Άρτεμις

Άρτεμις
Θεά του κυνηγιού, του φεγγαριού, προστάτιδα των μικρών παιδιών και ζώων.
Η Άρτεμις των Βερσαλλιών (ρωμαϊκό αντίγραφο του κατεστραμμένου αυθεντικού αγάλματος του Λεωχάρη), Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.
Γονείς	Δίας και Λητώ
Σχετικά πολυμέσα
wikidata (π)

Η Άρτεμις (νέα ελληνικά: Άρτεμη^[1], λατινικά: Diana) είναι μια από τις παλαιότερες^[2][3], πιο περίπλοκες αλλά και πιο ενδιαφέρουσες μορφές του ελληνικού πανθέου. Κόρη του Δία και της Λητούς, δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα, βασίλισσα των βουνών και των δασών, θεά του κυνηγιού, προστάτιδα των μικρών παιδιών και ζώων, και θεά του φεγγαριού. Σε ορισμένες περιοχές λατρεύονταν ως Ελένη.^[2][4]

Από τη θεά Αρτέμιδα, προέρχεται το όνομα Αρτεμισία.

Η Εστία, η Αθηνά και η Άρτεμις, ήταν οι μόνες θεές που πάνω τους δεν είχε δύναμη η Αφροδίτη (που είχε υποτάξει το σύνολο θεών και ανθρώπων).

Αντίστοιχη της Αρτέμιδος στη ρωμαϊκή μυθολογία είναι η Ντιάνα, ενώ στην ετρουσκική μυθολογία η θεότητα Αρτούμες.

Η γέννηση της ιδιόρρυθμης θεάς τοποθετείται στο νησί Ορτυγία (το οποίο είναι το αρχαίο όνομα της νήσου Δήλου), στους πρόποδες του βουνού Κύνθος, εξ ου και ο λόγος που μερικές φορές η θεά αναφέρεται και ως Κύνθια. Σ' αυτό το άγονο πετρονήσι και μετά από φοβερές ταλαιπωρίες και περιπλανήσεις είχε καταφύγει η έγκυος Λητώ, προκειμένου να κρυφτεί και να προφυλαχτεί από την καταδιωκτική μανία της νόμιμης συζύγου του Δία, της Ήρας. Εκεί και με τη βοήθεια όλων των γυναικείων θεοτήτων (εκτός της Ήρας) ήρθε στο φως η Άρτεμις και λίγο αργότερα ο αδελφός της Απόλλων.

Από τις πρώτες κιόλας ώρες της γέννησής της η Άρτεμις παίρνει πρωτοβουλίες. Αν και νεογέννητο βρέφος, βοηθά την εξουθενωμένη μητέρα της να ξεγεννήσει και το δεύτερο της παιδί, τον Απόλλωνα, και ταυτίζεται με τον τρόπο αυτόν με την Ειλείθυια, από το ελεύθω+υιός, δηλαδή μαμμή, και άρα τη θεά του τοκετού. Πανέμορφη και πανέξυπνη η Άρτεμις, είχε από πολύ νωρίς κερδίσει την εκτίμηση των άλλων θεών. Ήδη από τα τρία της χρόνια είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις, που αφορούσαν την ενδυμασία της, τον εξοπλισμό της και την ακολουθία της στην πιο αγαπημένη της ενασχόληση, το κυνήγι. Ήταν παιδί που ήξερε τι ήθελε και πραγματικά σταθερό και άκαμπτο στις αποφάσεις του.

Ο Δίας τη θαύμαζε για την επιμονή της και, λόγω της ευστροφίας της, της έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη και ικανοποιούσε όλες της τις επιθυμίες. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ζήτησε η Άρτεμις σαν δώρο από τον πατέρα της ήταν η αιώνια αγνότητα και παρθενία. Πιστή και σταθερή σ' ό,τι ζητούσε και τη δέσμευε, η παρθενική θεά δε σπίλωσε ποτέ ούτε το ήθος της ούτε και τον χαρακτήρα της. Σοβαρή και περήφανη, διατήρησε την αγνότητά της περιφρονώντας ερωτικές πολιορκίες και επιθέσεις. Αφοσιωμένη στο κυνήγι και τη φύση, αδιαφόρησε για τις χαρές του γάμου και τις απολαύσεις του έρωτα. Με επιβολή και αυστηρότητα απαίτησε την αθωότητα και την παρθενικότητα όχι μόνο του εαυτού της, αλλά και των Νυμφών που την περιστοίχιζαν και επίσης αυτών που με τις υπηρεσίες τους την τιμούσαν.

Το φυσικό περιβάλλον της Αρτέμιδος είναι μεθοριακές ζώνες, όπου δεν επικρατεί η απόλυτη αγριότητα της φύσης, αλλά ούτε και ο άνθρωπος τις έχει εξανθρωπίσει πλήρως. Τέτοιες είναι οι εκτάσεις γύρω από τις πόλεις, οι αγροί, τα ακαλλιέργητα εδάφη, αλλά και οι ακροθαλασσιές, τα έλη και τα μέρη όπου ξεχειλίζουν τα ποτάμια, περιοχές όπου υπάρχει βλάστηση και υγρασία και τα όρια ανάμεσα στη στεριά και στο νερό είναι ασαφή. Τα ιερά της βρίσκονται συνήθως σε παραμεθόριες, συνοριακές περιοχές συχνά αμφισβητούμενης κυριότητας, κάτι που δείχνει την ετερότητα του χαρακτήρα της. Οι επωνυμίες της θεάς περιγράφουν το περιβάλλον των ιερών της: Αγροτέρα, Αγοραία, Αλφειαία, Ελεία, Καρυάτιδα, Κορυφαία, Λιμνάτις, Ποταμία. ^[5]

Ανάμεσα στα στοιχεία του χαρακτήρα της είναι η σχέση της με τη φύση και το κυνήγι, με την πόλη και τον πόλεμο, τον χορό και το τραγούδι, η παρθενία της σε συνδυασμό με την ιδιότητά της ως γονιμοποιού δύναμης, καθώς και η ιδιαίτερη σχέση της με τους νέους. Η Άρτεμις έχει στενή σχέση με τους νέους και είναι γνωστός ο ρόλος της ως Κουροτρόφος, ως προστάτιδας δηλαδή των εφήβων. Αναλαμβάνει την ανατροφή των νέων και τους οδηγεί ως το κατώφλι της εφηβείας, όπου οι ίδιοι, αφήνοντας την παιδική ηλικία, οφείλουν να εξελιχθούν σε ώριμους ενήλικες και να ενταχθούν πλήρως στην κοινωνία. Η λατρεία της σχετίζεται με τελετές μετάβασης των νέων, τόσο των κοριτσιών όσο και των αγοριών, από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή. Ακόμη, στην Αρτέμιδα δίνεται η ιδιότητα της γονιμοποιού δύναμης, η οποία δίνει ευφορία και πολλαπλασιάζει τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους. Αν και η ίδια, ως παρθένος, απορρίπτει κάθε ερωτική επαφή, ταυτόχρονα λατρεύεται ως προστάτιδα των τοκετών. Και είναι αυτή που βοηθά τις γυναίκες στους πόνους των τοκετών, καθώς είναι το τελευταίο στάδιο της ωρίμανσης των κοριτσιών, για την οποία είναι υπεύθυνη η θεά. Επίσης, η γέννα, με τις κραυγές και τις ωδίνες που τη συνοδεύουν, όπως συμβαίνει και στα ζώα, εκφράζει τη ζωώδη πλευρά της θηλυκότητας, η οποία απομακρύνεται από την πολιτισμένη εικόνα της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, ως ενάρετης συζύγου και μητέρας. Η Άρτεμις, λοιπόν, είναι η φύλακας σε κάθε στάδιο της αναπαραγωγικής διαδικασίας: ακριβώς πριν την εφηβεία, την παραμονή του γάμου, μεταξύ του γάμου και της πρώτης εγκυμοσύνης, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, και κατά τον τοκετό. Θεωρήθηκε θεά σεληνιακή και με την ιδιότητα αυτή η Άρτεμις ταυτίστηκε με τη Σελήνη πιθανότατα από τα κλασικά χρόνια. Η Σελήνη, ως γνωστόν, είναι συνδεδεμένη ανέκαθεν με τον γυναικολογικό κύκλο και την έμμηνο ρύση, επομένως με τη μητρότητα και τη γονιμότητα στις γυναίκες. Είναι προφανής λοιπόν η σχέση της Σελήνης με την Αρτέμιδα.^[5]

Η Άρτεμις ήταν θεά αμείλικτη που ποτέ σχεδόν δε συγχωρούσε. Οποιαδήποτε παρατυπία σε βάρος της, οποιαδήποτε παρέκκλιση από τα πιστεύω της και τις αρχές της, άξιζε την τιμωρία της. Η αδυσώπητη οργή της ήταν έτοιμη να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή απέναντι στον παραβάτη των αυστηρών της κανόνων. Τα θανατηφόρα της βέλη στόχευαν διαρκώς θνητούς, θεούς και ήρωες που παρέβλεπαν την ύπαρξή της ή αμελούσαν τις αρχές και τη λατρεία της.

Κάποτε ο Ακταίων, ο γιος της Αυτονόης και του Αρισταίου, έτυχε να δει την Αρτέμιδα γυμνή, την ώρα που έκανε το λουτρό της. Η θεά, από φόβο μήπως διαδοθεί το περιστατικό, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι κι έβαλε τα πενήντα σκυλιά που τον συνόδευαν να τον κατασπαράξουν. Σε μια άλλη περίπτωση η Καλλιστώ, η κόρη του Λυκάονος (και μια από τις συνοδούς της Αρτέμιδος στο κυνήγι) κόντεψε να χάσει τη ζωή της από τα βέλη της θεάς γιατί, αποπλανημένη από τον Δία, είχε χάσει την αγνότητά της και είχε μείνει έγκυος. Επίσης η Άρτεμις σκότωσε και την Αριάδνη, γιατί σύμφωνα με τον μύθο είχε απαχθεί και αποπλανηθεί από τον Θησέα στη Νάξο. Τέλος ο Ωρίων, ο γιος του Ποσειδώνα, βρήκε κι αυτός τραγικό θάνατο από τα βέλη της Αρτέμιδος, γιατί σύμφωνα με μια παράδοση είχε σμίξει με τη θεά της αυγής, Ηώ, ή γιατί σύμφωνα με κάποια άλλη παράδοση είχε καυχηθεί ότι ήταν καλύτερος από αυτήν στην τέχνη του τόξου. Η Άρτεμις είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα παιδιά και τους έφηβους. Νέοι και νέες που διατηρούσαν την αθωότητά τους και που ζούσαν σύμφωνα με τις αρχές της ήταν πάντοτε ευνοούμενοί της και βρίσκονταν διαρκώς κάτω από την προστασία της. Ο Ιππόλυτος, μάλιστα, που ήταν αφοσιωμένος σ' αυτήν και τη λατρεία της, αποτελεί ζωντανό παράδειγμα αυτής της τακτικής και αδυναμίας της θεάς.

Ο Ιππόλυτος, λοιπόν, δεινός κυνηγός και αλογοδαμαστής, είχε αφιερώσει τη ζωή του στην πανέμορφη Αρτέμιδα και στο ιδανικό που η ίδια πρέσβευε. Καμιά πρόκληση, καμιά γυναίκα δε στάθηκε ποτέ ικανή να τον παρασύρει. Ούτε και η Φαίδρα, η γυναίκα του Θησέα και μητριά του Ιππολύτου, μπόρεσε με τη γοητεία της να τον αποπλανήσει. Η υποδειγματική του συμπεριφορά έκανε τη θεά να συγκινηθεί και να του χαρίσει τιμές, δόξες και αιώνια -μετά το θάνατό του- μνήμη του ονόματός του. Η Άρτεμις ήταν μια από τις ομορφότερες και κομψότερες θεές του Ολύμπου. Οι αρχαίοι Έλληνες πραγματικά τη θαύμαζαν. Τη φαντάζονταν ψηλή, με ευγενική ομορφιά, αγέρωχη κορμοστασιά και περήφανο περπάτημα.

Γενικά, η Άρτεμις ήταν θεά δραστήρια, σκληρή και αεικίνητη. Στις περισσότερες εκδηλώσεις της εμφανίζεται συνειδητοποιημένη, ώριμη κι αποφασιστική, ενώ λίγα ήταν τα περιστατικά εκείνα στα οποία παρουσίαζε μια εικόνα τελείως διαφορετική.

Κατά τη θεομαχία, η περήφανη και απαιτητική κόρη του Δία εμφανίζεται σαν ένα μικρό ανώριμο κορίτσι που οφείλει να υπακούει, να σέβεται και να συμμορφώνεται στις επιταγές της γυναίκας του πατέρα της και του αδελφού της. Απέναντι στη διστακτικότητα του Απόλλωνα να μονομαχήσει με τον Ποσειδώνα, η Άρτεμις κρατά στάση αρνητική και αντιμετωπίζει τον δίδυμο αδελφό της με λόγια ειρωνικά, αναιδή και περιφρονητικά. Η Ήρα, παρούσα στο περιστατικό, εξοργίζεται με τη συμπεριφορά της και με μανία αρχίζει να τη χτυπά με τα ίδια της τα βέλη.

Μια από τις πιο αγαπημένες ενασχολήσεις της Αρτέμιδος ήταν το κυνήγι. Γυναίκα δραστήρια, ορμητική και ευκίνητη, η ελεύθερη και αεικίνητη θεά διοχέτευε το μεγαλύτερο μέρος της ενεργητικότητάς της στην αναζήτηση και καταδίωξη θηραμάτων στα βουνά. Συνοδευόμενη από δροσερές και όμορφες νύμφες και περιστοιχισμένη από άγρια κυνηγόσκυλα, με ακόλουθο τον σκορπιό, έτρεχε γύρω από λίμνες, ποτάμια, λιβάδια και βουνά προκειμένου να απαντηθεί με άγρια κυρίως ζώα. Ντυμένη με λιτό ελαφρύ ρούχο και εφοδιασμένη με τον κατάλληλο για την περίσταση εξοπλισμό ριχνόταν με ενθουσιασμό και μανία σ' αυτό που κυρίως την ενδιέφερε. Αδάμαστη, σκληρή κι αγέρωχη, δεινή γνώστρια της τοξευτικής τέχνης και πολύ ικανή δρομέας και κυνηγός, επιδιδόταν με πάθος στο κυνήγι.

Ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα της Αρτέμιδος ήταν η καθολική της κυριαρχία στη φύση. Ήμερα και άγρια ζώα, ψάρια στα νερά και πουλιά στον αέρα ήταν όλα τους κάτω από την προστασία της.

Ως θεά και προστάτιδα της φύσης η Άρτεμις θεωρείτο υπεύθυνη τόσο για τη γεωργία όσο και για την κτηνοτροφία. Περιοχές που τη λάτρευαν και την τιμούσαν ανελλιπώς είχαν πάντα εύφορη γη, κατάσπαρτα χωράφια, πλούσια συγκομιδή και ζώα υγιή και γόνιμα. Αντίθετα, όσες από τις περιοχές δεν τηρούσαν σωστά τις υποχρεώσεις τους απέναντί της και επιπλέον παρέβλεπαν την ύπαρξή της, είχαν να αντιμετωπίσουν την εκδικητική οργή και μανία της, που ισοδυναμούσε με καταστροφή των σπαρτών και αποδεκατισμό των κοπαδιών.

Ο Άδμητος και ο Οινέας αντιμετώπισαν, εξαιτίας της αμέλειας και της αδιαφορίας που έδειξαν, την οργή της θεάς. Ο Άδμητος στη γαμήλια γιορτή του είχε ξεχάσει να θυσιάσει (όπως επιβαλλόταν) στην Αρτέμιδα. Η Άρτεμις οργισμένη από αυτή την παρατυπία του έστειλε στο νυφικό του κρεβάτι ένα κοπάδι από φίδια, ενώ ετοιμάστηκε να του αφαιρέσει τη ζωή. Μάταια ο Απόλλων προσπάθησε να την καλοπιάσει. Τελικά, ο ίδιος πείθει τις Μοίρες να του χαρίσουν τη ζωή και σαν αντάλλαγμα να πάρουν τη ζωή κάποιου άλλου δικού του ανθρώπου. Στην απαίτηση αυτή των Μοιρών μόνο η γυναίκα του, Άλκηστις, προθυμοποιείται να προσφερθεί. Τελευταία, όμως, στιγμή, η επέμβαση του Ηρακλή τη σώζει προτού ακόμη προλάβει η ψυχή της να κατέβει στον Άδη.

Ο Οινέας κάποτε είχε ξεχάσει να θυσιάσει στην προστάτιδα της πόλης του Καλυδώνας, δηλαδή στην Αρτέμιδα. Η αδιαφορία του αυτή κόστισε τόσο στην πόλη, όσο και στο λαό της. Ένας τεράστιος κάπρος σταλμένος από τη θεά προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε γη, σε ζώα και ανθρώπους. Κανείς δε τολμούσε να τον σκοτώσει. Ο Μελέαγρος μόνο, ο γιος του Οινέα, ήταν τελικά εκείνος που τον εξόντωσε, αλλά στη συνέχεια σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή γύρω από τη μοιρασιά. Η γυναίκα και η μητέρα του Μελέαγρου μη αντέχοντας τη θλίψη του θανάτου του αυτοκτόνησαν από τη στεναχώρια τους. Οι αδελφές του, τέλος, που αδιάκοπα τον θρηνούσαν, μεταμορφώθηκαν από την Αρτέμιδα σε φραγκόκοτες.

Πέρα από τη συμμετοχή της σ' όλα τα παραπάνω περιστατικά, η θεά του κυνηγιού παίρνει ενεργό μέρος και σ' έναν από τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή. Ο Ηρακλής για μεγάλο διάστημα καταδίωκε μια πανέμορφη ελαφίνα με χρυσά κέρατα και χάλκινα πόδια, ιδιοκτησία της θεάς Αρτέμιδος. Η Άρτεμις , με τη συνδρομή του αδελφού της, Απόλλωνα, τον εμποδίζει να σκοτώσει το άγριο ζώο και τον προτρέπει να το παραδώσει στην Τίρυνθα, στο βασιλιά Ευρυσθέα. Με την παραλαβή του ζώου ο Ευρυσθέας αναλαμβάνει να της το ξαναφιερώσει. Όπως στο μύθο με τον Ηρακλή, έτσι και σε πολλά άλλα περιστατικά η Άρτεμις συμπράττει με τον αδελφό της τον Απόλλωνα για την επίτευξη κάποιου σκοπού. Στην περίπτωση της Νιόβης που παινεύτηκε (συγκριτικά με τη Λητώ) για τα πολλά και όμορφα παιδιά της έχουμε τη συνεργασία των δυο δίδυμων αδελφών στην τιμωρία της. Επτά βέλη της Αρτέμιδος κι επτά του Απόλλωνα καρφώθηκαν στα δεκατέσσερα παιδιά της και τα σκότωσαν. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και για τον ίδιο λόγο η Άρτεμις σκότωσε κάποτε τη Χιόνη (την κόρη του Δαιδαλίωνος και ερωμένη του Απόλλωνος), γιατί είχε καυχηθεί ότι η ομορφιά της ήταν τέτοια που ξεπερνούσε ακόμα κι αυτήν της πανέμορφης θεάς.

Ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Τρώων δεν βρίσκει την Αρτέμιδα αδιάφορη. Μαζί με τον αδελφό της τον Απόλλωνα, τον Άρη, την Αφροδίτη και τη Λητώ συμμετέχει ενεργά με το μέρος των Τρώων. Ένα από τα πρώτα περιστατικά που συνέβησαν προτού ακόμη ξεκινήσει ο πόλεμος οφειλόταν στο θυμό και την οργή της Αρτέμιδος. Ο ελληνικός στόλος, εξαιτίας της άπνοιας που είχε δημιουργήσει η θεά, δεν μπορούσε να ξεκινήσει. Ένα τυχαίο περιστατικό του αρχηγού των Αχαιών, Αγαμέμνονος, είχε προκαλέσει την κατάσταση αυτή. Κάποτε χωρίς ο ίδιος να το αντιληφθεί είχε εισβάλει σ' ένα άλσος αφιερωμένο στην Αρτέμιδα και είχε σκοτώσει ένα ιερό ελάφι. Η θεά εξοργίστηκε τόσο πολύ που απαίτησε τη θυσία της κόρης του Ιφιγένειας προκειμένου ευνοϊκοί άνεμοι να βοηθήσουν το σαλπάρισμα των ελληνικών καραβιών. Ο Αγαμέμνων, βλέποντας πως δεν υπάρχει άλλη λύση, αναγκάστηκε να θυσιάσει την κόρη του. Την τελευταία όμως στιγμή η θεά λυπήθηκε την Ιφιγένεια, την άρπαξε από τον βωμό της θυσίας και έβαλε στη θέση της ένα ελάφι. Μετά οδήγησε την κόρη στην Ταυρίδα, όπου την έκανε ιέρειά της.^[6]

Ο πληγωμένος από τον Διομήδη, τέλος, Αινείας είχε στη διάρκεια του πολέμου δεχτεί τη βοήθεια της Αρτέμιδος και της Λητούς και είχε κατορθώσει χάρη σ' αυτές να ανακτήσει τις δυνάμεις του και να επιστρέψει στη μάχη.

Τα σύμβολα της Αρτέμιδος ήταν πολλά και ποικίλα. Ξεκινούσαν από ζώα και φυτά και κατέληγαν σε όπλα: κατσίκα, τράγος, ελάφι, αρκούδα, σκύλος, φίδι, γεράκι, φραγκόκοτα, ταύρος, δάφνη, φοίνικας, κυπαρίσσι, σπαθί, φαρέτρα, ακόντιο, δίχτυ και άλλα, όπως άρμα, λύρα και πυρσός.

Προς τιμήν της Αρτέμιδος έχουν γραφτεί λυρικοί ύμνοι από τον Θράκα μουσικό και ποιητή Φιλάμμωνα.^[7]

[ΗΣΙΟΔΟΣ - Θεογονία 918–920] Λητὼ δ᾽ Ἀπόλλωνα καὶ Ἄρτεμιν ἰοχέαιραν
ἱμερόεντα γόνον περὶ πάντων Οὐρανιώνων
920 γείνατ᾽ ἄρ᾽ αἰγιόχοιο Διὸς φιλότητι μιγεῖσα. από τη Βικιθήκη - θεογονία ' ^[8]

[ΗΣΙΟΔΟΣ - Θεογονία 918–920] Και η Λητώ γέννησε τον Απόλλωνα και τη σαϊτοβόλα Άρτεμη,

τα πιο αγαπητά παιδιά απ᾽ όλους τ᾽ Ουρανού τους απογόνους,

920 σαν με το Δία έσμιξε ερωτικά που την αιγίδα έχει.

[Καλλίμαχος -Ύμνοι -Εις Άρτεμιν (απόσπασμα)]

πότνια Μουνιχίη λιμενοσκόπε, χαῖρε, Φεραίη.
260 μή τις ἀτιμήσῃ τὴν Ἄρτεμιν (οὐδὲ γὰρ Οἰνεῖ
βωμὸν ἀτιμάσσαντι καλοὶ πόλιν ἦλθον ἀγῶνες),
μηδ᾽ ἐλαφηβολίην μηδ᾽ εὐστοχίην ἐριδαίνειν
(οὐδὲ γὰρ Ἀτρεΐδης ὀλίγῳ ἐπὶ κόμπασε μισθῷ),
μηδέ τινα μνᾶσθαι τὴν παρθένον (οὐδὲ γὰρ Ὦτος,
265 οὐδὲ μὲν Ὠαρίων ἀγαθὸν γάμον ἐμνήστευσαν),
μηδὲ χορὸν φεύγειν ἐνιαύσιον (οὐδὲ γὰρ Ἱππώ
ἀκλαυτὶ περὶ βωμὸν ἀπείπατο κυκλώσασθαι)·
χαῖρε μέγα, κρείουσα, καὶ εὐάντησον ἀοιδῇ.

'^[9]

Ω σεβαστή, Μουνυχία, λιμενοπροστάτισσα, χαίρε ω Φεραία.

Μην προσβάλει την Άρτεμη κανένας, γιατί ούτε στου Οινέα την πόλη,260
που το βωμό της πρόσβαλε, ήρθαν καλοί αγώνες,
ούτε στο ελαφοκυνήγι, ούτε στην ευστοχία να φιλονικεί κανείς
μαζί της
-αφού ούτε του Ατρέα ο γιος τον κομπασμό του πλήρωσε φτηνά-.
Κι ούτε κανείς σε γάμο να ζητήσει την παρθένα -αφού ούτε
κι ο Ώτος,
ούτε ο Ωριων κάμανε καλόν γάμο-,
μήτε ν᾽ αποφύγει τον ετήσιο χορό - ούτε η Ιππώ

έμεινε δίχως κλάματα, όταν αρνήθηκε χορό να σύρει γύρω απ᾽ το βωμό.

• Στη Βραυρώνα λατρευόταν η Άρτεμις Βραυρωνία. Ήταν από τους σημαντικότερους ναούς της αρχαίας Αθήνας και γενικότερα της αρχαίας Ελλάδας. Στα σύγχρονα χρονιά η παρακείμενη περιοχή της Βραυρώνας Λούσα ή Λούτσια ή Λούτσα μετονομάστηκε το 1974 σε Αρτέμιδα Αττικής^[10]. Σε μικρή απόσταση από τον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνος, με εκθέματα από το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, τη νεκρόπολη της Μυρρινούντας (Μερέντα) και της Αναβύσσου, καθώς και ευρήματα της ευρύτερης περιοχής των Μεσογείων.
• Στην Έφεσο, ο Ναός της Αρτέμιδος (ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου).
• Αρτεμισία, σύζυγος του Μαύσωλου, χάρη στην οποία χτίστηκε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού (ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου).
• Στη Βαργυλία η Άρτεμις ήταν η προστάτιδα θεά της πόλης.
• Στο Μετς υπάρχει ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος.
• Στην Αρτεμισία Μεσσηνίας υπάρχει ο Ναός της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος που αποτέλεσε αφορμή έναρξης των Μεσσηνιακών πολέμων και έδωσε το σημερινό όνομα στο χωριό.
• Ναοί της Αρτέμιδος υπήρξαν και στις περιοχές που ονομάζονται Αρτεμίσιο.
• Ναός Αυλιδείας Αρτέμιδος, στην Αυλίδα.
• Ναός της Αρτέμιδος στους Λουσούς, που ήταν σεβαστός από όλους τους Έλληνες και ιερό άσυλο. Ο ναός βρέθηκε από το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών με τις ανασκαφές που έκανε το 1898.
• Πολλοί ναοί και λατρευτικά αγάλματα της θεάς υπήρχαν και στην Ιταλία, όπου η θεά λατρευόταν με το όνομα Ντιάνα, όπως η Άρτεμις των Γαβίων.
• Ναός της Αρτέμιδος στη Γέρασα της Ιορδανίας, ρωμαϊκός ναός που χτίστηκε επί Αντωνίνου Πίου.

• Σπονδές των Πλαταιών: την έκτη ημέρα του αττικού μήνα Βοηδρομιώνος.
• Επιστροφή της Ιφιγένειας: στη σημερινή Αρτέμιδα Αττικής.
• Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια: στον ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος στο Μετς.
• Αμαρύσια: αρχικά στην Αμάρυνθο της Εύβοιας, και αργότερα στην Αττική στο Μαρούσι.
• Ελαφηβόλια: την έκτη μέρα του ένατου αττικού μήνα, Ελαφηβολιώνος, σε αρκετές περιοχές της αρχαίας Ελλάδας.
• Εφέσια: στην αρχαία Έφεσο.
• Μουνίχια: την 16η του Μουνιχιώνα (1η Απριλίου) στο λόφο Μουνιχίας στον Πειραιά.

• Αγηρώ, ίσως αντί του «Ηγεμόνη». Αναφέρεται σε επιγραφή που ανακαλύφθηκε στη Μικρά Ασία. Το νόημα της λέξεως σχετίζεται με το «αγέραστη», ιδιότητα της θεάς ως αθάνατης παρθένας^[17].
• Αγροτέρα, στο Μετς, Αττική,
• Γαζωρίτις, στο Γάζωρο Σερρών)
• Αλφειαία, Αλφειωνία ή Αλφειούσα, στον Πύργο Ηλείας,
• Αμαρυσία ή Αμαρύνθια, στην Αμάρυνθο και αργότερα στο Μαρούσι,
• Βραυρωνία, στην Αρτέμιδα Αττικής,
• Δικτυνναία, στο Δίστομο Λιβαδειάς,
• Εκάτη,
• Ελαφηβόλος,
• Ελαφιαία,
• Επιδήλιος,
• Ευπλοία,
• Εφεσία,
• Λαφρία,
• Λιμνάτιδα,
• Μουνιχία,
• Ορθία, στη Σπάρτη
• Σωτήρα, στην Πελλήνη,
• Τρικλαρία,
• Φιλομείρακος.

• 
  Θυσία ελαφιού υπέρ της Αρτέμιδος. Νωπογραφία Δ΄ πομπηιανού ρυθμού (62-79 μ.Χ.), τρικλίνιο του Οίκου των Βεττίων, Πομπηία.
• 
  Η Άρτεμις. Τοιχογραφία του Ρόσσο Φιορεντίνο (1530-1540), Γκαλερί Φραγκίσκου Α΄, Ανάκτορο του Φονταινεμπλώ.
• 
  Η Άρτεμις και Νύμφες κυνηγούν. Ελαιογραφία σε καμβά του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (περ. 1637), ιδιωτική συλλογή, Μαδρίτη.
• 
  Η Νύχτα ή η Άρτεμις. Ελαιογραφία σε καμβά του Σαρλ Λε Μπρεν (1664-1677), Γκαλερί του Απόλλωνος, Μουσείο Λούβρου.
• 
  Η Άρτεμις επιστρέφει από το κυνήγι. Ελαιογραφία του Νικολά Κολομπέλ (1697), Γκαλερί Μάττισεν, Λονδίνο.
• 
  Η Άρτεμις βγαίνει από το λουτρό της. Ελαιογραφία του Φρανσουά Μπουσέ (1742), Μουσείο Λούβρου.

• Ο αστεροειδής 105 Άρτεμις (105 Artemis), που ανακαλύφθηκε το 1868, πήρε το όνομά του από τη θεά του κυνηγιού.
• Πλοίο με το όνομα Άρτεμις της Hellenic Seaways.^[18]
• Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας
• Ναός της Αρτέμιδος της Εφέσου

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Άρτεμις

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Άρτεμις

• Πληροφορίες για τον ναό της Αγροτέρας Αρτέμιδος
• Άρτεμις - γέννηση - ιδιότητες - σύμβολα - γιορτές
• Άρτεμις, το αγκάλιασμα της φύσης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Οι θεοί της άγριας φύσης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)