[go: up one dir, main page]
Перайсці да зместу

Жыта пасяўное

Правіць спасылкі
З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Жыта пасяўное

Каласы жыта
Навуковая класіфікацыя
Міжнародная навуковая назва

Secale cereale L. (1753)

Сінонімы

Сістэматыка
на Віківідах
Выявы
на Вікісховішчы
ITIS  42090
NCBI  4550
EOL  1115159
GRIN  t:317600
IPNI  421164-1
TPL  kew-441740

Жы́та пасяўное[4], Жыта[5][6][7][8] (Secale cereale) — адна- ці двухгадовы від травяністых раслін сямейства Метлюжковыя.

Апісанне

[правіць | правіць зыходнік]

Вырошчваюць (з 1 — 2-га тыс. да н.э.) пераважна ў краінах Паўночнага паўшар’я жыта пасяўное (Secale cereale) — азімыя і яравыя формы. У Беларусі жыта азімае — адна з найважнейшых збожжавых і кармавых прамежкавых культур. Жыта пасяўное — аднагадовая расліна вышынёй 60 — 180 см. Каранёвая сістэма валасніковістая, магутная. Сцябло — саломіна, лісце лінейна-ланцэтнае. Каласы шчыльныя, двухрадковыя, пры выспяванні шэра- або светла-жоўтыя. Каласкі двухкветныя, каласковыя лускавінкі завостраныя, з кароткім асцюком. Зярняўкі маршчакаватыя, з глыбокай баразёнкай і невялікім чубком. Зерне мае 9 — 13 % бялкоў, 55 — 70 % крухмалу, 1 — 2 % тлушчу, вітаміны Вр Вд, PP. Самая марозаўстойлівая культура сярод азімых злакаў, пераносіць кароткатэрміновыя маразы да −20 °C (на глыбіні вузла кушчэння). Перыяд актыўнай вегетацыі 140—170 сутак. Раянаваныя гатункі беларускай селекцыі: тэтраплоідныя — Пухаўчанка, Верасень, Ігуменская; дыплоідныя — Радзіма, Калінка.

Ужыванне

[правіць | правіць зыходнік]

Жыта змяшчае мала глютэну, таму жытні хлеб больш шчыльны, «ацеслівы», чым пшанічны, але больш бяспечны для хворых на цэліякію.

Жыта — выдатная сыравіна для моцных алкагольных напояў, асабліва гарэлкі.

Геаграфія і валавы збор

[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны жытні пояс цягнецца па сярэдняй паласе Еўропы: пачынаючыся ў Германіі, ён цягнецца праз паўночную Польшчу, Беларусь і сканчваецца ў Расіі. Усе пералічаныя краіны ўтвараюць першую чацвёрку па валавым зборы жыта (2016), Германія, Расія і Польшча штогод збіраюць 2-3 млн тон жыта. Беларусь, Данія і Кітай — 0,5-1 млн.тон.[9] У 2017 Беларусь сабрала 669 тыс.тон жыта і адкацілася на шостае месца — цяпер жыта беларускае паміж Даніяй і Украінай. У дзясятку стабільна ўваходзяць Канада і ЗША. Сустветны валавы збор 13,7 млн тон, за апошнія дзесяцігоддзі ён значна скараціўся: у 1992 адна Расія збірала столькі ж.

Міжнародны гандаль жытам вельмі нязначны і ў 2016 складаў 186 млн даляраў, для параўнання пшаніцы ў той год прадалі на 30 млрд $. Вядучымі экспарцёрамі з’яўляюцца Польшча і Германія (палова сусветнага экспарту).

Зноскі

  1. ↑ Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
  2. ↑ Пра ўмоўнасць аднясення апісванай у гэтым артыкуле групы раслін да класа аднадольных гл. раздзел «Сістэмы APG» артыкула «Аднадольныя».
  3. ↑ Secale cereale: звесткі пра назву таксона на сайце The Plant List (version 1.1, 2013). (англ.) (Праверана 13 верасня 2012)
  4. ↑ Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 119. — 160 с. — 2 350 экз.
  5. ↑ Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
  6. ↑ З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, Субач 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
  7. ↑ Добровольский В. Н. Смоленский областной словарь. Смоленск, 1914
  8. ↑ Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929
  9. ↑ http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC/visualize

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Жыта_пасяўное&oldid=4549903"