti, kreabesas en la 16esma yarcento en turniro qua organizesis da la precipua Japoniana generalo di ica ero, Oda Nobunaga. Lore, le luktisti portis laxa peci di stofo qua cirkondas tayi, ne le rigida mawashi di hodie. La majoritato dil developo dil sumo moderna esis en le primara parti dil Edo periodo.

Esas naturala ke la sumo ordinare praktikesas inter viri; ma, hodie, havas separata societo por le mulieri.

Kom ganar en sumo esas konsidereble simpla:

1. La primara sumotori, qua tushas la sulo kun irga parto di ilua korpo (altra ke ilua pedi), perdas.
2. La primara sumotori, qua tushas la sulo exter la areno, perdas.
3. Sumotori, qua uzas ne-legala tekniko (o kinjite), perdas.
4. Sumotori, di qua ilua mawashi detachas ilu, perdas.
5. Sumotori povas deklaresar shini-tai ("kadavro"), situeso en qua ilu perdas, kande ke esas en situeso en qua ne povas luktar plu. Ica regulo uzesas rare.

Le parti ordinare duras nur sekundi, en qua sumotori rapide ekpulsabas dil areno o esas jetesas al argilo; ma en okazional situesi povas durar hori. Una od altra di parti esas precedata kun ceremonialo elaborata. Le sumotori esas famoza da sua granda maso, qua esas ya faktoro importanta en la sumo.