Brunei

Państwo Brunei Darussalam
نڬارا بروني دارالسلام
*Negara Brunei Darussalam*
Godło	Flaga
	Dewiza: Sentiasa membuat kebajikan dengan petunjuk Allah; (Zawsze na służbie prowadzeni przez Boga)
	Hymn: Allah Peliharakan Sultan; (Boże chroń Sułtana);
Ustrój polityczny	monarchia absolutna
Stolica	Bandar Seri Begawan
Data powstania	1 stycznia 1984
Władca	Hassanal Bolkiah
Powierzchnia	5765 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 429 000
• gęstość	77 os./km²
Kod ISO 3166	BN
Waluta	dolar brunejski (BND)
Telefoniczny nr kierunkowy	+673
Domena internetowa	.bn
Kod samochodowy	BRU
Kod samolotowy	V8
Strefa czasowa	UTC +8
Język urzędowy	malajski
Religia dominująca	islam (78,8%)
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 15,51 mld USD; 35 104 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 33,39 mld dolarów międzynar.; 75 583 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Brunei (malajski Brunei, Brunei Darussalam), oficjalnie Państwo Brunei Darussalam (malajski Negara Brunei Darussalam)^[3] – państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej, na północnym wybrzeżu wyspy Borneo. Brunei graniczy z Malezją. Ma dostęp do Morza Południowochińskiego.

Etymologia

Pochodzenie nazwy Brunei nie jest znane^[2]. Według legendy, po odkryciu Brunei jej późniejszy pierwszy sułtan Muhammad Shah miał zawołać Baru nah (pol. „to jest to” lub „tam”)^[2] i od tego okrzyku ma wywodzić się nazwa Brunei^[4].

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Brunei.

Brunei leży w północno-zachodniej części wyspy Borneo w Azji Południowo-Wschodniej nad Morzem Południowochińskim i podzielone jest na dwa osobne terytoria graniczące od strony lądu z malajskim stanem Sarawak^[5]. Z powierzchnią 5765 km²^[2] Brunei jest jednym z najmniejszych państw na świecie^[5]. Jego granica z Malezją wynosi 266 km a łączna długość linii brzegowej to 161 km^[2].

Brunei leży na terenie nizinnym (średnia wysokość n.p.m. to 478 m) o charakterze płaskiej równiny przechodzącej w teren górski na wschodzie^[2]. Najwyższe wzniesienie Brunei to Pagonprick (1850 m n.p.m.)^[2]. Na wschodnim wybrzeżu rozciągają się bagna, reszta wybrzeża jest piaszczysta. W Brunei występuje wiele krótkich rzek.

Klimat kraju jest równikowy, wilgotny^[2], charakteryzujący się stałą wysoką temperaturą ok. 23–32 °C, dużą wilgotnością powietrza i obfitymi opadami – od ok. 2500 mm rocznie na wybrzeżu do 7500 mm w głębi lądu W Brunei nie występuje pora sucha^[6].

75% powierzchni Brunei zajmują lasy równikowe^[5]. Na wybrzeżu występują zarośla mangrowe. W kraju występuje wiele gatunków małp i ptaków.

Najdłuższe rzeki

Największe jezioro

Marimbun

Historia

Prehistoria

Pierwsze ślady osadnictwa na Borneo, pochodzące sprzed 38 tys. lat p.n.e., odkryto w pobliżu miejscowości Niah na terenie Sarawaku, a pojawienie się kultur prehistorycznych na Archipelagu Malajskim datuje się na 8000 lat p.n.e.^[7] Rozkwit kultury brązu i żelaza w tym regionie przypada na 300 p.n.e., a 200 lat p.n.e. zapoczątkowano wymianę handlową z terenami Indii i Chin^[7].

Rozwój królestw w Archipelagu Malajskim

Pierwsze państwa–królestwa Archipelagu Malajskiego rozwinęły się na terenach przesmyku Kra pomiędzy Zatoką Tajlandzką a Morzem Andamańskim pomiędzy 100 p.n.e. a 200 n.e.^[7] W okresie VI–IX w. funkcjonowało wiele ośrodków handlowych znajdujących się pod wpływem hinduizmu i buddyzmu^[7]. W VII–X w. powstało buddyjskie państwo Śriwidźaja^[7].

Powstanie Brunei

Osobny artykuł: Historia Brunei (okres przedkolonialny).

Od XIII w. istniało na terytorium dzisiejszego Brunei małe państwo malajskie, którego władcy w XV w. przyjęli islam. W 1363 roku Alak Betatar został pierwszym sułtanem Brunei i przyjął imię Muhammad Shah^[7]. Pochodząca z 1365 roku Nagarakretagama autorstwa Mpu Prapancy wspomina Brunei – wówczas Buruneng – jako państwo wasalskie imperium Majapahitu^[8]. Źródła chińskie z 1370 roku wspominają o trybucie przysłanym Chinom przez Muhammada Shaha^[7]. W 1402 roku drugim sułtanem Brunei został Abdul Madżid Hassan^[7]. W 1405 roku Brunei odwiedził podczas swojej podróży po regionie chiński admirał Zheng He (1371–1433)^[7]. W 1408 roku tron objął sułtan Ahmad, po którym władzę sprawowali kolejno Szarif Ali (panujący w latach 1426–1432) i Sulajman (panujący w latach 1432–1485)^[7]. Okres panowania 5. sułtana Bolkiaha w latach 1485–1524 określany jest mianem „złotego wieku” Brunei^[7].

XVI–XX wiek

W 1521 roku w Brunei, podczas wyprawy Ferdynanda Magellana (1480–1521), kronikarz wyprawy Antonio Pigafetta (1491–1534) odwiedził dwór sułtana Bolkiaha^[7]. W 1524 roku sułtanem został Abdul Kahar (panujący w latach 1524–1530) a portugalski kapitan Malakki Afonso de Albuquerque (1453–1515) przysłał do Brunei misję, po czym w 1526 roku Portugalczycy podpisali z Brunei traktat handlowy^[7].

14 kwietnia 1578 roku Brunei zaatakowali Hiszpanie dowodzeni przez gubernatora Filipin Francisco de Sande (1540–1602), którym udało się zająć stolicę sułtanatu^[7]. Musieli jednak się wycofać po wybuchu epidemii^[7]. W 1580 roku podjęli kolejna próbę zajęcia stolicy pod dowództwem kapitana Juana Acre de Sadornila, która również się nie powiodła^[7].

W 1661 roku w stolicy wybuchła wojna domowa – Abdul Mubin, sprawujący funkcję bendahary, zabił sułtana Muhammada Alego i zajął tron jako 14. sułtan Abdul Hakkul Mubin^[7].

W 1774 roku do Brunei przybył agent Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, by wynegocjować umowę handlu pieprzem^[7]. Wpływy brytyjskie zaczęły się umacniać – powstawały faktorie Kompanii Wschodnioindyjskiej, a w końcu w 1888 roku sułtanat Brunei stał się protektoratem brytyjskim^[9].

W 1807 roku, po śmierci 21. sułtana Muhammada Tadżuddina doszło do kolejnego konfliktu zbrojnego o tron, z którego zwycięsko wyszedł teść zmarłego władcy Muhammad Kanzul Alam^[7]. Po odkryciu złóż antymonitu w Sarawaku, Brunei zajęło Sarawak, by czerpać korzyści z handlu tym surowcem z Singapurem^[7]. Gubernatorem Sarawaku z ramienia Brunei został Indera Mahkota, który prowadził rządy represji^[7]. W 1835 roku wybuchło powstanie w Sarawaku przeciwko okupantowi, którego stłumienie powierzono bendaharze Brunei Mudzie Hassimowi^[7]. W 1839 roku Hassim spotkał Brytyjczyka Jamesa Brooke’a (1803–1868), którego poprosił w 1840 roku o wsparcie w walce z rebeliantami, proponując mu w zamian objęcie urzędu gubernatora Sarawaku oraz poparcie dla powrotu Hassima do stolicy^[7]. Po stłumieniu rebelii, Brook został mianowany przez Hassima gubernatorem Sarawaku w 1841 roku, a sułtan wydał stosowną nominację w roku 1842^[7].

W latach 1942–1945 kraj był okupowany przez Japończyków. W 1959 roku Wielka Brytania przyznała Brunei częściową autonomię, a w 1971 roku całkowitą autonomię wewnętrzną.

Powstanie w Brunei

Osobny artykuł: Powstanie w Brunei.

W przeprowadzonych w Brunei w sierpniu 1962 roku wyborach do Rady Legislacyjnej zdecydowane zwycięstwo odniosła lewicowa Partia Ludowa (PRB) pod wodzą Azahariego (1928–2002), który sprzeciwiał się wstąpieniu Brunei do Federacji Malezyjskiej i postulował utworzenie niezależnego państwa skupiającego trzy brytyjskie kolonie znajdujące się w północnej części Borneo, tj. Brunei, Sarawak i Sabah^[10]. W grudniu 1962 roku Azahari stanął na czele Narodowej Armii Północnego Borneo (która miała prawdopodobnie wsparcie materialne Indonezji) i przeprowadził pucz w celu obalenia sułtana – zwolennika przystąpienia do Federacji. Sułtan wezwał na pomoc Brytyjczyków stacjonujących w Singapurze i powstanie zostało szybko stłumione, a PRB rozwiązana. Sułtan wyciągnął jednak wnioski z wydarzeń i wycofał zgodę na wstąpienie Brunei do Federacji. Sam Azahari po nieudanym zamachu stanu znalazł azyl w Indonezji. Brunei uzyskało niepodległość 1 stycznia 1984 roku.

28 października 1985 roku w Brunei założono pierwszy uniwersytet – Universiti Brunei Darussalam^[11].

Demografia

(2005)
Liczba ludności	372 361
Ludność według wieku (%)
0 – 14 lat	28,6
15 – 64 lat	68,4
ponad 64 lata	3
Wiek (mediana)
W całej populacji	27,04 lat
Mężczyzn	27,63 lat
Kobiet	26,4 lat
Przyrost naturalny	1,9%
Współczynnik urodzeń	19,01 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	3,42 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	3,45 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,04 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,13 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,9 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	12,61 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	15,93 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	9,1 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	74,8 lat
Mężczyzn	72,36 lat
Kobiet	77,36 lat
Rozrodczość	2,3 urodzeń/kobietę

Grupy etniczne

65,7% Malajowie, 10,3% Chińczycy, 3,4% ludność rdzenna, 10,6% inni (szacowane w 2011 r.)^[2].

Religie

Osobne artykuły: Wikariat apostolski Brunei i Świadkowie Jehowy w Brunei.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center^[12]^[13]:

islam – 75,1%
buddyzm – 8,6%
tradycyjne religie plemienne – 6,2%
katolicyzm – 5,0%
protestantyzm – 4,4%
brak religii – 0,4%
hinduizm – 0,3%

Ustrój polityczny

Brunei to monarchia absolutna – sułtanat^[2]. Obowiązuje konstytucja z 29 września 1959 (znowelizowana w 1984, 2004 i 2011), przy czym niektóre jej zapisy pozostają zawieszone od 1962 roku a inne od 1984 roku (stan na 2016)^[2]. Najważniejszą osobą w państwie jest sułtan, który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu^[2]. Od 6 października 1967 roku 29. sułtanem Brunei jest Hassanal Bolkiah^[14]. Doradzają mu: Rada Religijna, Tajna Rada ds. Konstytucji, Rada Sukcesji oraz 36-osobowa Rada Legislacyjna (mal. Majlis Mesyuarat Negara Brunei), która obraduje raz w roku przez dwa tygodnie^[2]. Jedną z trzech legalnych partii jest Zjednoczona Partia Narodowa Brunei (BNUP).

Brunei należy do organizacji: ASEAN, EAS, ONZ, WTO, MFW i Banku Światowego^[15], a także do APEC, NAM, OIC i WHO.

Podział administracyjny

Osobny artykuł: Podział administracyjny Brunei.

Brunei jest podzielone na 4 dystrykty (daerah): Belait, Brunei-Muara, Temburong i Tutong^[5]. Stolicą kraju jest Bandar Seri Begawan położone w dystrykcie Brunei-Muara^[6]. Główne ośrodki administracyjne dystryktów to: Kuala Belait (Belait), Pekan Tutong (Tutong) i Bangar (Temburong)^[5]. Około 41 km na północny wschód od stolicy leży Muara, gdzie znajduje się port lotniczy, oraz Seria – centrum przemysłu gazowego^[6].

Gospodarka

Z tym tematem związana jest kategoria: Gospodarka Brunei.

Podstawą gospodarki jest eksploatacja oraz przetwórstwo ropy naftowej i gazu ziemnego^[16].

Emisja gazów cieplarnianych

Łączna emisja równoważnika dwutlenku węgla z Brunei wyniosła w 1990 roku 7,227 Mt, z czego 3,39 7 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 13,126 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolar PKB 155 kg. Emisja dwutlenku węgla i metanu od tego czasu nieregularnie rosła, osiągając maksimum w 2008. W 2018 roku emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 6,926 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 15,957 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 225 kg. Przez cały czas główne źródła tej emisji to w podobnym stopniu spalanie w energetyce i pozostałych branżach przemysłu. Emisja z transportu jest na trzecim miejscu. W całkowitej emisji gazów cieplarnianych dwutlenek węgla i metan mają podobny poziom. Natomiast emisje gazów fluorowanych zauważalnie wzrosły w XXI w., przekraczając emisje podtlenku azotu^[17].

Uwagi

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Brunei. [w:] The CIA Factbook 2017 [on-line]. [dostęp 2017-07-05]. (ang.).
↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 390. ISBN 978-83-254-1988-2. [dostęp 2017-07-05]. (pol.).
↑ ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 12. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Barbara A. West: Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing, 2010, s. 123. ISBN 978-1-4381-1913-7. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 21. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxviii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxvii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxxi. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).
↑ Michael Leifer: Dictionary of the modern politics of South-East Asia. Taylor & Francis, 2001. ISBN 978-0-415-23875-5.
↑ Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. 315. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-02]. (ang.).
↑ Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
↑ Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].
↑ Prime Minister. [w:] Prime Minister’s Office [on-line]. 2016. [dostęp 2017-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-02)]. (ang.).
↑ U.S. Relations With Brunei Share. [w:] US Department of State [on-line]. [dostęp 2017-07-06]. (ang.).
↑ Encyklopedia. Geografia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2015, s. 73.
↑ Brunei, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 65, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[IMF-1] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-21]. (ang.).

[CIA-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Brunei. [w:] The CIA Factbook 2017 [on-line]. [dostęp 2017-07-05]. (ang.).

[ksng-3] Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013, s. 390. ISBN 978-83-254-1988-2. [dostęp 2017-07-05]. (pol.).

[IPB12-4] : Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 12. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-03].

[West123-5] Barbara A. West: Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing, 2010, s. 123. ISBN 978-1-4381-1913-7. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).

[IPB21-6] ↑ ^a ^b ^c ibp inc: Brunei Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int’l Business Publications, 2015, s. 21. ISBN 978-1-4387-7401-5. [dostęp 2017-07-08].

[Sidhuxxviii-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxviii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).

[Sidhuxxvii-8] Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxvii. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).

[Sidhuxxxi-9] Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. xxxi. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-08]. (ang.).

[leifer-10] Michael Leifer: Dictionary of the modern politics of South-East Asia. Taylor & Francis, 2001. ISBN 978-0-415-23875-5.

[Sidhu315-11] Jatswan S. Sidhu: Historical Dictionary of Brunei Darussalam. Rowman & Littlefield, 2016, s. 315. ISBN 978-1-4422-6459-5. [dostęp 2017-07-02]. (ang.).

[pew-12] Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].

[pew2-13] Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-20].

[PMO-14] Prime Minister. [w:] Prime Minister’s Office [on-line]. 2016. [dostęp 2017-07-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-02)]. (ang.).

[State-15] U.S. Relations With Brunei Share. [w:] US Department of State [on-line]. [dostęp 2017-07-06]. (ang.).

[16] Encyklopedia. Geografia, Wydawnictwo GREG, Kraków 2015, s. 73.

[17] Brunei, [w:] F.F. Monforti-Ferrario F.F. i inni, Fossil CO2 and GHG emissions of all world countries. 2019 report – Study [pdf], Luksemburg: Publications Office of the European Union, 2019, s. 65, DOI: 10.2760/687800, ISBN 978-92-76-11100-9 (ang.).

[18] Uznawana przez 5 państw

[19] Uznawany przez 1 państwo

[20] Uznawana przez 5 państw

[21] Państwo in statu nascendi; Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę

[22] Uznawana przez 12 państw

[23] Obecnie okupowana przez Rosję.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

Państwa	Afganistan Arabia Saudyjska Armenia Azerbejdżan Bahrajn Bangladesz Bhutan Brunei Chiny Cypr Filipiny Gruzja Indie Indonezja Irak Iran Izrael Japonia Jemen Jordania Kambodża Katar Kazachstan Kirgistan Korea Południowa Korea Północna Kuwejt Laos Liban Malediwy Malezja Mjanma Mongolia Nepal Oman Pakistan Rosja Singapur Sri Lanka Syria Tadżykistan Tajlandia Timor Wschodni Turcja Turkmenistan Uzbekistan Wietnam Zjednoczone Emiraty Arabskie
Terytoria zależne	Akrotiri Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego Dhekelia Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Kokosowe
Podmioty o ograniczonym uznaniu międzynarodowym	Abchazja^[A] Cypr Północny^[B] Osetia Południowa^[C] Palestyna (Autonomia Palestyńska)^[D] Republika Chińska (Tajwan)^[E]
Integralne części państw położonych poza Azją	Chios (część Grecji) Lesbos (część Grecji) Półwysep Synaj (część Egiptu) Sporady Południowe (część Grecji) Tuzła (część Ukrainy)^[F]

Członkowie	Brunei Filipiny Indonezja Kambodża Laos Malezja Mjanma Singapur Tajlandia Wietnam
Obserwatorzy	Papua-Nowa Gwinea
Państwa kandydujące	Timor Wschodni

Europa	Wielka Brytania Malta
Ameryka Północna	Kanada Jamajka Trynidad i Tobago Barbados Bahamy Grenada Dominika Saint Lucia Saint Vincent i Grenadyny Antigua i Barbuda Belize Saint Kitts i Nevis
Ameryka Południowa	Gujana
Azja	Indie Pakistan Sri Lanka Malezja Cypr Singapur Bangladesz Brunei Malediwy
Australia i Oceania	Australia Nowa Zelandia Fidżi Samoa Tonga Papua-Nowa Gwinea Wyspy Salomona Vanuatu Tuvalu Kiribati Nauru
Afryka	Południowa Afryka Gambia Ghana Nigeria Sierra Leone Tanzania Uganda Kenia Malawi Zambia Botswana Lesotho Mauritius Eswatini Seszele Namibia Mozambik Kamerun Rwanda
Dawni członkowie	Federacja Malajska Irlandia Nowa Fundlandia Tanganika Zanzibar Zimbabwe