Powidz (województwo wielkopolskie)

Powidz
	wieś
	; Fragment rynku i kościół parafialny
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	słupecki
Gmina	Powidz
Liczba ludności (2022)	1335
Strefa numeracyjna	63
Kod pocztowy	62-430
Tablice rejestracyjne	PSL
SIMC	0300742
	Położenie na mapie gminy Powidz Powidz
	Położenie na mapie Polski Powidz
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Powidz
	Położenie na mapie powiatu słupeckiego Powidz
	52°24′46″N 17°54′53″E/52,412778 17,914722
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Powidz – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w powiecie słupeckim, w województwie wielkopolskim, siedziba gminy Powidz.

Powidz uzyskał lokację miejską w 1243 roku, zdegradowany w 1934 roku^[4]. Miasto królewskie należące do starostwa powidzkiego, w drugiej połowie XVI wieku leżało w powiecie gnieźnieńskim województwa kaliskiego^[5].

Integralne części wsi Powidz^[6]^[7]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0300759	Dolina	część wsi
0300890	Ługi	część wsi (do 2023 r.)
0300765	Powidz-Osiedle	część wsi (do 2023 r.)

Historia

Mapa – Powidz i okolice, 1919 r. (miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe w Poznaniu).

8 czerwca 1243 książę Bolesław Pobożny zezwolił wójtowi Baldwinowi lokować w Powidzu osadę na prawie niemieckim. Powierzchnię osady określono na 56 łanów, co znaczyło, że była ona przeznaczona dla 200–300 mieszkańców^[8]. Nie jest jednak jasne, czy wystawiony przez księcia dokument lokował osadę o charakterze miejskim, czy wiejskim. Za pierwszą tezą świadczyłyby planowane rozmiary osady, przeciw – niewytłumaczalnie wczesna data lokacji położonej na uboczu szlaków handlowych osady, wyprzedzająca lokację czołowych ośrodków miejskich w Wielkopolsce (Poznań, Kalisz). Nie jest również wykluczone, że do lokacji w ogóle nie doszło. Następna wzmianka o Powidzu jako o mieście pochodzi dopiero z 1352^[9].

W 1454 roku został zniszczony przez Krzyżaków, którzy uprowadzili także jego mieszkańców. W tym samym roku Kazimierz IV Jagiellończyk potwierdził przywileje miejskie, uzupełniając je m.in. prawem połowu ryb w Jeziorze Powidzkim. W XV wieku istniała tu szkoła podległa Akademii Krakowskiej (stąd powiedzenie: „Dokąd idziesz? – Do Powidza po rozum”)^[10].

Około 20 kwietnia 1769 roku doszło pod Powidzem do potyczki pomiędzy konfederatami barskimi, dowodzonymi przez Antoniego Morawskiego, a wojskami rosyjskimi^[10].

W latach 1793–1815 był stolicą powiatu. Liczył wówczas około 600 mieszkańców^[10].

W okresie zaborów, kiedy przez Jezioro Powidzkie biegła granica prusko-rosyjska, Powidz, leżący wówczas na terenie Prus, był punktem przerzutowym ochotników udających do walk podczas powstania listopadowego i styczniowego^[10].

W 1864 roku miasto posiadało już 1314 mieszkańców^[10].

28 grudnia 1918 roku w Powidzu zorganizował się oddział ochotników, który następnego dnia rozbroił pluton niemieckiej straży granicznej, stacjonujący w Anastazewie i Szydłowcu. Powstańcy z Powidza uczestniczyli potem w późniejszych walkach na froncie powstania wielkopolskiego^[10].

Pod koniec 1944 roku lasy otaczające Powidz były terenem działalności radzieckich grup zwiadowczych^[10].

W okresie PRL-u we wsi powstał tartak Wielkopolskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Drzewnego^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie konińskim.

SZ RP

Po II wojnie światowej w okolicy Powidza utworzono lotnisko wojskowe. Aktualnie korzysta z niego 33 Baza Lotnictwa Transportowego^[11].

Atrakcje turystyczne i przyrodnicze

położenie nad Jeziorem Powidzkim
otoczenie parku krajobrazowego
przebiegająca trasa Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej (stacja Powidz), w 2018 linia nieczynna
kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja z 2 połowy XIX wieku (nr rej.: 339/81 z 21.05.1984 r.).
dom grzebalny, nr rej.: j.w.

Słynni powidzanie

Jan Kanty Szwedkowski – malarz
Ignacy Zielewicz – chirurg

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 109492
↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 958 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
↑ GUS. Rejestr TERYT.
↑ Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska nasza kraina. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2004, s. 152. ISBN 83-89738-11-2.
↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 91–92.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h PiotrP. Maluśkiewicz PiotrP., Województwo konińskie: szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 249–250, ISBN 978-83-01-00534-4, OCLC 11783554 .
↑ Historia Lotniska Wojskowego. 33. Baza Lotnictwa Transportowego w Powidzu. powidz.pl, 2023-09-04. [dostęp 2023-08-31].

Linki zewnętrzne

oficjalna strona gminy Powidz
Powidz (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 890 .
Ignacy Geppert, Z przeszłości Powidza, Nakło nad Notecią 1934, https://dlibra.bmino.pl/dlibra/docmetadata?id=305561601&from=pubstats

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 109492

[2] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06] .

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 958 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 62–63.

[5] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 244.

[R2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).

[teryt-7] GUS. Rejestr TERYT.

[8] Włodzimierz Łęcki: Wielkopolska nasza kraina. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2004, s. 152. ISBN 83-89738-11-2.

[9] Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 91–92.

[:0-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h PiotrP. Maluśkiewicz PiotrP., Województwo konińskie: szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 249–250, ISBN 978-83-01-00534-4, OCLC 11783554 .

[11] Historia Lotniska Wojskowego. 33. Baza Lotnictwa Transportowego w Powidzu. powidz.pl, 2023-09-04. [dostęp 2023-08-31].

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Wsie	Anastazewo Ługi Ostrowo Polanowo Powidz Powidz-Osiedle Przybrodzin Smolniki Powidzkie Wylatkowo
Osada	Charbin
Osada leśna	Dolina
Części wsi	Dolina Hutka Rudunek Rusin Rzymachowo Słoszewo

Miasta	Słupca Zagórów
Gminy miejskie	Słupca
Gminy miejsko-wiejskie	Zagórów
Gminy wiejskie	Lądek Orchowo Ostrowite Powidz Słupca Strzałkowo

Przynależność wojewódzka	woj. poznańskie (II RP) (1919–39) woj. poznańskie (1945–75)
Miasta (1919–75)	Czerniejewo (← od 1927) Gniezno (do 1928 →) Kłecko Powidz (← 1927–34) Witkowo (← od 1927)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Czerniejewo Gniezno Kiszkowo Kłecko Łubowo Mieleszyn Niechanowo Powidz Witkowo
Gromady (1954–72)	Czerniejewo (1954–72) Dębnica (1954–61) Ganina (1954–59) Gorzykowo (1954–61) Goślinowo (1954–61) Jankowo Dolne (1954–72) Jarząbkowo (1954–61) Kiszkowo (1954–72) Kłecko (1954–72) Komorowo (1954–61) Lednogóra (1954–68) Łagiewniki Kościelne (1954–61) Łubowo (1954–72) Mieleszyn (1954–72) Mielżyn (1954–61) Niechanowo (1954–72) Pierzyska (1954–61) Popowo Tomkowe (1954–59) Powidz (1954–72) Skiereszewo (1954–72) Sławno (1954–71) Smolniki Powidzkie (1954–59) Sokołowo (1954–68) Szczytniki Czerniejewskie (1954–59) Szczytniki Duchowne (1954–61) Świątniki Małe (1954–59) Turostowo (1954–58) Ułanowo (1954–59) Wiekowo (1954–59) Wierzyce (1954–59) Witkowo (1954–72) Zdziechowa (1954–61) Żydowo (1954–72)

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948, od 2025)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)