Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa

Litewska Biblioteka Narodowa
im. Martynasa Mažvydasa

Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka

Gmach biblioteki w 2006 roku
Państwo	Litwa
Miejscowość	Wilno
Adres	Gedimino pr. 51
Data założenia	1919
Położenie na mapie Litwy Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa
54°41′27″N 25°15′49″E/54,690833 25,263611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa (lit. Lietuvos nacionalinė Martyno Mažvydo biblioteka) – litewska biblioteka narodowa założona w 1919 roku w Kownie, przeniesiona w 1963 roku i działająca do dziś w Wilnie.

Biblioteka rozpoczęła działalność 1 lutego 1919 roku po podjęciu, w styczniu tego samego roku, przez Litewski Ludowy Komisariat ds. Edukacji decyzji o przekształceniu Wileńskiej Biblioteki Publicznej w Centralną Bibliotekę Litewską. Działała krótko, bo do 21 kwietnia 1919 roku, gdy Wilno zostało zajęte przez wojska polskie. Zbiory biblioteki zostały włączone do księgozbioru Biblioteki Uniwersytetu Wileńskiego^[1].

Pierwszy dyrektor Biblioteki, Eduardas Volteris, przeniósł się do Kowna. Tam 2 grudnia 1919 roku, z rozkazu Tymczasowego Rządu Litewskiego w Kownie, został dyrektorem Centralnej Biblioteki Państwowej. Gromadzono zbiory, ale biblioteka nie miała budynku – książki były przechowywane w pomieszczeniach parlamentu litewskiego, gdzie w latach 1919–1921 działała mała czytelnia. W 1923 roku, a potem w latach 1934–1935, Ministerstwo Edukacji podjęło decyzję o przeniesieniu cenniejszych zbiorów starych książek do Biblioteki Uniwersytetu w Kownie, pozostawiając w Centralnej Bibliotece Państwowej głównie nowe publikacje litewskie. Wydana w 1936 roku ustawa o państwowych bibliotekach publicznych wyznaczyła bibliotece zadanie zbierania i przechowywania wszystkich litewskich druków publikowanych na Litwie i za granicą. W latach 1940–1941 zbiory biblioteki powiększyły się głównie dzięki przejęciu przez bibliotekę znacjonalizowanych kolekcji książek. Na początku 1941 roku zbiory liczyły ponad 200 000 woluminów^[1].

Po zajęciu Litwy przez ZSRR w 1940 roku biblioteka zaczęła stosować radzieckie normy. Gdy Wilno zajęły wojska hitlerowskie, pomieszczenia biblioteki przeznaczono na cele wojskowe, a ze zbiorów usunięto 19 175 woluminów niezgodnych z faszystowską ideologią. 13 września 1944 roku po wycofaniu się wojsk hitlerowskich bibliotekę przeniesiono do pomieszczeń dawnej Izby Handlu, Przemysłu i Rzemiosła. Po zakończeniu wojny biblioteczne zbiory powiększano o wszystkie publikacje wydawane na terytorium ZSRR, a od 1949 roku tylko w języku rosyjskim. Jednocześnie w okresie tym ze zbiorów usunięto wiele książek „ideologicznie szkodliwych” – w samym 1950 roku 30 ton książek przekazano na makulaturę lub spalono w piecach biblioteki. Także wiele książek i prawie wszystkie czasopisma z okresu II wojny światowej i lat międzywojennych zostało wyłączonych z udostępniania^[1].

W 1951 roku bibliotece zmieniono nazwę na Biblioteka Państwowa Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Biblioteka wznowiła współpracę z zagranicznymi bibliotekami, zbiory zaczęły się rozrastać, rosła również liczba pracowników. Ponieważ zaczęło brakować miejsca, podjęto decyzję o przeniesieniu zbiorów i biblioteki^[1]. Budowę nowego gmachu w Wilnie rozpoczęto w 1951 roku, a otwarcie pierwszego w krajach bałtyckich gmachu zaprojektowanego dla biblioteki nastąpiło 4 grudnia 1963 roku z udziałem sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Litwy^[2].

6 grudnia 1963 roku biblioteka rozpoczęła działalność. Od 1988 roku biblioteka nosi imię Martynasa Mažvydasa. W 1988 roku zbiory biblioteki liczyły 5 milionów woluminów. 30 maja 1989 roku ponownie zmieniono nazwę na Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa^[1]. W 1991 roku uchwałą Rady Najwyższej Republiki Litewskiej biblioteka otrzymała status biblioteki parlamentarnej^[3].

Projekt budynku przygotował białoruski architekt Viktoras Anikinas. Z powodu opóźnień w budowie socrealistyczny wystrój fasady został uproszczony, a wnętrze stało się bardziej modernistyczne. Do budowy zatrudniono niemieckich jeńców wojennych^[4].

Decyzję o przeprowadzeniu remontu podjęto 29 września 2008 roku podpisując umowę ze spółką YIT Kausta AB^[5]. Projekt miał być zakończony do 2011 roku, ale kryzys gospodarczy wymusił przedłużenie umowy początkowo do końca czerwca 2016 roku, a ostatecznie otwarcie budynku nastąpiło 2 września 2016 roku^[5]. Koszty przebudowy, które wyniosły 25 910 125 euro, pokryły Państwowy Program Inwestycyjny, Fundusz Spójności Unii Europejskiej oraz budżet Republiki Litewskiej^[5].

Autorami projektu ze studia 2XJ byli: Jokūbas Jurgelis, Laimis Valančiūnas i Jurga Marcinauskaitė^[6].

Przyznane za zrealizowany projekt rekonstrukcji budynku:

• W 2017 roku projekt rekonstrukcji Litewskiej Biblioteki Narodowej im. Martynasa Mažvydasa w Wilnie przygotowany przez litewskie studio architektoniczne 2XJ znalazł się w piątce laureatów ósmej edycji nagrody architektonicznej The Idea-Tops Award przyznawanej w Chinach^[6].
• I miejsce w konkursie Mano erdvė 2017 (Moja przestrzeń 2017)^[7]
• I miejsce w konkursie Geras dizainas (Dobry design)^[7]
• złoty medal w konkursie Lietuvos metų gaminys 2016 (Litewski produkt roku 2016), którego organizatorem była Litewska Konfederacja Przemysłowców^[6]

Biblioteka posiada zbiór 858 paleotypów, czyli książek wydanych w latach 1501–1551. Większość z nich została wydana w Niemczech (Kolonia, Strasburg). W zbiorze znalazły się również egzemplarze ze Szwajcarii, Francji i Włoch oraz z Polski. Wśród druków wydanych w Polsce w zbiorach litewskiej biblioteki znalazły się cztery druki z drukarni Jana Hallera, pięć Hieronima Wietora, siedem Floriana Unglera oraz pięć Macieja Scharffenberga^[8].

Kolekcja zawiera 151 pergaminów^[9]. Ze względu na pochodzenie Rima Dirsytė dzieli je trzy grupy:

• charte regales – przywileje wielkich książąt litewskich i królów polskich (Aleksandra, Zygmunta I Starego, Zygmunta, Augusta, Stefana Batorego, Zygmunta III Wazy, Władysława IV Wazy, Jana Kazimierza, Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Jana III Sobieskiego, Augusta II, Augusta III) oraz pisma carów rosyjskich pochodzące z XVIII–XIX wieku^[9].
• ecclesiasticae – dokumenty papieskie z XV–XIX wieku^[9].
• pagenses – pisma wydane przez magistrat miasta Wilna i dostojników świeckich i kościelnych pochodzące z XV–XVIII w., dowody pochodzenia i inne^[9].