Gwinea Bissau

Republika Gwinei Bissau

República da Guiné-Bissau

Godło Flaga
Dewiza: Unidade, Luta, Progresso (Jedność, Walka, Postęp)
Hymn: Esta é a Nossa Pátria Bem Amada (Jesteś naszą Ojczyzną umiłowaną)
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Bissau
Data powstania	24 września 1973
Prezydent	Umaro Sissoco Embaló
Premier	Geraldo Martins
Powierzchnia	36 120 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	1 700 000[1]
• gęstość	50 os./km²
Kod ISO 3166	GW
Waluta	frank CFA (XOF)
Telefoniczny nr kierunkowy	+245
Domena internetowa	.gw
Kod samochodowy	GNB
Kod samolotowy	J5
Strefa czasowa	UTC ±0
Język urzędowy	portugalski
PKB (2023)  • całkowite   • na osobę	1,89 mld USD[1] 974[1] USD
PKB (PSN) (2023)  • całkowite   • na osobę	5,95 mld[1] dolarów międzynar. 3 072[1] dolarów międzynar.
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Gwinea Bissau (port. Guiné-Bissau), Republika Gwinei Bissau (port. República da Guiné-Bissau, wym. [ʁeˈpublikɐ dɐ ɡiˈnɛ biˈsaw]) – państwo położone w zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Senegalem od północy i Gwineą od wschodu. Do Gwinei Bissau należą również liczne przybrzeżne wyspy, z których największe skupione są w Archipelagu Bijagós. Państwo jest członkiem Unii Afrykańskiej i ECOWAS.

 Osobny artykuł: Geografia Gwinei Bissau.

Kraj nizinny. Najwyższy punkt sięga 300 m n.p.m. Obszary przybrzeżne o charakterze bagiennym, wnętrze kraju zajmuje sawanna. U wybrzeży położona jest grupa wysp Bijagos.

Od XIII wieku do XV wieku terytorium dzisiejszego państwa znajdowało się w obrębie Imperium Mali, w XV i XVI wieku w Songhaj. Tereny te zamieszkiwane były przez różnorakie grupy etniczne, w tym Fulan i Mandinka. Od połowy XV wieku miała miejsce penetracja tych obszarów przez Portugalię. W 1687 roku kolonizatorzy utworzyli ufortyfikowaną placówkę handlową, nazwaną Bissau^[2]. Do XIX wieku Gwinea Bissau stanowiła miejsce handlu niewolnikami (po jego zakazie proceder był kontynuowany nielegalnie). Od 1879 roku pod nazwą Gwinea Portugalska. W 1886 roku w wyniku porozumienia pomiędzy Francją a Portugalią znaczna część terytorium Gwinei Portugalskiej przypadła Francuzom. W 1951 roku kolonii przyznano status prowincji zamorskiej. W 1956 roku utworzona została niepodległościowa Afrykańska Partia Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka (PAIGC), z Amílcarem Cabralem na czele. W 1963 roku wybuchła wojna o niepodległość Gwinei Bissau. W 1973 roku PAIGC kontrolująca większość obszarów kraju ogłosiła niepodległość. W 1974 roku Portugalia wycofała swoje wojska z kraju i uznała niepodległość republiki^[2].

W niepodległej republice monopartyjną władzę objęła PAIGC z Luísem Cabralem jako przewodniczącym Rady Państwa. W 1981 roku Cabral został obalony w wyniku zamachu stanu, a władzę objął João Bernardo Vieira. W 1991 roku wprowadzono system wielopartyjny. Wolne wybory odbyły się w 1994 roku i okazały się sukcesem rządzącej ekipy. W latach 1998–1999 trwała wojna domowa. W jej wyniku do władzy doszła opozycja z Kumba Ialáą jako liderem. W 2004 roku wybory parlamentarne okazały się sukcesem PAIGC, a rok później prezydentem ponownie został wybrany Vieira^[2].

2 marca 2009 prezydent Vieira zginął w czasie ataku wojskowego na pałac prezydencki. Posiadłość prezydenta została zaatakowana przez grupę zbuntowanych żołnierzy^[3][4]. Zgodnie z konstytucją funkcja pełniącego obowiązki szefa państwa przypadła przewodniczącemu parlamentu Raimundo Pereirze^[5][6]. W wyborach prezydenckich 28 lipca 2009 roku zwyciężył Malam Bacai Sanhá z PAIGC. Na stanowisku pozostał do śmierci 9 stycznia 2012 roku, w tym czasie udało mu się opanować dwa zamachy stanu zorganizowane przez wojsko. Pełniący obowiązki prezydenta Raimundo Pereira i były premier Carlos Gomes Júnior zostali 12 kwietnia 2012 roku uprowadzeni przez zbuntowaną armię, która podjęła się kolejnej próby zamachu stanu^[7]. Kolejne wybory prezydenckie odbyły się w 2014 roku. Zwycięstwo w nich odniósł José Mário Vaz z PAIGC^[8]. W kolejnych wyborach w 2019 roku zwyciężył Umaro Sissoco Embaló z opozycyjnego Madem G15. Embaló jest pierwszym w historii prezydentem Gwinei Bissau, który wygrał wybory prezydenckie bez poparcia PAIGC^[9].

Republika wielopartyjna. Prezydent kraju wybierany jest w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję. W porozumieniu z przedstawicielami rządzących partii mianuje premiera. Władzę ustawodawczą sprawuje stuosobowy jednoizbowy parlament – Narodowe Zgromadzenie Ludowe (Assembleia Nacional Popular).

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Gwinei Bissau.

Państwo podzielone jest na dziewięć regionów (port. regiões):

• Bafatá
• Biombo
• Bissau
• Bolama
• Cacheu
• Gabú
• Oio
• Quinara
• Tombali

Gwinea Bissau należy do grona najbiedniejszych państw świata. Oparta na rolnictwie i rybołówstwie gospodarka została zniszczona przez trwającą w latach 1998–1999 wojnę domową. Gwinea Bissau, z długiem zagranicznym sięgającym prawie miliarda dolarów, korzysta z programu dostosowania strukturalnego Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Najważniejszymi produktami eksportowymi są orzechy nerkowca (6. miejsce na świecie) i orzeszki ziemne. Pewne znaczenie ma również przemysł drzewny.

ONZ zalicza Gwineę-Bissau do grupy jednych z najsłabiej rozwiniętych państwa świata (tzw. LDC – Least Developed Countries)^[10].

Szacuje się, że w kraju używa się aż 22 języków, choć sporne jest, na ile są to 22 osobne języki, a na ile odmiany głównych języków^[11]. Językiem urzędowym jest portugalski. Jest on używany w mediach, szkołach i komunikatach rządowych^[11]. W przeciwieństwie do innych byłych posiadłości Lizbony, takich jak Angola czy Mozambik, tylko 13% społeczeństwa potrafi biegle mówić po portugalsku^{[potrzebny przypis]}. W powszechnym użyciu dominują języki lokalne. Wśród nich szeroko używany jest język balanta, zaliczany do rodziny nigero-kongijskiej^[11]. Dzieli się on na różne dialekty, wśród których najważniejsze to kentohe i fora^[11]. Trzecim szeroko używanym językiem jest kreolski Gwinei Bissau, używany przez około 600 tys. osób, będący językiem ojczystym 100 tys. osób^[11]. Występuje on w dwóch odmianach o nazwach kreolski niski i kreolski wysoki^[11]. Prawie wszyscy użytkownicy kreolskiego rozumieją portugalski^[11].

 Osobne artykuły: Podział administracyjny Kościoła katolickiego w Gwinei Bissau i Świadkowie Jehowy w Gwinei Bissau.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Centrum Badawczego Pew^[12][13]:

• islam – 45,1%
• tradycyjne religie plemienne – 30,9%
• katolicyzm – 17,9%
• brak religii – 4,3%
• protestantyzm – 2,1% (głównie: Kościół Ewangeliczny, Zbory Boże, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego).

• World Gazetteer

• Oficjalna strona rządowa (fr.)