Tivoli
Tivoli
| |||
|---|---|---|---|
 | |||
|
|||
| Koordinate: 41°57′N 12°47′E / 41.950°N 12.783°E | |||
| Država |  Italija
| ||
| Regija | Lacij | ||
| Metropolitanski grad | Rim | ||
| Frazioni | Villa Adriana, Campolimpido, Colfiorito, Favale, Tivoli Terme, Villaggio Adriano, Arci-empolitana, Bivio di San Polo, Quintiliolo, Collenocello | ||
| Vlast | |||
| - Gradonačelnik | Giuseppe Proietti | ||
| Površina | |||
| - Ukupna | 68.5 km²[1] | ||
| Visina | 235 m[1] | ||
| Stanovništvo (2017) | |||
| - Grad | 56.542[1] | ||
| - Gustoća | 825.4 st/km²[1] | ||
| Vremenska zona | UTC+1 (UTC+2) | ||
| Poštanski broj | 00010 | ||
| Pozivni broj | 0774 | ||
| Karta | |||
  Tivoli Pozicija Tivolija u Italiji | |||
Tivoli (latinski Tibur) je talijanski grad i općina od 56.542 stanovnika[1] u metropolitanskom području Rima u Laciju.
Tivoli leži u kotlini rijeke Aniene, na mjestu gdje počinju čuveni slapovi.[2] Udaljen je 30-ak km sjeveroistočno od Rima. U Tivoliju se nalaze dva lokaliteta svjetske baštine UNESCO-a, Hadrijanova vila i Villa d'Este, koje su tu izgrađene zbog iznimnog krajolika i blizine Rima.[2]
Kako se nalazio na prirodnom putu preko Apenina (kasnijem rimskom putu Via Tiburtina), Tivoli je naseljen još od prahistorije.[2] Svoju egzistenciju počeo je pod imenom Tibur, kao jedan od gradova Latinskog saveza i rival Rima.[2] Po legendi, ime Tibur dobio po Tiberinusu, kralju Alba Longe koji se udavio u vodama Tibera. Pod rimsku vlast podpao je tokom 4. vijeka pne. Civitas je postao 90. pne, a nakon toga prosperirao kao ljetni resort bogatih Rimljana koji su u njemu i okolici izgradili brojne vile.[2] Rimski car Hadrijan je u 1. vijeku podigao svoju vilu (Hadrijanova vila). Današnji trg Piazza del Duomo nalazi se na mjestu rimskog foruma.
Za vrijeme Gotskog rata (535–552) Tivoli je utvrdio bizantski general Belizar, ali ga je kasnije razorio ostrogotski kralj Totila. Od kraja rata bio je dio bizantske teme koju je kasnije anektirala Papinska Država. Od 10. vijeka Tivoli je nezavisna komuna na čelu s izabranim konzulom. Svetorimski car Oton III je 1001. zauzeo Tivoli i poklonio papi. Usprkos tome, uživao je relativnu autonomiju sve do 1816. godine.[2] Tokom 14. vijeka Tivoli je stao na stranu gibelina koji su bili uz papu Urbana VI protiv gvelfa, te dvaput odbio napade Ladislava Napuljskog. U 15. vijeku papa Pio II je izgradio masivnu utvrdu Rocca Pia kako bi kontrolirao buntovno stanovništvo Tivolija.
Sredinom 16. vijeka Pirro Ligorio je za kardinala Ippolita II d'Este izgradio raskošnu vilu s vodenim parkom (Villa d'Este). Ovaj park je dao imena mnogim europskim parkovima koji su se po njemu prozvali "Tivoli". Papa Grgur XVI je 1835. dao podići je Vilu Gregorianu na samim slapovima Aniene. To idilično mjesto na slapovima Aniene, s brojnim antičkim ruinama, privlačilo je kao motiv brojne slikare. Tivoli je bio više puta razaran: 1527. (porodica Colonna, pristalice Karla V), 1547. (vojvoda od Albe), 1744. (Austrijanci) i posljednji put za savezničkog bombardiranja 1944. godine.
- Rimski hram Tosse iz 4. vijeka pne. je okrugla građevina s radijusom od 12 metara i širokom kupolom s okulosom na vrhu. Tokom 1. vijeka je adaptiran u crkvu sv. Marije.
- Rimski hram Sibile Tiburtine iz 2. vijeka pne. podignut na umjetnom platou na akropoli s jonskim stupovima, dimenzija 15,9 x 9,15 m. Enterijer je bio dekoriran freskama i štukaturama koje su danas nestale. Na istom mjestu je 978. podignuta crkva sv. Georgija.
- Svetište Herkula Viktora (2. vijek pne.), svojevremeno jedna od najvećih rimskih građevina u unutrašnjoj Italiji (188 x 140 m), koje se nalazilo odmah izvan grada uz cestu za Samnium. U njemu je bio teatar, veliki četvrtasti trg sa hramom, iznad nekoliko terasa, poput Svetišta Fortune Primigenije u Palestrini.
- Vestin rimski hram kružnog oblika (tolos) iznad slapa iz 1. vijeka pne.
- Hadrijanova vila, 1. vijek
- Rocca Pia, zamak pape Pija II iz 1461.
- Villa d'Este, 16. vijek
- Katedrala San Lorenzo, restaurirana od 1635. do 1640.
- Villa Gregoriana
-
Ticoli i Campagna romana -
Vestin hram -
Tempio della Tosse -
-
Crkva sv. Petra -
Grgurov most -
Villa Gregoriana -
Villa Manlio Vopisco -
-
Pored tradicionalne industrije papira i celuloze (Consorzio Cartiere), za ekonomiju grada najvažniji je turizam.[2] U okolici se nalaze kamenolomi nekoć bogati travertinom.[2]
- Comune di Tivoli (službene stranice) Arhivirano 2018-12-25 na Wayback Machine-u (it)
- Discover Tivoli (Atrakcije Tivolija) Arhivirano 2020-09-22 na Wayback Machine-u (en)
- Tivoli (na portalu Encyclopædia Britannica) (en)
