Apenini
range 42°28′9″N 13°33′57″E / 42.46917°N 13.56583°E
| Apenini | ||
|---|---|---|
| Dio | ||
 Pogled na vrh Corno Grande u Masivu Gran Sasso | ||
| Dužina masiva: | 1400 km | |
| Širina masiva: | 40 - 201 km | |
| Površina masiva: | km² | |
| Najviši vrh: | Corno Grande (2,912 m) | |
| Zaštićene oblasti: | ||
| Država: |  Italija
| |
Apenini (talijanski: Appennino) je niz planinskih masiva omeđenih uskim obalama, koji formiraju kičmu Apeninskog poluotoka. Prostiru se od prijevoja Colle di Cadibona na sjeverozapadu, koji ih razdvaja od Ligurskih Alpi i formiraju veliki luk, koji se proteže sve do Egadskih otoka zapadno od Sicilije.[1]
Njihova ukupna duljina je oko 1400 kilometara, a širina im se kreće od 40 do 201 km, najviši vrh Apenina je - Corno Grande, sa svojih 2, 912 metara. Masiv slijedi orijentaciju sjeverozapad-jugoistok sve do Kalabrije, na južnom kraju Italije, tad mijenja smjer, prvo prema jugu i nakraju prema zapadu.[1]
Apenini spadaju u mlađe masive alpskog sistema, geološki su povezani sa sjevernoafričkim Atlaskim planinama. Slični su balkanskim Dinaridima, koji se protežu sve do Grčke. Za razliku od tog masivi na Sardiniji i Korzici, nisu slični Apeninima, jer su njihove granitne stijenske mase povezane sa krakovima duž španjolske i francuske obale, od kojih su razdvojeni prije nekih 20 miliona godina.[1]
Apenini se generalno dijele na tri dijela: Sjeverne, Centralne i Južne Apenine, u koje spadaju i Sikulski Apenini na Siciliji.[2]
Sjeverni Apenini protežu se od sjeverozapada prema jugoistoku ali im se jadranska i tirenska strana razlikuju, dok se jadranska polako spušta prema moru, centralna zona masiva se uzdiže, poduprta sa tirenske strane Antiapeninima.
Granica na sjeveru je prijevoj Colle di Cadibona kod Savone a na jugu prijevoj Bocca Serriola kod Città di Castello. Dijele se na dva dijela; na Ligurske i Toskansko-Emilijske Apenine.[2]
Ligurski Apenini koji se vežu sa Ligurijskim Alpama, ispočetka su skromne visine (Monte Beigua 1,287 m), ali postepeno raste do visine preko 2,000 m (Monte Cusna, Monte Cimone). U Toskansko-Emilijskim Apeninima koji su isprekidani brojnim prijevojima i kotlinama rijeka Arno i Tibar.[2]
Centralni Apenini su najviši dio Apenina, protežu se od Città di Castello u Perugi do Vinchiatura u Moliseu. Dijele se na; Umbrijsko-Markezijske i Abrucijske Apenine. U Abrucijskim Apeninima se nalazi najviši vrh Apenina - Corno Grande (2, 914 m) u Masivu Gran Sasso, i drugi po visini Monte Amaro (2, 795 m) u masivu Maiella.[2]
Južni Apenini se protežu od Vinchiatura u Moliseu do Mesinskog prolaza i dijele se na tri dijela; Kampanijske, Lukanske i Kalabrijske Apenine.
Karakteristični su po rascjepkanosti, koja ne postoji kod Centralnih i Sjevernih Apenina, naročito u Kampaniji i Bazilikati, gdje se nalaze planina Monte Miletto (2,050 m) i Masiv Pollino (2,267 m).[2]
Najviši dio je Lukanija koja se prosire od Tirenskog mora do Tarantskog zaljeva.
Kalabrijski Apenini imaju specifične karakteristike, jer osim obalnog masiva između rijeke Crati i Tirenskog mora, nema izoliranih planina ili isprekidanih masiva, već su skoro ravni jednake nadmorske visine, grupirani u tri goleme visoravni Sila, Serre Calabresi i Aspromonte (najviša) koje se strmim terasama spuštaju do dva mora.[2]
Duž sjeverne Sicilije prostiru se Sikulski Apenini koji se dijele na Peloritane, Nebrode i Madonie.[2]
Dobar dio geoloških dijelova Apenina sastoji se od morskih sedimentnih stijena koje su se taložile preko južnog ruba Tetiskog oceana, koji se prostirao između paleoeuropske i paleoafričke litosferne ploče tokom njihova razdvajanja u mezozoiku (prije otprilike 250-65 miliona godina). Te stijene su uglavnom škriljci, pješčenjaci i vapnenci, dok su magmatske stijene, kao što su rijetki ofioliti Sjevernih Apenina, ostaci starije oceanske kore. Najstarije metamorfne stijene iz kasnog paleozoika (otprilike prije 300-250 miliona godina), sa svojim kontinentalnim sedimentnim pokrivačem, koji sadrži ostatci biljaka, relikti su kore drevne Godvane i ima ih vrlo malo. Granitske intruzije i metamorfne stijene po Kalabriji i Sicilije također su iz paleozoika (hercinska orogeneza), ali se pretpostavlja da su alpskog porijekla i da su postale dio Apenina kasnijim tektonskim poremećajima.[1]
Orogeneza Apenina razvijala se kroz nekoliko tektonskih faza, uglavnom za kenozoika (otprilike prije 65 miliona godina), a kulminacija je bila u epohama miocena i pliocena (otprilike prije 23 do 2,6 miliona godina). Apenini se sastoje od mase koju litosferne ploče potiskuju u tri osnovna pravca; prema istoku, jugoistoku, jugozapadu. Pa se tako Sjeverni i Centralni Apenini potiskuju prema Jadranskom moru, Južni Apenini prema Jonskom moru (Kalabijski Apenini) i prema Africi (Sikulski Apenini).[1] Za vrijeme pliocensko-pleistocenskih epoha (prije otprilike 5.300.000 do 11.700 godina), ingresija i povlačenje mora uzrokovalo je formiranje velikih morskih i kontinentalnih sedimentnih pojaseva (pijesak, glina i konglomerati) duž padina novog masiva. U posljednjih milion godina razvili su se brojni veliki rasjedi duž zapadne strane Apenina, što je možda povezano sa stanjivanjem zemljine kore koje je počelo prije otprilike 10 miliona godina i rezultiralo formiranjem novog Tirenskog mora.[1]
Većina tih rasjeda uzrokuje snažnu vulkansku aktivnost, pa se duž njih formirao vulkanski lanac, od Monte Amiate u Toskani do Etne na Siciliji. Velik dio tih vulkana, među njima Monte Amiata, Monti Cimini, Colli Albani pored Rima i Pontinski otoci su ugasli vulkani, ali su Vezuv, Liparski otoci i Etna na jugu još uvijek aktivni. Seizmička aktivnost je uobičajena duž čitavog lanca (uključujući Siciliju), pa je od 11. vijeka dokumentirano više od 40.000 potresa.[1]
Geološka mladost Apenina i velika raznolikost tipova stijena zaslužni su za današnji hrapav izgled masiva. Na sjeveru u Liguriji, ima pješčenjaka, lapora i zelenog škriljca. U tim krhkim stijenama često ima klizišta. U Toskani, Emiliji, Markama i Umbriji česti su glina, pijesak i vapnenci. U Laciju, Kampaniji, Apuliji, Kalabriji, te sjevernoj i istočnoj Siciliji, postoje velike izbočine vapnenčkih stijena, odvojenih od nizina škriljevcima i pješčenjacima. U Moliseu, Basilicati i Siciliji ima puno argilitskih tipova stijena, pa krajolik ima sušan i pust izgled, uz čestu eroziju tipa badland.[1]
Rijeke Apenina imaju kratki tok, dvije najveće su Tibar (dug 405 km), koji svojim južnim tokom protiče po zapadnim obroncima Umbrijskih Apenina prije nego što stigne do Rima i Tirenskog mora. Druga po veličini je Arno (249 km), koji teče zapadno od Toskansko-Emilijskih Apenina preko Firence do Ligurskog mora. Velika rijeka je i Volturno (175 km]]), koji izvire u Abrucijskim Apeninima, pored Alfedene i teče prema jugoistoku sve do sutoka sa pritokom Calore, zatim skreće na jugozapad prema ušća u Tirensko more. I pored tog što su kratke rijeke su glavni uzrok erozije i današnjeg izgleda Apenina. U vapnenačkim područjima prevladava erozija krasa.[1]
Jezera koja su danas mala i razbacana po čitavom masivu bila su puno brojnija za kvartara (prije otprilike 2,6 miliona godina). Aluvijalno Trazimensko jezero površine 128 km² u Umbrijsko-Markiijskim Apeninima je danas najveće jezero. Ostala jezera različitog porijekla, raštrkana su po čitavom masivu. Uz njih postoji i više od 200 akumulacijskih jezera, formiranih za hidroelektrane i navodnjavanje.[1]
Klima najviših dijelova Apenina je kontinentalna (kao i po unutrašnjosti Evrope), ali je blaža zbog utjecaja Mediteranska klima|mediteranske]]. zimi često sniježi, ali su ljeta vruća (prosječna julska temperatura 24°-35°C). Prosječna godišnja količina padavina je od 1,000 do 2,000 mm, veća na tirenskoj nego na jadranskoj strani.[1]
Flora Apenina je mediteranska i varira od geografske širine i nadmorske visine. Na sjeveru prevladavaju šume hrasta, bukve, kestena i bora, a na jugu božikovine, lovora, tršlje, mirte i oleandra. Od usjeva najviše se sade masline, koje uspjevaju do visine 400 metara nadmorske visine, agrumi po Kalabriji i Siciliji, i vinova loza po Toskani, Laziju i Apuliji. Po ravnicama Emilije uzgaja se šećerna repa, krumpir, povrće i voće. Kukuruz se manje sadi odkad se stanovništvo raselilo. U planinskim područjima prevladavaju pašnjaci.[1]
Uz tipičnu mediteransku faunu, ima i nekoliko autohtonih vrsta insekata i medvjed marsicano. Uz to ima i vukova, divokoza i divljih svinja koji su opstali u dva Nacionalna parka Abruzzo, Lazio i Molise i Nacionalni park Sila u Kalabriji.[1]
Apenini su još od prahistorije dom italskih naroda. Danas se većina naselja prostire na 1371 -1524 metara nadmorske visine, što je gornja granica za ratarstvo. Gušće naseljena područja nalaze se u širokim riječnim dolinama, bogatim aluvijalnim zemljištem. Poprilično dugo trajala je depopulacija, koja je u posljednje vrijeme usporena, zbog uspješnog razvoja lokalne ekonomije.[1]
Duž padina Apenina raširena je prerađivačka industrija, dok je u susjednoj obalnoj ravnici razvijeno rudarstvo, često povezano sa nalazištima zemnog plina. Minerali]] kao što su živa, sumpor, bor i potaša također su od značaja, dok su kamenolomi mramora - naročito oni pored Carrare - poznati vijekovima.[1]
Preko Apenina prolazi nekoliko željezničkih pruga, od kojih su neke dvosmjerne i cesta koje omogućuju transport. Autostrada del Sole izgrađena 1960-ih je žila kucavica talijanskog poluotoka.[1]
- Apenini (sh)
- Appennino (it)
- Apennine Range (en)