Świrz

Świrz
Свірж
	; Zamek w Świrzu
	Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	lwowski
Rejon	przemyślański
Populacja ; • liczba ludności	; 795
Nr kierunkowy	+380 3263
Kod pocztowy	81225
	Położenie na mapie Ukrainy Świrz
	Położenie na mapie obwodu lwowskiego Świrz
	49°39′00″N 24°26′20″E/49,650000 24,438889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świrz (ukr. Свірж, za II RP także Swirz) – wieś w rejonie przemyślańskim obwodu lwowskiego Ukrainy, nad rzeką Świrż.

Historia

Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1422 roku podczas rozgraniczenia wsi ze Stokami i Lubeszką^[1]. Wieś prawa wołoskiego, położona była w pierwszej połowie XV wieku w ziemi lwowskiej województwa ruskiego^[2].

W 1428 r. Świrz odwiedził król Władysław II Jagiełło. W 1449 r. doszło do rozgraniczenia miasta i wsi o tych samych nazwach. W 1484 r. bracia Marcin i Świrscy ufundowali tu parafię i pierwszy drewniany kościół. Na jego miejscu w 1546 r. zbudowano w stylu renesansowym murowaną świątynię pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[3]^[4].

Przez pewien czas podczas zaboru austriackiego jako miasteczko wchodził w skład obwodu, czyli cyrkułu brzeżańskiego^[5].

W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Swirz w powiecie przemyślańskim województwa tarnopolskiego.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj polska rodzina Szwedów udzielała pomocy Żydom, za co w 1987 roku Instytut Jad Waszem uhonorował tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Jana i Katarzynę Szwedów oraz ich dzieci, Antoniego Szweda i Marię Kotwicę z d. Szwed^[6].

W latach 1943–1945 z rąk nacjonalistów ukraińskich UPA zginęło ok. 75 Polaków^[7].

Położenie

Zamek

Na podstawie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich Świrz albo Świerz ze Świrzykiem: to miasteczko w pow. przemyślańskim, 10 km na zachód od sądu powiatowego w Przemyślanach, z urzędem pocztowym w miejscu. Na północ leży Kopań, na wschód Kimirz, na południe Niedziliska i Chlebowice Świrskie, na płd.-zach. Podhorodyszcze i Romanów^[8].

Zamek w Świrzu

Warownię wznieśli w XV wieku Świrscy^[9] herbu Szaława z Romanowa^[10].

Po śmierci w bitwie pod Zborowem rotmistrza Pawła Świrskiego^[11] ostatniego z rodu, zamek przeszedł w ręce rodziny Cetnarów, wywodzącej się ze Śląska. W XVII wieku zamek został przebudowany przez kasztelana halickiego i chorążego podolskiego Aleksandra Cetnera. W pierwszej połowie istnienia II RP zamieszkiwał w nim gen. Robert Lamezan-Salins.

Urodzeni w Świrzu

Alicja Grześkowiak – polska polityk, doktor habilitowany w zakresie prawa karnego, senator I, II, III i IV kadencji, marszałek Senatu IV kadencji w latach 1997–2001
Tadeusz Lipski – polski dowódca wojskowy, podoficer AK, oficer partyzantki antykomunistycznej
Tadeusz Wiktor – generał porucznik (dywizji) Wojska Polskiego^[12]
Józef Wyspiański – redaktor naczelny „Spotkań Świrzan”, autor książki „Żołnierze ze świrskiego lasu”^[13]
Andrzej Żaki – polski archeolog.

Związani ze Świrzem

Marian Osiński – profesor architektury, autor inwentaryzacji polskich zamków kresowych m.in. w Świrzu.
Hilary Treter – wspólnik fabryki krochmalu w Świrzu^[14]^[13]

Przypisy

↑ Смерека Б. Розмежування сіл у Руській землі у 1422 році // Український археографічний щорічник. Нова серія. – К., 2020. – Вип. 23/24. – С. 557–567.
↑ GrzegorzG. Jawor GrzegorzG., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222 .
↑ ŚWIRZ. Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1546). Lwowski obw., Lwowski r-n (Przemyślanski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2022-11-11] .
↑ Świrz [online], lwow.info, 18 listopada 2006 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 79–80.
↑ Szwed Jan & Katarzyna (Potaszińska); Son: Antoni ; Daughter: Kotwica Maria (Szwed). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).
↑ HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 302-303, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .
↑ Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI. Warszawa: 1880–1902, s. 717.
↑ Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.
↑ Kacper Niesiecki: Herbarz Polski. T. VIII, s. 584–587.
↑ StanisławS. Nicieja StanisławS., Kresowa Atlantyda, t. XVI, 2021, s. 137, ISBN 978-83-7395-911-8 .
↑ WIKTOR Tadeusz – Sączopedia [online] [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ ^a ^b Historie prosto z kresowego Świrza [online], Lubin Nasze Miasto, 3 stycznia 2008 [dostęp 2022-11-11] (pol.).
↑ Wspomnienie pośmiertne. „Dziennik Polski”. Nr 364, s. 2, 31 grudnia 1892.

Bibliografia

Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI, Warszawa, 1880–1902, s. 717.

Linki zewnętrzne

Świrz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 717 .
zdjęcia ze Świrza
Zamek w Świrzu na filmie z drona, 2018.

[1] Смерека Б. Розмежування сіл у Руській землі у 1422 році // Український археографічний щорічник. Нова серія. – К., 2020. – Вип. 23/24. – С. 557–567.

[2] GrzegorzG. Jawor GrzegorzG., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222 .

[3] ŚWIRZ. Dawny kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (1546). Lwowski obw., Lwowski r-n (Przemyślanski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2022-11-11] .

[4] Świrz [online], lwow.info, 18 listopada 2006 [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[5] Galicya pod względem topograficzno-geograficzno-historycznym, skreślona przez Hipolita Stupnickiego: Z mapą. Lwów : Madfes i Bodek, 1869, s. 79–80.

[6] Szwed Jan & Katarzyna (Potaszińska); Son: Antoni ; Daughter: Kotwica Maria (Szwed). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-06]. (ang.).

[7] HenrykH. Komański HenrykH., SzczepanS. Siekierka SzczepanS., Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 302-303, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487 .

[8] Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XI. Warszawa: 1880–1902, s. 717.

[Lwow-9] Tokarski J.: Lwów i okolice. Bielsko-Biała: Wyd. Pascal, 2007, s. 317. ISBN 978-83-7304-776-1.

[10] Kacper Niesiecki: Herbarz Polski. T. VIII, s. 584–587.

[11] StanisławS. Nicieja StanisławS., Kresowa Atlantyda, t. XVI, 2021, s. 137, ISBN 978-83-7395-911-8 .

[12] WIKTOR Tadeusz – Sączopedia [online] [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[lubin-13] Historie prosto z kresowego Świrza [online], Lubin Nasze Miasto, 3 stycznia 2008 [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[DP-14] Wspomnienie pośmiertne. „Dziennik Polski”. Nr 364, s. 2, 31 grudnia 1892.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Przynależność wojewódzka	woj. tarnopolskie (1920–39)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Gliniany (od 1934) Przemyślany (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Dunajów Gliniany (→) Przemyślany (→) Świrz
Gminy miejskie (1920–39 →)	Gliniany Przemyślany
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39 →)	Dobrzanica Dunajów Gliniany Janczyn Kurowice Pohorylce Przemyślany Swirz Zadwórze

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)