Czuwaszja

Republika Czuwaska

Чувашская Республика
Чӑваш Республики

republika
Godło Flaga
Hymn: Чӑваш Ен гимнĕ
Państwo	Rosja
Siedziba	Czeboksary
Kod ISO 3166-2	RU-CU
Prezydent	Oleg Nikołajew
Premier	Ivan Motorin
Powierzchnia	18 343,2 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	1 207 875[1]
• gęstość	65,8 os./km²
Tablice rejestracyjne	21; 121
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC +3:00
Języki urzędowe	czuwaski, rosyjski
Położenie na mapie Rosji
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Czuwaszja (czuw. Чӑваш Ен, ros. Чувашия), Republika Czuwaska (czuw. Чӑваш Республики, ros. Чувашская Республика) – republika w europejskiej części Federacji Rosyjskiej.

Północną jej granicę wyznacza rzeka Wołga. Na zachodzie graniczy z obwodem niżnonowogrodzkim, na północy z Republiką Mari El, na wschodzie z Republiką Tatarstanu, na południu z Obwodem Uljanowskim, na południowym zachodzie z Republiką Mordwy.

Stolicę – Czeboksary – zamieszkuje ok. 450 tys. mieszkańców. Inne główne miasta to: Nowoczeboksarsk, Kanasz, Ałatyr, Szumerla.

Od 2014 r. Czuwaszja należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, na terenie republiki obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Na terenie kraju panuje klimat umiarkowany typu kontynentalnego. Charakteryzują go dość długie, chłodne zimy i ciepłe lata. Średnia roczna temperatura powietrza to – zależnie od regionu od 3 °C do 3,7 °C. Przeciętnie w styczniu jest ok. −13 °C, zaś w lipcu przeciętna temperatura wynosi – +19 °C. Najniższa zanotowana w kraju temperatura to –46 °C, а najwyższa – +39 °C.

Pokrywa śnieżna zalega zwykle 5 miesięcy. W okresie zimowym gleba przemarza na głębokość od ponad 1 m (na północy) do 80–90 cm (w południowej części kraju).

Rocznie w Czuwaszji spada (zależnie od regionu) od 450 do 700 mm opadów, przy czym istnieją duża różnice w tym względzie w poszczególnych latach, i tak np. w jednym z najsuchszych lat – 1932 spadło tylko 280 mm, a z kolei w 1962 – znacznie ponad 700 mm. W ciągu ostatnich 250 lat zanotowano 32 lata nadzwyczaj suche i 21 – z ponadprzeciętnymi opadami.

Wilgotność względna powietrza waha się od 80–90% w grudniu i styczniu do 60% w maju i czerwcu.

Pierwotną roślinność większości kraju (oprócz części południowo-wschodniej) stanowiły lasy, jednak ich karczowanie doprowadziło do tego, że w 1875 zajmowały już niespełna połowę (49%) kraju, a w 1926 – 31,2%. W latach kolejnych lesistość jeszcze spadła, lecz podejmowane od końca XX wieku zalesiania pozwoliły wrócić do stanu z 1926. W niektórych, słabo zaludnionych rejonach udział lasów w powierzchni ogólnej przekracza 50%.

Na terenie Czuwaszji żyje ponad 60 gatunków ssaków, 275 gatunków ptaków (z których ok. 160 gniazduje), 6 – płazów, 10 – gadów, 50 – ryb, ok. 4,5 tys. gatunków stawonogów i 41 – mięczaków.

Z gatunków mających znaczenie gospodarcze żyją tutaj łosie, norki, tchórze, kuny, lisy, zające, wiewiórki. Reintrodukowano także bobry.

Spośród ryb spotykanych w czuwaskich wodach wymienić można zwłaszcza gatunki należące do karpiowatych: leszcze, płocie i jazie.

Do rzadko spotykanych i chronionych gatunków zaliczyć można m.in. ze ssaków – wychuchola ukraińskiego i bobaka, a z ptaków – gadożera, rybołowa i orła przedniego.

W południowej części republiki znajduje się Park Narodowy „Czawasz Warmanie”^[2].

Na terenie Czuwaszji hoduje się^[3]:

• zboża
• groch
• konopie
• chmiel
• bydło
• trzodę chlewną
• owce

Przodkowie Czuwaszów wywodzą się z plemion starobułgarskich, które zamieszkiwały do VIII wieku na północnym Kaukazie. W VII i VIII wieku wywędrowali oni na Bałkany, gdzie stopniowo asymilowali się wśród Słowian, oraz nad środkową Wołgę. Ta druga grupa odegrała zasadniczą rolę w etnogenezie narodu czuwaskiego. Obszary zasiedlone przez Czuwaszów znajdowały się początkowo w granicach chanatu kazańskiego. W 1551 stały się one częścią Imperium Rosyjskiego. W carskiej Rosji znalazły się one w obrębie takich guberni, jak kazańska i symbirska. 24 lipca 1920 władza komunistyczna powołała do istnienia Czuwaski Obwód Autonomiczny. 21 kwietnia 1925 przekształcony został on w Czuwaską ASRR. 24 października 1990 została ona przemianowana na Czuwaską SRR. 13 lutego 1992 powstała Republika Czuwaska, autonomiczna jednostka w składzie Federacji Rosyjskiej.

Czuwaszję zamieszkuje 1 207 875 osób (2021)^[1]. Liczba mieszkańców kraju od lat systematycznie spada, czego główną przyczyną jest ujemny przyrost naturalny: w 2006 urodziło się 13 230 osób, a zmarło 18.838. W ciągu 2006 populacja republiki spadła o 6,0 tys. osób, z czego 5,6 tys. to wynik ujemnego przyrostu naturalnego, a 0,4 tys. – ujemnego wskaźnika migracji.

Zmiany liczby mieszkańców kraju

rok	liczba mieszkańców[a]
2007	1 286 200
2006	1 292 200
2005	1 299 300
2002	1 313 754

Ludność miejska (736,6 tys. osób) stanowi 57,3% populacji, a wiejska – 42,7% (549,6 tys. osób). 77% całej populacji miejskiej zamieszkuje w dwóch miastach: Czeboksarach i Nowoczeboksarsku.

Średnia gęstość zaludnienia w regionie to 70,4 os./km².

Autochtoniczni mieszkańcy kraju – Czuwasze stanowią ok. 2/3 ludności republiki i są czwartą co do wielkości rdzenną narodowością Federacji Rosyjskiej.

Wyniki spisu powszechnego z 2002 wykazały, iż na terenie kraju żyją przedstawiciele 106 narodowości. Najliczniejsi są:

• Czuwasze – 889,3 tys. (67,69%)
• Rosjanie – 348,5 tys. (26,53%)
• Tatarzy – 36,4 tys. (2,77%)
• Mordwini – 16,0 tys. (1,22%)
• Ukraińcy – 6,4 tys. (0,49%)
• Maryjczycy – 3,5 tys. (0,27%)
• Białorusini – 1,9 tys.
• Ormianie – 1,3 tys.

Zmiany udziału procentowego poszczególnych narodów w populacji republiki na przestrzeni lat (według deklaracji ze spisów powszechnych)

Narodowość (liczebność i udział procentowy)	1939	1959	1970	1979	1989	2002
Czuwasze	777 202 (72,2%)	770 351 (70,2%)	856 246 (70,0%)	887 738 (68,4%)	906 922 (67,8%)	889 268 (67,7%)
Rosjanie	241 386 (22,4%)	263 692 (24,0%)	299 241 (24,5%)	338 150 (26,0%)	357 120 (26,7%)	348 515 (26,5%)
Tatarzy	29 007 (2,7%)	31 357 (2,9%)	36 217 (3,0%)	37 573 (2,9%)	35 689 (2,7%)	36 379 (2,8%)
Mordwini	22 512 (2,1%)	23 863 (2,2%)	21 041 (1,7%)	20 276 (1,6%)	18 686 (1,4%)	15 993 (1,2%)
Ukraińcy	3629 (0,3%)	3837 (0,3%)	4487 (0,4%)	6122 (0,5%)	7302 (0,5%)	6422 (0,5%)
Pozostali	3074 (0,3%)	4759 (0,4%)	6443 (0,5%)	8752 (0,7%)	12 304 (0,9%)	17 177 (1,3%)

Miasta i osiedla typu miejskiego^[b]

Nazwa polska	Nazwa czuwaska	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców
Czeboksary	Шупашкар	Чебоксары	442 616
Nowoczeboksarsk	Çĕнĕ Шупашкар	Новочебоксарск	125 467
Kanasz	Канаш	Канаш	49 069
Ałatyr	Алатăр	Алатырь	42 669
Szumerla	Çĕмĕрле	Шумерля	35 194
Ciwilsk	Çĕрпӳ	Цивильск	12 852
Kozłowka	Куславкка	Козловка	12 356
Kugiesi	Кӳкеç	Кугеси	11 677
Wurnary	Вăрнар	Вурнары	10 876
Jadrin	Ĕтерне	Ядрин	10 232
Mariinskij Posad	Сĕнтĕрвăрри	Мариинский Посад	10 195
Ibriesi	Йĕпреç	Ибреси	9328
Nowyje Łapsary	Çĕнĕ Лапсар	Новые Лапсары	7801
Urmary	Вăрмар	Урмары	6258
Sosnowka	?	Сосновка	3051
Buinsk(inne języki)	?	Буинск	1602

Powierzchnia Czuwaszji podzielona jest na 21 rejonów. Oprócz nich jako odrębne jednostki administracyjne wydzielane są największe miasta: Ałatyr, Czeboksary, Kanasz, Nowoczeboksarsk i Szumierla.

Rejony:

• Alikowski
• Ałatyrski
• Batyriewski
• Burnarski
• Ciwilski
• Czeboksarski
• Ibriesiński
• Jadriński
• Jalczycki
• Jantikowski
• Kanaski
• Komsomolski
• Kozłowski
• Krasnoarmiejski
• Krasnoczetajski
• Mariiński-Posadski
• Morgauski
• Poriecki
• Szemurszyński
• Szumierliński
• Urmarski

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Czuwaszji mają oznaczenie 21 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

• Czuwaska ASRR i Czuwaski OA
• Symbole kraju: flaga, godło i hymn

• strona Republiki Czuwaskiej (ros.)