Aurizperri

Aurizperri
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Aurizperriko zeharkarrika, neguan
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Pirinioak
Udalerria	Erroibar
Administrazioa
Mota	kontzeju
Izen ofiziala	Aurizberri / Espinal
Burua (2019-2023)	Mikel Joseba Landabere Villanueva (kontzejuburua)
Posta kodea	31694
Herritarra	aurizperriar, aurizberriar
Geografia
Koordenatuak	42°58′45″N 1°22′13″W / 42.9792°N 1.3703°W / 42.9792; -1.3703
Azalera	18,37 km²
Garaiera	867 metro
Distantzia	40,6 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	233 (2020)
Dentsitatea	13 bizt/km²
Datu gehigarriak
Sorrera	1269 (Tibalt II.aren fundazioa)

Aurizperri^[1][a] (erroibarreraz; euskara batuaz eta ofizialki: Aurizberri)^[b] edo Auzperri^[c] Erroibar ibarreko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Pirinioak eskualdean.

2020 urtean 233 biztanle zituen.

Bertako biztanleak aurizperriarrak (euskara batuaz: aurizberriarrak) dira.

	Donibanetik			Donejakue bidea Nafar bidea		Donejakuera
	Auritz (3,7 km)		Aurizperri			Mezkiritzeko gaina (1,7 km)

Aurizperri edo Aurizberri edota Auzperri beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Espinal

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Espinal (1264)
• el Espinal (1269)
• l'Espinal (1366)
• Espinal (1406)
• Spinal (1532)
• Espinal (1767)
• Aceriz-cerri (1911)
• Aurizperri (1925)
• Auzperri (1925)
• Auritze-berri (1966)
• Auritz-berri (1968)
• Auzperri (1968)
• Auritzperri (1982)
• Espinal (1996)
• Aurizberri (1996)

Aurizperri, Aurizberri edo Auzperri toponimoa izen gardena da. Auritz (hurbileko Auritz herri) eta perri ("berri") hitzeten arteko elkarketa da. "Auritz berri" bezala birformulatu liteke. Erroibarreraz, "berri" esaten da "perri". Auzperri Aurizperri izenaren uzkurdura bat da (aurizperri > auizperri > auzperri).

Espinal toponimoa, nafar erromantzetik zuzenean "elorri zuri" bezala euskaratzen da, gaztelaniak herri hau izendatzeko erabiltzen duena.

Aurizperriko armarriak honako blasoi hau du:^[3]

Aurizperri Erroiberran barruan dago administratiboki, baina, geografikoki, Urrobi ibaiaren goialdeko haranean dago, Auritz eta Orreaga udalerrien ondoan. Ibaian behera Artzibar dago.

Erroiberraren azalera handia dela eta bi klima ezberdin daude, iparraldeko klima azpiatlantiarra, pagadi ugari eta urte osoko prezipitazioekin, eta hegoaldeko klima azpimediterraneoa, basa pinuekin eta uda garaiko bi hilabete idorrekin. Urteko batez besteko prezipitazioak 1 200 mm dira hegoaldean, eta 2 000 mm ibarraren iparraldean. Batez besteko tenperatura 7 eta 10 gradu bitartekoa da.

Urteroko egun euritsuak 120 izaten dira ibarraren hegoaldean eta 140-150 egun iparraldean. Gunerik menditsuenetan egun euritsuak 150 baino gehiago izan daitezke.

Erroiberran dagoen Aurizperri kontzejuan, itsasoaren mailatik 871 metrora, Nafarroako Gobernuak 1972an jarritako estazio meteorologikoa dago. ^[4] Gainera, 1975an, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Erro kontzejuan, itsasoaren mailatik 672 metrora.^[5] Aurizperriko estazioa da Aurizperrirako balio egokienak ematen dituena, hurbilen dagoena baita.

Datu klimatikoak (Aurizperri, 1972-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	15.0	20.0	23.0	25.0	29.0	36.0	35.0	35.0	31.0	27.0	20.0	15.0	36.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	5.7	6.5	9.6	12.8	16.1	20.6	23.2	23.1	19.9	15.4	9.2	6.4	14.0
Batez besteko tenperatura (ºC)	2.2	2.4	5.2	8.1	11.3	15.2	17.5	17.1	1.1	10.6	5.6	2.7	9.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-1.3	-1.6	00.8	3.5	6.5	9.8	11.8	11.1	8.3	5.7	2.0	-1.1	4.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-9.3	-10.3	-5.8	-2.2	0.6	4.1	7.0	5.3	1.1	-2.4	-6.4	-9.3	-2.3
Batez besteko prezipitazioa (mm)	188.2	162.4	162.3	156.3	138.8	80.2	61.7	61.3	95.5	152.8	204.9	176.1	1640.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	123.0	106.8	90.0	79.6	94.0	86.4	85.1	73.4	93.5	92.4	122.4	122.0	123.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	14.5	13.4	13.6	15.4	14.8	9.4	7.8	8.3	9.2	12.7	13.8	14.0	146.9
Elur egunak (≥ 1 mm)	4.9	5.3	4.8	3.0	0.5	0.0	0.0	0.0	0.0	0.4	2.5	3.7	25.0
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[6]

Herriak 5 auzo ditu:^[7]

• Purgua
• Donejakue
• Pirinio
• Oianilun
• Urrobi

Herriak 14 kale ditu:^[7]

• Errotagaina karrika
• Iturrizar karrika
• Done Bartolome karrika
• Saroiberri karrika
• Soraundi karrika
• Tibalt II.a enparantza
• Aurizko errepidea
• Sorabilgo errepidea
• Iruña-Frantzia errepidea
• Martinputzubidea
• Done Jakue auzoa
• Oianilun auzunea
• Pirinio auzunea
• Urrobi industrialdea

Herriak 130 etxe ditu:^[7]

Aurizperriko lurretan dago Iturissa baskoi-erromatar hiria izan zenaren aztarnak. Ptolomeok aipatu zuen lehen aldiz hiri hura, eta Estrabonen garaikoa bide zen.

Hala ere, herriaren gaur egungo kokalekuari dagokionez, Erdi Arokoak dira ditugun lehendabiziko lekukotzak, izan ere, 1269an finkatu dute sorrera data, Tibalt II.a nafar erregearen eskutik.

1835-1845eko udal erreformetara arte, Erroibarko alkateak gobernatzen zuen, aldi berean Erroko bizkondeek izendatua eta jurisdikzio zibila zutenak, eta haranak aukeratutako diputatuek eta bertako bizilagunek izendatutako erregidoreek, zeinek –erregidoreak eta diputatuak– jurisdikzio ekonomikoa bakarrik baitzuten. 1802an irin-errota zegoen, eta 1847an eskola, zeinaren maisuak 960 erreal hautematen zituen; bideak tokikoak ziren eta egoera txarrean zeuden. XIX. mendearen bigarren erdialdean nolabaiteko garapena izan zuen; XX. mendearen hasieran karabineroen postua, merkataritza ona, errota eta basogintza industria txikia zituen.

1881ean sutea pairatu zuten, 25 etxe eta 14 borda suntsitu zirelarik. Pirinio aldeko beste herri batzuek bezala, Aurizperrik ere biztanleak galdu ditu XX. mendeko bigarren erdialdetik hona. Azken hamarkadan biztanle kopurua egonkortu egin da.

2020 urteko erroldaren arabera 233 biztanle zituen Aurizperrik.^[8]

Autobuses Artieda autobus konpainiak Erroibar Iruñekin batzen du. Autobus lineak honako ibilbidea egiten du:

• Jaurrieta - Abaurregaina - Abaurrepea - Garaioa - Aribe - Garralda - Orreaga - Auritz - Aurizperri - Mezkiritz - Lintzoain - Erro - Zubiri - Larrasoaña - Idoi - Zuriain - Antxoritz - Zabaldika - Olloki - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea

Aurizperriko kontzejua kontzejuburuak eta lau kontzejukidek osatzen dute. Egungo kontzejuburua Mikel Joseba Landabere Villanueva da.

Aurizperriko kontzejua kontzejukidek eta kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Kontzejuburua Mikel Joseba Landabere Villanueva da. Kontzejukideak 3 daude:

• Oier Zaldua Ortiz de Guzman
• Naia Sanchez Carvallo
• Eneko Juanarena Urroz

2011tik, Aurizperrik 2 kontzejuburu izan ditu:

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Erroibarko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin hitz egiten zena.^[11]

Koldo Zuazok, 2010ean, Erroiberrak nafarrera euskalkian sailkatu zituen.^[12]

Aurizperriko azpieuskalkia erroibarrera da, eta, zehazki, Aurizperriko aldaera.^[13]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legeari jarraituz, Erroibar eremu euskalduneko udalerria da. 2001eko erroldan, herritarren % 24,01ek zekien euskaraz.

• Aurizperriko Orreagarako erromeria: maiatzaren azken asteburuan
• Done Bartolomeko jaiak: abuztuaren azken asteburuan

• Done Bartolomeko eliza, 1961. urteko kristiau eliza.
• Hilarrien museoa, tokiko hilerriko 25 hilarriko bilduma.
• Iturissa baskoi-erromatar herrixka.

• Leny Escudero (1932-2015), euskal abeslari, kantautore eta aktorea.

1. ↑ /auɾis̻péri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
2. ↑ /auɾis̻β̞éri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
3. ↑ /aus̻péri/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren silaban

• Erroibar
• Pirinioak
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia

• Erroibarko Udalako webgune ofiziala
• "Nafar Away" saioan (11TB).