Hilary Treter

Hilary Jan z Lubomierza Treter^[a] herbu własnego (ur. 1825 w Łoniu, zm. w grudniu 1892 we Lwowie) – właściciel ziemski, przedsiębiorca, działacz gospodarczy i samorządowy.

Hilary Jan z Lubomierza Treter urodził się w 1825 w Łoniu^[1][2][3]. Wywodził się z rodziny nobilitowanej w Polsce 1669 i używającej herbu własnego. Jego przodkiem był kanonik Tomasz Treter^[3]. Był prawnukiem Mikołaja (zm. 1775), wnukiem Baltazara (major gwardii litewskiej, zm. 1819) oraz synem Aleksandra (zm. 1855) i Konstancji z domu Łodyńskiej herbu Sas)^[4]. Miał braci Konstantego (ur. 1826, właściciel dóbr Remizowce) i Mieczysława (ur. 1832, właściciel Dźwiniacza)^[4].

Uczył się w Akademii Terezjańskiej w Wiedniu, lecz edukacji tam nie ukończył^[1]. Na początku 1846 uczestniczył w spisku niepodległościowym, po czym w lutym tego roku wraz z Władysławem Czerkawski i hr. Ludwikiem Koziebrodzkim zbiegł ze szkoły i usiłował przedostać się do powstańców krakowskich^[1]. Na granicy z Węgrami zostali oni schwytani przez chłopów, a następnie przez pół roku byli osadzeni w więzieniu w Wiedniu^[1]. Potem wszyscy trzej zostali ułaskawieni^[1]. W trakcie Wiosny Ludów 1848 w randze porucznika Legii Akademickiej był w składzie deputacji do studentów Uniwersytetu Wiedeńskiego celem nawiązania z nimi kontaktów w imię równości i wolności (wraz z Mikołajem Zyblikiewiczem, Łukaszem Soleckim, Franciszkiem Siemianowskim)^[1].

Po 1848 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, uzyskując dekret pro judice civili et criminali^[1]. Był egzaminowanym sędzią^[4]. Należał do Towarzystwa Prawnikow we Lwowie^[5]. Jednakże nie podjął kariery prawniczej^[1].

Poślubił swoją kuzynkę Józefę Małgorzatę (córkę stryja Wiktoryna Tretera i Leokadii z domu Łodyńskiej herbu Jastrzębiec)^[4]. Miał z nią synów Piotra (ur. 1857) i Adama (ur. 1859)^[4]. Objął we władanie dziedziczne majątki Łonie i Niwki^[1]. Razem ze swoim stryjem Wiktorynem Treterem, a zarazem teściem, władał także dobrami Zalipie^[6]. Był również właścicielem dóbr Dźwiniacz Górny^[7][8]. Pozostawał patronem cerkwi św. Michała Archanioła w Dźwiniaczu Górnym z 1789^[9]. W 1863 nabył od Sołtykowa (Moskala) wieś Laszki Królewskie i tam się przeprowadził^[4][1].

Popierał przemysł krajowy, był wspólnikiem fabryki likieru w Lipowcach, fabryki krochmalu w Świrzu^[1]. Odkrył złoża gipsu i produkował go jako nawóź i materiał budowlany^[1]. Po nastaniu autonomii galicyjskiej (1867) poświęcił się także pracy publicznej^[1]. Przez 12 lat był prezesem Rady c. k. powiatu przemyślańskiego^[4]. Jego staraniem powstały pierwsze szutrowane drogi, był fundatorem szkół i kas gminnych^[1]. Był członkiem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie, Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego i innych^[1]. Był autorem broszur oraz pisał artykuły drukowane w „Gazecie Narodowej”^[1].

Zmarł pod koniec grudnia 1892 we Lwowie^[2]. Został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Janowskim 29 grudnia 1892^[2]. Jego majątek ziemski odziedziczyli synowie^[1].

• Polacy i słowianizm (1871)
• Myśli do programu (1876)
• Über die Eigentumsfrage in Galizien^[1]

• Jerzy Sewer Dunin-Borkowski: Rocznik szlachty polskiej. T. 2. Lwów: Księgarnia K. Łukaszewicza, 1883, s. 1-799.