Jack Palance

Jack Palance

Jack Palance (1975)
Imię i nazwisko	Volodymyr Palahniuk
Data i miejsce urodzenia	18 lutego 1919 Hazle Township
Data i miejsce śmierci	10 listopada 2006 Montecito
Zawód	aktor, reżyser
Współmałżonek	Virginia Baker (1949-1968; rozwód) Elaine Rogers (1987-2006; jego śmierć)
Lata aktywności	1947–2004
Multimedia w Wikimedia Commons

Jack Palance, właśc. Volodymyr Palahniuk^[1][2] (ur. 18 lutego 1919 w Hazle Township, zm. 10 listopada 2006 w Montecito) – amerykański aktor pochodzenia ukraińskiego.

Urodził się w sekcji Census-designated place Lattimer w Hazle Township w stanie Pensylwania jako jedno z pięciorga dzieci, syn Anny Gramiak i Ivana Palahniuka, który był górnikiem^[3]. Jego rodzice byli ukraińskimi imigrantami^[4]; jego ojciec urodził się w wiosce Iwanie Złote^[3] na zachodniej Ukrainie, a matka pochodziła z okolic Lwowa^[3]. Uczęszczał na University of North Carolina at Chapel Hill^[5].

Pracował jako górnik węgla i radio-mechanik^[5]. Uprawiał zawodowo boks pod koniec lat 30., jednak w trakcie wojny porzucił to zajęcie i został pilotem bombowca B-24. Podczas szkoleniowego lotu w Arizonie, samolot został rozbity, w wyniku czego Jack doznał obrażeń twarzy i wymagał operacji plastycznej. Po wojnie, studiował na wydziale dramatu na Uniwersytecie Stanforda^[4]. W czasie studiów pracował krótko jako kucharz, kelner, ratownik w Jones Beach State Park i model.

Po ukończeniu studiów, w 1947 niemal natychmiast zadebiutował na Broadwayu w roli rosyjskiego żołnierza w spektaklu Rzeka dwóch serc^[6] autorstwa Ernesta Hemingwaya. W 1948 roku zastąpił Marlona Brando w roli Stanleya Kowalskiego w broadwayowskiej produkcji Tennessee Williamsa Tramwaj zwany pożądaniem, co zwróciło na niego uwagę reżysera Elii Kazana, który powierzył mu rolę Blackiego w dreszczowcu Panika na ulicach (Panic in the Streets, 1950) u boku Richarda Widmarka.

Zasłynął rolami w Sudden Fear (1952) oraz w klasycznym westernie Jeździec znikąd (1953), za które w 1953 i w 1954 otrzymał nominacje do Oscara dla najlepszego aktora drugoplanowego. Niezapomniana pozostanie bardzo wyrazista rola porucznika Joe Costy w dramacie wojennym Roberta Aldricha z 1956 Atak. W latach 50. i 60. grał charakterystyczne role złoczyńców^[7], w tym Kuby Rozpruwacza, Attyli czy Fidela Castro.

30 marca 1992 roku w Dorothy Chandler Papillon w Kalifornii, podczas gdy uhonorowano go Nagrodą Akademii Filmowej za drugoplanową rolę w komedii Sułtani westernu (City Slickers, 1991)^[8], zaskoczył publiczność podczas ceremonii, pokazując swój fizyczny wigor. Wykonał na scenie kilkanaście pompek (także na jednej ręce), mimo że w tym czasie miał 73 lata. Wydarzenie to przeszło do historii kina, wielokrotnie nawiązywano doń i parodiowano je.

21 kwietnia 1949 ożenił się z Virginią Baker, z którą miał trzy córki: Holly (ur. 5 sierpnia 1950), Brooke (ur. 9 lutego 1952) i Cody (ur. 1955, zm. 1998). 5 czerwca 1968 rozwiódł się. 6 maja 1987 poślubił Elaine Rochelle Rogers.

Zmarł 10 listopada 2006 w Montecito w stanie Kalifornia w wieku 87 lat^[9].

• Panika na ulicach (1950) jako Blackie
• Przeklęte wzgórza (1950) jako Pigeon Lane
• Sudden Fear (1952) jako Lester Blaine
• Jeźdźiec znikąd (1953) jako Jack Wilson
• Srebrny kielich (1954) jako Mag Simon
• Wielki nóż (1955) jako Charles Castle
• Atak (1956) jako porucznik Joe Costa
• Sąd ostateczny (1961) jako Matteoni
• Barabasz (1961) jako Torvard
• Pogarda (1963) jako Jeremy Prokosch
• Zawodowcy (1966) jako Jesus Raza
• Zawodowiec (1968) jako Ricciolo
• Che! (1969) jako Fidel Castro
• Jeźdźcy (1971) jako Tursen
• To się da zrobić, amigo (1972) jako Sonny Bronston
• Chato (1972) jako kpt. Quincey Whitmore
• Taka była Oklahoma (1973) jako Hellman
• Mściwy sokół (1980; inny polski tytuł – Mściwy jastrząb) jako Voltan
• Gor (1987) jako Xenos
• Bagdad Café (1987) jako Rudi Cox
• Alone in the Dark (1982) jako Frank Hawkes
• Młode strzelby (1988) jako Lawrence G. Murphy
• Outlaw of Gor (1989) jako Xenos
• Batman (1989) jako Carl Grissom
• Tango i Cash (1989) jako Yves Perret
• Sułtani westernu (1991; inny polski tytuł – Złoto dla naiwnych) jako Curly Washburn
• Cyborg 2: Szklany cień (1993) jako Mercy
• Złoto dla naiwnych (1994; inny polski tytuł Złoto dla naiwnych II lub Złoto dla naiwnych: Z powrotem w siodle) jako Curly Washburn
• Gliniarze i Robbersonowie (1994; inny polski tytuł – Gliniarz w rodzinie) jako Jake Stone
• Dziewczyny z Dzikiego Zachodu (1995) jako Bartle Bone
• Noc Bożego Narodzenia (1997) jako Ebenezer Scrooge
• Marco Polo (1998) jako Belzebub
• Wyspa skarbów (1999) jako John Silver
• Rozmowy z zaświatami (2002; inny polski tytuł – Głosy z zaświatów) jako Allan Van Praagh

• Nagroda Akademii Filmowej 1992: Złoto dla naiwnych (Najlepszy Aktor Drugoplanowy)
• Złoty Glob 1992: Złoto dla naiwnych (Najlepszy Aktor Drugoplanowy)

• Jack Palance w bazie IMDb (ang.)
• Jack Palance w bazie Filmweb
• Jack Palance w bazie Notable Names Database (ang.)