Ερέτρια

Συντεταγμένες: 38°24′3.49″N 23°48′7.92″E / 38.4009694°N 23.8022000°E / 38.4009694; 23.8022000

Ερέτρια
Ερέτρια Ερέτρια
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Αποκεντρωμένη Διοίκηση	Θεσσαλίας-Στερεάς Ελλάδας
Περιφέρεια	Στερεάς Ελλάδας
Περιφερειακή Ενότητα	Ευβοίας
Δήμος	Ερέτριας
Δημοτική Ενότητα	Ερέτριας
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Νομός	Ευβοίας
Υψόμετρο	8 μέτρα
Έκταση	169 km²
Πληθυσμός
Μόνιμος	4.373
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	340 08
Τηλ. κωδικός	2229
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Ερέτρια είναι παραλιακή κωμόπολη της Εύβοιας, νοτιο-ανατολικά της Χαλκίδας, απέναντι από τις βόρειες ακτές τις Αττικής, στον Νότιο Ευβοϊκό κόλπο. Κατά την αρχαιότητα ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις-κράτη του ελληνικού κόσμου (6ος-5ος αιώνας π.Χ.). Μετέπειτα όμως έπαψε να θεωρείται σημαντικός οικισμός και σταδιακά ερημώθηκε. Στα νεότερα χρόνια, μετά την καταστροφή των Ψαρών (Ιούνιος 1824), ιδρύθηκε κωμόπολη στη θέση της αρχαίας πόλης αρχικά με το όνομα Νέα Ψαρά, αλλά μετά συνέχισε να αποκαλείται με το όνομα Ερέτρια.

Έχει πληθυσμό 4.373 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2021. Με τον οικισμό Γέροντα (4 κάτοικοι) και τα χωριά Μαγούλα (1.063 κάτοικοι) και Μαλακώντα (1.097 κάτοικοι) συναπαρτίζουν τη Δημοτική Κοινότητα Ερέτριας, με συνολικό πληθυσμό 6.330 κατοίκους.^[1]

Ο δήμος Ερέτριας του προγράμματος Καποδίστριας ήταν δήμος του νομού Ευβοίας μέχρι το 2010. Μετά το 2011, παρέμεινε με το ίδιο όνομα, αλλά συνενώθηκε με τον Δήμο Αμαρυνθίων στο νέο Δήμο Ερέτριας, σύμφωνα με το Πρόγραμμα Καλλικράτης.

Η Ερέτρια βρίσκεται στην κεντρική Εύβοια, 19 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Χαλκίδας, επί του νότιου Ευβοϊκού κόλπου. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο μιας μικρής πεδιάδας, στην οποία βρίσκεται επίσης η κωμόπολη Αμάρυνθος. Η πεδιάδα οριοθετείται από το όρος Βουδόχη στα δυτικά, το όρος Όλυμπος στα ανατολικά, και τη θάλασσα στα νότια. Βόρεια από το λιμάνι της Ερέτριας βρίσκεται η αρχαία ακρόπολη, ένας ασβεστολιθικός λόφος ύψους 123 μέτρων.^[2]

Κοντά στο λιμάνι της Ερέτριας βρίσκονται δύο μικρά νησιά, το Πεζονήσι ή «νησί των Ονείρων», το οποίο συνδέεται με τη στεριά με γέφυρα και η Αγία Τριάδα.

Τα πρώτα σημάδια ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή εμφανίζονται κατά την Νεολιθική περίοδο (3500-3000 π.Χ.), όμως δεν είναι σαφές αν υπήρξε εκείνη την εποχή οργανωμένος οικισμός. Η πρώτη βεβαιωμένη οργανωμένη εγκατάσταση τοποθετείται το διάστημα 3000-2000 π.Χ.. Κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) ο οικισμός συρρικνώθηκε και την Γεωμετρική περίοδο καταλήφθηκε εντελώς.

Η πόλη της κλασικής εποχής ιδρύθηκε περίπου τον 9ο αιώνα π.Χ., πιθανότατα ως το επίνειο του Λευκαντιού, 15 χιλιόμετρα δυτικότερα. Η ονομασία της πόλης προέρχεται από το: ἐρέτης (=κωπηλάτης). Αν και ο Στράβων σημειώνει ότι πρότερο όνομα της Ερέτριας ήταν Αρότρια. Το Λευκαντί πυρπολήθηκε το 825 π.Χ., κάτι που έδωσε τη δυνατότητα στην Ερέτρια να αναπτυχθεί σε τοπική δύναμη.

Η πρώτη αναφορά στην Ερέτρια γίνεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, που εμφανίζεται στον κατάλογο των πλοίων που εκστρατεύουν κατά της Τροίας (Τρωικός πόλεμος). Τον 8ο π.Χ. αιώνα, η Ερέτρια και η γειτονική Χαλκίδα, υπήρξαν οι πιο ακμάζουσες πόλεις της Εύβοιας. Η Ερέτρια έλεγχε την Άνδρο, την Τήνο και την Κέα στις Κυκλάδες. Επίσης κατείχε και τμήμα των απέναντι ακτών της Βοιωτίας. Οι Ερετριείς ίδρυσαν και αποικίες στην Νότια Ιταλία από κοινού με τους Χαλκιδείς: τις Πιθηκούσσες και την Κύμη.

Όμως στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. η Ερέτρια και η Χαλκίδα συγκρούστηκαν μεταξύ τους, αναμέτρηση που διήρκεσε αρκετές δεκαετίες. Ο ιστορικός Θουκυδίδης αναφέρει λεπτομέρειες από αυτή τη διαμάχη που έμεινε γνωστή ως Ληλάντιος πόλεμος, από το όνομα μιας μικρής πεδιάδας κοντά στην Ερέτρια. Οι Ερετριείς τελικά ηττήθηκαν και έχασαν πολλές από τις κτήσεις τους.

Η Ερέτρια συνέχισε τον αποικισμό περιοχών στο βόρειο Αιγαίο Πέλαγος, στην Ιταλία και στη Σικελία.

Το 499 π.Χ. με την Ιωνική Επανάσταση, υποστήριξαν μαζί με την Αθήνα τις πόλεις της Ιωνίας στην εξέγερσή τους κατά των Περσών. Μετά την αποτυχία της επανάστασης, ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος Α΄, θέλοντας να εκδικηθεί για αυτή την ενέργεια, πολιόρκησε και κατέστρεψε την πόλη κατά την Περσική εκστρατεία του Δάτη και του Αρταφέρνη το 490 π.Χ.. Κατά την καταστροφή της πόλης δεν έγιναν σεβαστοί ούτε οι ναοί της, καταστράφηκε ακόμη και ο μεγαλοπρεπής ναός του Απόλλωνα.

Η Ερέτρια κτίστηκε ξανά και έλαβε μέρος και στην Μάχη των Πλαταιών με 600 οπλίτες (479 π.Χ.). Τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν μέρος της Α΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το 446 π.Χ. όμως αποστάτησε από τη συμμαχία, αλλά τελικά επανήλθε. Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο οι Ερετριείς ήταν σύμμαχοι των Αθηναίων κατά των Σπαρτιατών. Το 411 π.Χ. έλαβε μέρος η λεγόμενη μάχη της Ερέτριας στην περιοχή, μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών, μετά τη μάχη όλες οι πόλεις της Εύβοιας επαναστάτησαν κατά του αθηναϊκού ζυγού.

Μετά τη νίκη της Σπάρτης, το 404 π.Χ., η Αθήνα σταδιακά επανέκαμψε και εγκαθίδρυσε και πάλι ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή της Εύβοιας, η οποία ήταν πλούσια σε σιτηρά. Οι Ερετριείς επαναστάτησαν και πάλι το 349 π.Χ.. Το 343 π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας είχε την πόλη υπό τον έλεγχό του, αλλά το 341 π.Χ. ο Αθηναίος στρατηγός Δημοσθένης, την υπέταξε.

Μετά την Μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.), όπου ο Φίλιππος νίκησε τον συνασπισμένο στρατό Αθηναίων και Θηβαίων, σήμανε και το οριστικό τέλος της Ερέτριας ως σημαντική πόλη-κράτος. Η πόλη εξακολουθούσε να υφίσταται ως μικρή επαρχιακή κωμόπολη. Το 198 π.Χ. λεηλατήθηκε από τους Ρωμαίους και το 87 π.Χ. καταστράφηκε κατά τη διάρκεια των Μιθριδατικών Πολέμων και τελικά ερημώθηκε.

Η σύγχρονη κωμόπολη ιδρύθηκε το 1824, μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και την καταστροφή των Ψαρών τον Ιούνιο του 1824, όταν ήλθαν στην περιοχή επιζώντες από τα Ψαρά, οι οποίοι της έδωσαν το όνομα Νέα Ψαρά. Στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση (1826-1827) οι Ψαριανοί ζήτησαν με καθυστέρηση να καθοριστεί τόπος προσφυγικού συνοικισμού τους. Έχοντας εξασφαλίσει στην πράξη τον χώρο της μόνιμης τους εγκατάστασης στην Αίγινα δεν πιέζονταν, όπως άλλοι. Στο αίτημα των προσφύγων ανταποκρίθηκε η κυβέρνηση (επί βαυαροκρατίας) το 1836. Και πρωτύτερα είχαν γίνει κρατικές παρεμβάσεις για την δημιουργία συνοικισμού Ψαριανών στην Ερέτρια, αλλά δεν απέδωσαν, περισσότερο λόγω διαφωνιών για την θέση και την διανομή των οικοπέδων. Δινόταν για οικοδόμηση όλη η παραθαλάσσια περιοχή της Ερέτριας και παρεχόταν στον δήμο Ψαριανών το δικαίωμα να διαχειριστεί ελεύθερα την εθνική γη του συνοικισμού. ^[3] Τη σχεδίαση της πόλης ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Έντουαρτ Σάουμπερτ το 1834. Το όνομα χρησιμοποιήθηκε σημαντικά στον 19ο αιώνα (η εκλογική περιφέρεια και οι βουλευτές ονομαζόταν «Νέων Ψαρών»), αλλά στη συνέχεια επικράτησε το όνομα Ερέτρια.

Σήμερα είναι τουριστικό παραθαλάσσιο θέρετρο. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από τον 19ο αιώνα από τις αρμόδιες αρχαιολογικές υπηρεσίες, έφεραν στο φως πληθώρα πολύτιμων ευρημάτων αρχαίας εποχής που φιλοξενούνται -μαζί με άλλα της ευρύτερης περιοχής- στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ερέτριας Αρχειοθετήθηκε 2021-09-28 στο Wayback Machine.. Σημαντικό μνημείο της Αρχαιότητας που διασώζεται και αξίζει να επισκεφθεί ο επισκέπτης, είναι το "Σπίτι με τα Μωσαϊκά", όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει τα ψηφιδωτά.

Η Ερέτρια σήμερα αποτελεί σημαντικό λιμένα πορθμειακής γραμμής με τον λιμένα Ωρωπού (Αττικής), και συνδέεται οδικώς με τη Χαλκίδα και νότια με το Αλιβέρι. Ως παραθαλάσσια πόλη διαθέτει ταβέρνες και πολλά σημεία ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Στην περιοχή βρίσκονται τέσσερα μικρά νησιά, το Κολοκύθι, το Νησί των Ονείρων, η Αγία Τριάδα και το Ασπρονήσι.^[4] Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στο βόρειο άκρο της σύγχρονης πόλης, από όπου πολλά αξιόλογα ευρήματα εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης.

• 
  Ηρώο στην παραλία της Ερέτριας
• 
  Τα γραφεία της Ελβετικής Σχολής Αρχαιολογίας της Ελλάδας
• 
  Φάρος

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Ερέτρια

• ESAG – Eretria Ιστοσελίδα για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Ερέτρια
• Perseus – Eretria Συλλογή συνδέσμων σε εσωτερικά κείμενα και εικόνες για την αρχαία Ερέτρια
• Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2009-08-23 στο Wayback Machine.
• Ελλάδος περιήγησις... Ερέτρια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)