Cascante

Cascante
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Tutera
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Cascante
Alkatea	Alberto Añón (Navarra Suma)
Posta kodea	31520[1]
INE kodea	31068
Herritarra	cascantear
Geografia
Koordenatuak	41°59′57″N 1°40′44″W / 41.999166666667°N 1.6788888888889°W / 41.999166666667; -1.6788888888889
Azalera	63,1 km²
Garaiera	356 metro
Distantzia	104 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	4.050 (2023:  100)
1.927 (%47,6) (2019)  (%47,8) 1.937
Dentsitatea	63,39 bizt/km²
Zahartzea[2]	% 40,28
Ugalkortasuna[2]	‰ 47,02
Ekonomia
Jarduera[2]	% 80,28 (2011)
Desberdintasuna[2]	% 0 (2011)
Langabezia[2]	% 17,14 (2013)
Euskara
Euskaldunak[3][4]	% 0,40 (2018:  %-0,28)
Datu gehigarriak
Sorrera	K. a. 76
Webgunea	http://www.cascante.com

Cascante^[5] Nafarroako hegoaldean dagoen udalerria da. Nafarroako Erribera eta Tuterako merindadean kokatua, Nafarroako hiriburutik 63 kilometrora. 2014. urtean 3.888 biztanle zituen.

Tuteraldeko bosgarren udalerririk populatuena da.

Cascantera heltzeko N-121C errepidea hartu behar da Tutera eta Tarazona bitartean. Tuteratik hamar kilometrora, eskuinerantz doan herri-errepidea kilometro batez jarraituta ailegatzen da herrira.

Cascantek, Tuterarekin egiten du muga iparraldean, Barillas, Tulebras eta Monteagudorekin ekialdean, eta Tarazonarekin hegoaldean, Espainiako Zaragozako probintzian. Lodosako ubideak herria zeharkatzen du ipar-ekialdeko norabidean. Geografikoki, iparraldean Tuterako mugan 660 metroko altuerako mendixka sare txikia dago, eta hegoaldean Queiles ibaiaren ibilbidea itsasoaren mailatik 330 metro ingurura.

Cascantek Ebro ibarreko berezko klima mediterraniar-kontinentala dauka. Urteko batez besteko tenperatura 13º eta 14º bitartekoa da, eta prezipazioak nekez izaten dira 400mm baino ugariagoak. Urteroko egun euritsuak 60 inguru izaten dira. Udak idorrak izaten dira, eta prezipitazioak irregularrak dira urte osoan zehar. Horrez gain, aldaketa termikoa nahiko handia izaten da.

Lor aintzira Cascanteren hego-ekialdean kokatzen den aintzira da, bertan ahate eta hegazti espezie ugari bizi dira.

Udaberri eta udazkenean antizikloia Europan sartzearekin batera, laino itxiko egunak ohikoak izaten dira Ebro ibar guztian. Landarediari dagokionez, basoak nahiko urriak dira, eta Lertxundi eta birlandaturiko (Pinus halepensis) pinuetara mugatzen da.

Herrigunearen kanpoaldean, itsasoaren mailatik 330 metrora, Espainiako Nekazaritza ministerioaren estazio meteorologikoa dago.^[6]

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Cascanteko udalerrian, eneolito garaiko hiru aztarnategi daude, horietako bat Pedreñales izeneko gunean. Gaur egungo herria kokatzen den tokian, Cascantum izeneko egoitza kokatzen zen, Tarragona eta Astorgako bide erromatarraren ertzean. Erromatarren etorreran aurretik, herrixka beroi edo baskoi bat existitu zen bertan, Kaiskat izenekoa. 1970ean eginiko indusketetan, k. a. 70. urteko zoladura aberatseko etxebizitza baten aztarnak aurkitu ziren iztukaturiko hormekin.

Kristautasunaren lehen aipamena 465. urtekoa da. Ondorengo mendeetako inbasio musulmanaren datu gutxi heldu dira gaur egunera, baina Nafarroako erresumak herria birkonkistatzean ere, jatorri musulmaneko biztanle ugari bizi izan zen Cascanten. Musulmanen aztarna nabarmenetakoa, Cascanteko ureztalurraren lexikoan geratu zen.

1119ko otsailean, Tuterako barrutiaren barnean, herri kristau bihurtu zen. Cascanteko lehen jauna Damilan izan zen, ziurrenik jatorri frantsesekoa. XV. mendetik XVII. mendera nobleziako familia ezberdinen eskuetatik igaro zen, Vianako printzeak Leringo kondeari eman zion 1446. urtean, ondoren Joanes II.ak Gaztelako bere laguntzaile bati utzi zion 1452 eta 1471 urteen artean. Azkenik, 1551. urtean, jaurerria herriak berak erosi zuen 15.000 dukaten truke.

XII. mendearen erdialdetik gaztelua izan zuen. Udalerri moduko lehen antolakuntza 1281. urtetik izan zuen, eta 1630. urtean Espainiako erregeak eskumen gehiago eman zizkion eta azkenik 1633ko uztailaren 18an, herri izendatu zuten, erreinuko gorteetan jarlekua lortu eta Tuterako merindadetik banatzeko eskubidea lortuz. Cascanteko jatorrizko eliza Santa Maria la Alta izan zen, baina 1476an, parrokia berri bat eraikitzeko baimena lortu eta Jasokundearen eliza eraiki zen. Jatorrizko eliza Cascanteko herrigunetik urrutiegi kokatzen zen.

1802. urtean Cascantek, errotak, lantegiak eta iturburuak zituen, eta 1850an eskola eta irakaslea eta 1920. urtean upategiak eta Guardia Zibilaren postu bat. 1916. urtean Cascantek ospitalea izan zuen, eta herriko umezurtzak eta edadeko pertsonei arreta emateko babes-etxe bi, bata San Leandrokoa 1885. uretan sortua, eta bestea Sortzez Garbikoa 1917. urtean sortua.

Cascanteko ekonomia nekazaritza eta industrian oinarritzen da. Historikoki nekazaritza izan da Cascanteko ekonomiaren ardatza, udalerriaren lurren %39,8a (3.769 hektarea inguru) herri lurrak dira, 2.736 hektarea lehorreko landaketentzako erabiltzen da, 446 hektareatan mahastiak daude, eta gainontzeko 587 hektareak animalientzako larre moduan erabiltzen dira.

Industriaren garapena XX. mendean gauzatu zen, nekazaritzatik eratorritako produktuen transformaziorako industriak izan ziren batez ere. XX. mendearen bigarren erdian, Tuterarekiko hurbiltasunak, bestelako industriak garatzen lagundu du.

XX. mendean zehar Cascanteko biztanleria aski egonkor mantendu zen, beheranzko joera txiki batekin. XXI. mendearen lehen hamarkadan igoea esanguratsua izan zuen, baina oraindik 1990. urtean zuen populaziora iritsi gabe.

Cascanteko biztanleria

2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 436 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %11,07a (Nafarroako batezbestekoaren gainetik).

Cascanteko alkatea Nafarroako Alderdi Sozialistako Antonio Irujo Redrado aukeratu zuten 2007ko udal hauteskundeetan. Zinegotzietan UPNrekin berdindurik geratu arren, PSNek Cascanteko Ezkerren Koalizioa^[7] (edo Coalición de Izquierdas de Cascante, CIC, ezkerrekoak) herri ekimeneko zinegotziaren botuari esker lortu zuen alkatetza.

Baliogabeko botoak 60 izan ziren (emandako guztien %2,39a) eta zurizko 47 boto izan ziren (botoen %1,92a). Abstentzioa %19,71koa izan zen.

2011n egoera bertsua eman zen: UPN (5 hautetsi) bozkatuena baina koporu berarekin PSNko José Gómara alkate izendatua, Cascanteko Ezkerren Koalizioak lortu zuen bakarraren botoaz.

Udaletxea herriko plaza nagusian dago, elizaren ondoan. Eraikinari buruzko lehen dokumentu idatzia XVI. mendekoa da. Dokumentu hortan, 1566an Juan de San Juanek burututako eraikuntza lanak aipatzen dira. Egiturak bi solairu eta ganbara dauzka, goikaldean kanpandorre barrokoa dagoelarik. Jatorrizko fatxadak hainbat aldaketa jasan ditu eraiki zenetik.

Kokagune honen aurretik, udaletxea Puerta Baja izeneko auzoan egon zen, gaur egun Juan Burgos kalea dagoen tokitik gertu. Udalak alkatea eta hamar zinegotzi ditu.

• HELBIDEA: Foruen Plaza, 1

Alberto Elcarte autobus konpainiak Cascante Tuterarekin batzen du. Autobus lineak, honako ibilbidea egiten du:

• Barillas - Ablitas - Cascante - Murchante eta Tutera

Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Cascante eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,69k zekien euskaraz hitz egiten.

Cascanteko herri jaiak, ez dira data jakin batean ospatzen, iraila hasieran izaten da normalean jaien hasiera, lehen asteburuan, eta hurrengo astebururaino luzatzen dira. Jaiak, Erromeroko Ama Birjinaren omenez ospatzen dira, jaiegun nagusia jaiak hasi eta hurrengo igandean delarik. Jaiak amaitu eta hurrengo egunean herriko lagunarte guztien arteko anaitasun bazkaria antolatzen da. Ospakizunek hamar egun irauten dute.

Jatorrian, jaiak Abuztuaren 15eko Ama Birjinaren omenez antolatzen ziren, baina 1765ean irailera aldatu zituzten, abuztuan burutzen diren zerealen biltze lanak ez oztopatzeko.

• Cabezo de la Crucetarako erromeria, maiatzeko larunbat batean ospatzen dira 1998. urteaz geroztik. Lehenago, Jasokundearen egunaren hurrengo astelehenean ospatzen zen. Erromeria antolatzen den egunean, herritarrak, hogei metroko altuera duen gurutze ikusgarriraino joaten dira, apaindutako karrozetan eta oinez. Ondoren, cascantearrak herrira bueltatzen dira, eta udalak, ondoen apainduriko karrozak saritzen ditu herriko plazan.
• Milokogi ihardunaldiak: Asteburu bat irauten dute.
• Pinchorrazo: Herriko lagunarteek antolaturiko urteroko pintxo lehiaketa.

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendeko eraikina da, 1939an berreraikia, elizak jasandako sute baten ostean. Jatorrizko elizatik, sarrerako portada bakarrik kontserbatzen da.
• La victoriako eliza, estilo gotiko-errenazentistako parrokia da, Minimoen komentuaren zati izan zen XVI. mendean eraiki zenean.
• Erromeroko Andre Mariaren santutegia, XVII. mende bukaerako eraikin barrokoa.

Cascante Castillon-la-Bataille herri frantsesarekin dago senideturik. Bi herrien arteko anaiartea, 1995eko apirilaren 15ean sinatu zen Frantzian, Castillon-la-Batailleko alkate M. Michel Jouano, eta Cascanteko Jose Gomara Ruiz alkateen eskutik eta urtebete beranduago, 1996ko maiatzaren 12an Cascanten.

• Pedro Malon Etxaide (1530- 1589), elizgizon mistikoa eta humanista.
• Maria Tadea Verdejo y Durán (1830-1854), idazle erromantikoa, emakumeen eskubideen aldekoa.
• Vicenta María López Vicuña (1847-1890), erlijiosoa, 1975ean santu izendatua.
• Nicasio Sierra (1890-1936), erlijiosoa, 1992an dohatsu izendatua.
• Adela Bazo (1905-1984), margolaria.
• Lucio Urtubia (1931-2020), hargin eta militante anarkista.
• Manuel Clemente Ochoa (1937-), margolari, eskultore, irarle eta irakaslea.
• Francisco Javier Hernández Arnedo (1941-), Tianguáko apezpikua.
• Charo Fuentes (1943-), kultura-ekintzaile, idazle eta poeta.
• Nerea Loron "La Furia" (1983-), hip hop abeslaria.
• Kike Sola (1986-), futbol aurrelaria.
• Alejandro Remiro (1995-), atezaina Real Sociedad-ean.
• Javi Areso (1997-), futbolaria.
• Jesus Areso (1999-), futbolaria.

• Nafarroako udalerrien zerrenda

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa

• (Gaztelaniaz) Cascanteko udalaren webgunea.
• (Gaztelaniaz) Cascanteri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
• Cascanteko Gurutze Altua kalea Google Street View-n.

	Tuteraldeko udalerri aurkibidea
Ablitas • Arguedas • Bardeak • Barillas • Buñuel • Cabanillas • Cascante • Castejón • Cintruénigo • Corella • Cortes • Fitero Fontellas • Fustiñana • Monteagudo • Murchante • Ribaforada • Tutera • Tulebras • Valtierra