Μαρούσι

Συντεταγμένες: 38°3′N 23°48′E / 38.050°N 23.800°E / 38.050; 23.800

Μαρούσι
Μαρούσι 38°3′0″N 23°48′0″E
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Αττικής
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αμαρουσίου
• Δήμαρχος	Θεόδωρος Αμπατζόγλου (2019-)
Έκταση	12,9 km²
Υψόμετρο	230 μέτρα
Πληθυσμός	71.830 (2021)[1]
Ταχ. κωδ.	151 00–151 99
Τηλ. κωδ.	210
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Το Μαρούσι (συναντάται και ως Αμαρούσιο^[2]) είναι η έδρα του Δήμου Αμαρουσίου και βρίσκεται στην καρδιά του Βορείου Τομέα Αθηνών, στο Αθηναϊκό Πεδίο της Αττικής. Καταλαμβάνει έκταση 13 τ.χλμ. και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 71.830 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021.

Με ιστορική έδρα το αρχαίο Άθμονον, που είχε ιδρύσει ο βασιλιάς Κέκροπας για να προστατέψει την Αθήνα από τις επιδρομές των βαρβάρων και διαρκή εποικισμό από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το Αμαρούσιο φημίζεται για την έφεση των κατοίκων του στις κεραμικές τέχνες και τη λατρεία της Αρτέμιδος, θεάς του κυνηγιού, τον 7ο αιώνα π.Χ., τα πρώτα ωραία νεοκλασικά, αλλά και την προαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, με διακεκριμένο αθλητή τον κανατά Σπύρο Λούη.

Ο σύγχρονος συνοικισμός αναπτύσσεται σε υψόμετρο 230 μέτρων, δύο χιλιόμετρα νότια της Κηφισιάς και έντεκα χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κέντρου των Αθηνών, ενώ περιβάλλεται από τους περιφερειακούς δήμους της Πεντέλης, των Βριλησσίων, του Ψυχικού, της Νέας Ιωνίας, του Ηρακλείου, του Χαλανδρίου και της Πεύκης.

Ο δήμος συμμετέχει στον Σύνδεσμο Προστασίας και Ανάπλασης του Πεντελικού (Σ.Π.Α.Π.), στον Σύνδεσμο Δήμων βορειοανατολικής Αθήνας (Σ.Β.Α.Π.) και αποτελεί έδρα για μεγάλες σημαντικές ελληνικές και πολυεθνικές επιχειρήσεις στον χώρο των κατασκευών, των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, των τηλεπικοινωνιών και του εμπορίου λιανικής. Αποτελεί σημείο αναφοράς για όλους τους κατοίκους του συγκροτήματος και είναι παγκοσμίως γνωστό για τις πλούσιες πολιτιστικές και αθλητικές του υποδομές, με πιο χαρακτηριστικά τοπόσημα το ΟΑΚΑ, το Δημαρχειακό Μέγαρο, την Πινακοθήκη, τη Βορέιο Βιβλιοθήκη και τους πολυσύχναστους συγκοινωνιακούς κόμβους «Νερατζιώτισσα» και «Μαρούσι».

Δήμαρχος της περιοχής από το 2019 είναι ο Θεόδωρος Αμπατζόγλου.

Η αρχαιοτέρα ονομασία της περιοχής που συναντάται σε κείμενα του Πλουτάρχου και λοιπών αρχαίων και νεοτέρων ιστορικών είναι "Άθμονον". Σε νεότερα κείμενα δε, εμφανίζεται και ως "Αθμόνη".^[3]

Η σύγχρονη ονομασία Μαρούσι εμφανίζεται στην καθαρεύουσα ως Αμαρούσιον, όρος που προέρχεται από το επίθετο Αμαρυσία. Το επίθετο αυτό αναφέρεται στη λατρευθείσα θεά του κυνηγιού Αρτέμιδα και δηλώνει την προέλευση της λατρείας από την Αμάρυνθο της Εύβοιας (Αρτέμιδα η Αμαρυνθία > η Αμαρυσία), η οποία μεταφέρθηκε και στο Άθμονον της αρχαιότητας. Μάλιστα, ο πρώτος δήμος που ιδρύεται το 1836 με έδρα το Μαρούσι αποκαλείται "Δήμος Αμαρυσίων" (κατά το Δήμος Αθηναίων, αργότερα Δήμος Χαλανδραίων κ.ο.κ.).^[4]

Η ιστορία του Αμαρουσίου χάνεται στους μύθους της αρχαίας Ελλάδος, όπου γίνονται πλείστες αναφορές στο αρχαίο Άθμονον, περιοχή που ταυτίζεται γεωγραφικά με τη σύγχρονη πόλη. Οι Αθμονείς είχαν οικοδομήσει ένα ιερό αφιερωμένο στην Αφροδίτη Ουρανία, προστάτιδα του πλατωνικού έρωτα. Το ιερό το είχε ιδρύσει ο Πορφυρίων, αρχαίος μυθικός βασιλιάς των Αθηνών πολλές χιλιετίες προ Χριστού.^[5]

Ένας από τους δώδεκα δήμους που ίδρυσε γύρω στο 3.000 π.Χ. ο Κέκροπας, ήταν το Άθμονον, με σκοπό να προστατεύσει την Αθήνα από τις επιδρομές των βαρβάρων. Οι κάτοικοί του ήταν φιλήσυχοι και εργατικοί, με μεγάλη παράδοση στην παραγωγή λαδιού και κρασιού. Μάλιστα, ο Αριστοφάνης στο έργο του Ειρήνη επαινεί τους Αθμονείς λέγοντας, αναφερόμενος στον Τρυγαίο, πως " προτιμούσε να ασχολείται με τα αμπέλια και τις ελιές του, παρά να συκοφαντεί και να μηχανορραφεί". Παρόμοιες αναφορές γίνονται και στις Όρνιθες με τον Πεισθέταιρο να αγωνίζεται μαζί με τον φίλο του Ευελπίδη να απαλλάξει την Αθήνα από τους δημαγωγούς. Επιγραφή δε που ανεκαλύφθη σε χριστιανικό ναό έφερε το όνομα "ΠΙΣΤΟΚΛΗΣ ΠΕΙΣΘΕΤΑΙΡΟΣ ΑΘΜΟΝΕΥΣ". Επρόκειτο για ένα δήμο που διατηρούσε στενούς δεσμούς και με άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας στον χώρο της τέχνης και του πολιτισμού. Σύντομα εισήχθη από την Αμάρυνθο η λατρεία της Αρτέμιδος, θεάς του κυνηγιού τον 7ος αιώνας π.Χ..

Οι κάτοικοί του μάλιστα είχαν ιδρύσει ιερό, μπροστά στο οποίο διοργάνωναν κάθε χρόνο τα "Αμαρύσια", περιφερειακούς Ολυμπιακούς Αγώνες προς τιμήν της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, όπως αποκαλείτο. Κάθε χρόνο την άνοιξη συγκεντρώνονταν στην πεδιάδα των Αθμονέων αθλητές από ολόκληρη την Ελλάδα για να συναγωνιστούν, να χορέψουν, να διασκεδάσουν και να επιδοθούν σε αγώνες οινοποσίας. Κατά τη διάρκεια δε των αγώνων επιβραβεύονταν με χρυσά στεφάνια οι άρχοντες που είχαν εκτελέσει τα καθήκοντά τους επιτυχώς.

Γύρω στον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά τον θάνατο του τυράννου Πεισιστράτου, ο μεγάλος νομοθέτης Κλεισθένης στην προσπάθειά του να εδραιώσει την ισηγορία και την ισονομία χώρισε την αττική γη στο άστυ, τη μεσόγαια και την παράλια χώρα. Κατάργησε τις φυλές και ίδρυσε δέκα τεχνητές, κατανέμοντας ισάριθμα τον πληθυσμό τους σε δήμους και από τις τρεις περιοχές. Κάθε δήμος έστελνε δε εκπροσώπους κάθε χρόνο στην αθηναϊκή βουλή. Το Άθμονον τοποθετείτο στη μεσόγαια χώρα και ανήκε στην Κεκροπίδα φυλή που τιμούσε με το όνομά της τον βασιλιά Κέκροπα.^[6] Το 358 π.Χ., πρώτος πρόεδρος της αθηναϊκής βουλής ήταν ο Χαρίνος ο Αθμονεύς, ο οποίος αγωνίστηκε να στρέψει τις ελληνικές πόλεις σε ομόνοια και τη συμμαχία με την Αθήνα.

Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, η Αθήνα κατελήφθη από τους Ρωμαίους και το Άθμονο λεηλατήθηκε από τους κατακτητές. Έργα πνοής όμως πραγματοποίησε ο αυτοκράτορας Αδριανός, ο οποίος κατασκεύασε το περίφημο υδραγωγείο, με αγωγούς που περνούσαν κάτω από τον δήμο προς την Αθήνα. Μεγάλο και το ενδιαφέρον του Ηρώδη του Αττικού που μετακίνησε το ιερό της Αρτέμιδος σε ύψωμα.

Στα βυζαντινά χρόνια το Άθμονο εξακολουθεί να κατοικείται, καθώς ανασκαφές ανέδειξαν νεκροταφείο στον Ναό του Αγίου Γεωργίου που έχει χαρακτηρισθεί "προέχον βυζαντινό μνημείο". Με την επικράτηση του χριστιανισμού εγκαθίσταται πληθώρα ναών που αποτελούν σπάνια κειμήλια στην ευρύτερη περιοχή. Ορισμένα από αυτά είναι ο Ναός της Παναγιάς της Νερατζιώτισσας στα ερείπια του ιερού της Αρτέμιδος, του Αγίου Ιωάννου του Πέλικα, στη θέση του νέου ιερού, η Παναγιά η Μαρμαριώτισσα, οι Άγιοι Ασώματοι Ταξιάρχες και πολλοί άλλοι. Η πόλη είχε επικρατήσει να αποκαλείται Αμαρύσιον από την Αμαρυσία Αρτέμιδα.

Κατά την τουρκοκρατία εγκαταστάθηκε ο Τούρκος Μπέης Αλή Μπαμπάς, ο οποίος κατέλαβε εκτάσεις της περιοχής και τις μεταβίβασε σε Οθωμανούς ευγενείς, τους οποίους γοήτευσε ο εύφορος αυτός τόπος με το υγιές κλίμα και τα πλούσια νερά. Οι περισσότεροι Μαρουσιώτες εργάζονταν στα κτήματα των αρχόντων, ενώ πολλοί μετανάστευσαν σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, όπως στην Κόρινθο, το Άργος, την Αρκαδία, την Εύβοια, τις Κυκλάδες.

Η συμμετοχή των Μαρουσιωτών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 εκφράστηκε χαρακτηριστικά με τη συνεισφορά τους σε διάφορες κρίσιμες φάσεις του Αγώνα στην Αττική, όπως π.χ. κατά την Πολιορκία της Ακρόπολης από τους Τούρκους το 1826.^[7]

Όλο το χωριό του Μαρουσιού της εποχής εκείνης πήρε τα όπλα στον αγώνα υπέρ της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας. Ονόματα οικογενειών που έλαβαν μέρος περιλαμβάνουν τους: Αδάμη, Αλεπού, Βάση, Βιλιώτη, Γαρδέλη, Δέγγλερη, Δούση, Καλατζή, Καπνόριζα, Καρβέλα, Κερασιώτη, Κοροβέση, Κορωπιώτη, Κουντουμάδη, Κουσουρή, Κοτζιά, Κώτου, Λέκκα, Λίτσα, Λογοθέτη, Λούη, ΜπαΪραχτάρη, Μαργέτη, Μάρκου, Μασούρη, Μόσχα, Μοστρού, Ξενάκη, Πάλλη, Παναταγή, Παπαγιάννη, Παπαδημητρίου, Πέππα, Πετρούτσου, Πουλημένου, Πρέσσα, Σεραφίμη, Σούγκρα, Τρακάδα, Τριανταφύλλη, Τούντα, ΧαΪμαντά, Χασσιώτη.^[7][8] Αξίζει να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά σε μια γυναικεία φυσιογνωμία του Μαρουσίου στα χρόνια της Επανάστασης, την Όρσα Πετρούτσου. Βρέθηκε φυλακισμένη των Τούρκων στην Ακρόπολη, μέχρι που την κατέλαβαν οι Έλληνες το 1822. Στη συνέχεια πολέμησε δείχνοντας τέτοια γενναιότητα, έτσι ώστε τιμήθηκε αργότερα, αν και γυναίκα, με τον βαθμό του Υπαξιωματικού Α' Τάξεως.^[9]

Ο Δήμος Αντωνίου ορίστηκε με πρόταση του Μελέτη Βασιλείου και με τη συγκατάθεση του Μητροπολίτου Αθηνών Διονυσίου ως γενικός αρχηγός. Κατέβηκε στην Αθήνα και συγκέντρωσε σώμα 1.200 ανδρών, που αποτελούνταν από Μαρουσιώτες, Χασιώτες, Μενιδιάτες, Σαλαμινίους, και Χαλανδριώτες. Επικεφαλής των Μαρουσιωτών αγωνιστών ήταν ο Γιωργάκης Πέππας, ο οποίος είχε υπό τις οδηγίες του 50 άνδρες και με αυτούς πολέμησε σε όλες τις μάχες στην Αττική καθώς και ο Σπύρος Λέκκας ως μπουλουξής (=αρχηγός 50 ανδρών) και ο αδερφός του Γιωργάκης Λέκκας. Έτσι οι χωρικοί του Αμαρουσίου συμμετείχαν στον επαναστατικό αγώνα με τρία μικρά σώματα, στα οποία περιλαμβάνονταν και στρατιώτες από άλλα μέρη.^[7]

Μετά την προηγούμενη νίκη τους οι Έλληνες μπήκαν ανενόχλητοι στη Αθήνα και άρχισαν την πολιορκία του Κάστρου στις 3 Νοεμβρίου 1821. Ανάμεσά τους βρίσκονταν και Μαρουσιώτες αγωνιστές, οι αρχηγοί των οποίων ήταν οι αδελφοί Γιωργάκης και Μήτρος Λέκκας. Η μάχη έληξε στις 9 Ιουνίου του 1822 με τη συνθήκη παράδοσης, την οποία υπέγραψε ο μητροπολίτης Αθηνών Διονύσιος και οι Μαρουσιώτες προύχοντες Θωμάς Λογοθέτης-Χωματιανός και Νεόφυτος Πεντελιώτης (Δέγγλερης), καθώς και ο οπλαρχηγός Γιωργάκης Λέκκας. Η συνθήκη ανάγκαζε τους Τούρκους να παραδώσουν τα όπλα και τη μισή τους περιουσία στους Έλληνες και να αναχωρήσουν μόνο με τον αναγκαίο ρουχισμό.^[8]

Στη Μάχη του Χαϊδαρίου (1826), το σώμα των Μαρουσιωτών αγωνιστών είχε ενσωματωθεί στις δυνάμεις του στρατηγού Ευμορφόπουλου. Με διαταγή του αρχιστράτηγου Γ. Καραϊσκάκη, ο Ευμορφόπουλος και ο Γιωργάκης Λέκκας έσπευσαν να ενισχύσουν τη φρουρά της Ακρόπολης. Το υπόλοιπο τμήμα με τον Μήτρο Λέκκα και τους Πάλληδες, ύστερα από εντολή του Καραϊσκάκη, δουλεύοντας όλη τη νύχτα, έφτιαξαν οχυρώματα ανάμεσα στο Χαϊδάρι και στον Ελαιώνα, προκειμένου να εμποδίσουν τις δυνάμεις του Κιουταχή που κατευθύνονταν προς την Ελευσίνα. Το άλλο πρωί ο Κιουταχής βγήκε από τον Ελαιώνα και άρχισε την επίθεση κατά των οχυρωμένων Ελλήνων. Χάρη στη στρατηγική του Καραϊσκάκη, να αρχίσουν οι Έλληνες να πυροβολούν μόνο όταν αυτός δώσει εντολή, όχι μόνο πανικόβαλε τους Τούρκους. Ο Κιουταχής αναγκάστηκε να αλλάξει σχέδιο και έτσι ακολούθησε μια φονική σύγκρουση. Ανάμεσα στους Έλληνες που έπεσαν στην αιματηρή μάχη του Χαϊδαρίου ήταν και οι Μαρουσιώτες αγωνιστές Γιάννης και Σωτήρης Πάλλης.^[9]

Αμέσως μετά τη μάχη του Χαϊδαρίου, στις 3 Αυγούστου 1826 ο Κιουταχής στένευε μέρα με τη μέρα τον κλοιό γύρω από την Αθήνα, με συνέπεια όλα τα γυναικόπαιδα να καταφύγουν στο κάστρο. Η κατάσταση που επικρατούσε στο εσωτερικό του γινόταν όλο και πιο ασφυκτική. Για αυτό τον λόγο πολλοί ήταν οι Μαρουσιώτες που έσπευσαν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην υπεράσπιση της Ακρόπολης από την πολιορκία του Κιουταχή (1826). Αφού κατάφεραν με αρχηγό τον Μήτρο Λίτζα να διαπεράσουν τις εχθρικές γραμμές, πρόσφεραν ρουχισμό και τρόφιμα στους πολιορκημένους. Αυτή η πολιορκία είχε αποτέλεσμα πολλοί Μαρουσιώτες αγωνιστές να χάσουν τη ζωή τους ή να τραυματιστούν σοβαρά. Η πολιορκία έληξε με την ήττα των Ελλήνων στις 25 Μαΐου 1827 και οι ίδιοι κατέφυγαν στα νησιά της Αίγινας, της Σαλαμίνας και του Πόρου.^[9][10]

Στα απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη εξυμνούνται οι Μαρουσιώτες για το δυναμικό "παρόν" που έδωσαν για την απελευθέρωση της Αθήνας από τον τουρκικό ζυγό, αλλά και τον αγώνα τους για να διασωθεί η Ακρόπολη από την πολιορκία του Κιουταχή.^[4]

Μετά την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους και την ανάδειξη των Αθηνών σε νέα πρωτεύουσα, ιδρύθηκε για πρώτη φορά ο Δήμος Αμαρυσίων Αττικής με τους οικισμούς του Αμαρουσίου με 360 κατοίκους, το Χαλάνδρι με 127 κατοίκους, την Καλογρέζα με 8 κατοίκους, την Πεντέλη με 6 κατοίκους, τον Γέρακα με 2 κατοίκους, τον Καρυτό με 21 κατοίκους, το Μπραχάμι με 7 κατοίκους και την Κηφισιά με 181 κατοίκους. Πρώτος δήμαρχος εκλέγεται ο Δημήτριος Μόσχας το 1836. Η περιοχή μπορούσε πλέον να αναπτυχθεί ομαλά και οι κάτοικοι να διάγουν ένα φιλήσυχο και δημιουργικό βίο. Ανθοστόλιστες αυλές, πλούσιοι αμπελώνες, ελαιώνες και όμορφες αρχοντικές κατοικίες συμπληρώνουν το παραδείσιο τοπίο του Αμαρουσίου. Οι κάτοικοι ασχολούνται με αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες, ενώ σύντομα στην περιοχή εγκαθίστανται πολλοί αγγειοπλάστες από τη Σίφνο, που διδάσκουν την τέχνη τους στους ντόπιους και πωλούν κανάτια στην Αθήνα και τον Πειραιά. Εγκαθίστανται επίσης πολλοί Καρπάθιοι που δουλεύουν κυρίως στα λατομεία μαρμάρου (νταμάρια) της Πεντέλης. Το 1860 ανεγείρεται το πρώτο δημοτικό σχολείο του Αμαρουσίου, καθώς και παρθεναγωγείο για τα κορίτσια. Το 1874 ανεγείρεται και ο μητροπολιτικός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος τον Δεκαπενταύγουστο προσελκύει χιλιάδες προσκυνητών από ολόκληρη την Ελλάδα. Το 1885 καταφθάνει στην περιοχή το περιβόητο "Θηρίο", ατμοκίνητο τρένο που ξεκινούσε από τον Πειραιά, περνούσε από την Αθήνα και διερχόταν από το Μαρούσι προς το άλσος της Κηφισιάς.

Η πόλη ζωντάνευε από τους Αθηναίους που έρχονταν εύκολα πλέον στην περιοχή για εκδρομή και παραθερισμό, παρότι δεν διέθεταν δική τους άμαξα. Το 1896 το Αμαρούσιο, αν και χωριό, θεωρείτο εκπαιδευτικό κέντρο της βόρειας Αττικής, αφού στο δημοτικό σχολείο και το σχολαρχείο του φοιτούσαν και παιδιά από την Κηφισιά, το Χαλάνδρι, το Ηράκλειο, το Καπανδρίτι, τον Ωρωπό και το Μενίδι. Στην περιοχή κατέφθαναν και όσοι έπασχαν εκείνη την εποχή από φυματίωση για το υγιεινό του κλίμα. Εκείνη τη χρόνια διοργανώθηκαν και οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες, με τον Σπύρο Λούη να έρχεται πρώτος στη μαραθώνιο διαδρομή. Η νίκη του δημοφιλούς κανατά ανέδειξε το Μαρούσι σε σημαντική έδρα του ελληνικού αθλητισμού, ενώ άμεσα λειτουργεί γυμναστικός σύλλογος και γυμναστήριο που αναδεικνύουν πολλούς αθλητές με πρωτιές σε πανελλήνιους και βαλκανικούς αγώνες.^[11] Στις αρχές του 20-ού αιώνα, μετά από πολλές διοικητικές εναλλαγές, το Αμαρούσιο αποσπάται οριστικά από τον Δήμο Αθηναίων το 1925 και γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα με πρόεδρο τον Κωνσταντίνο Γαρδέλη. Άμεσα ανεγείρεται το Γυμνάσιο του Αμαρουσίου, το μοναδικό στην περιφέρεια των βορείων προαστίων των Αθηνών. Αναδεικνύεται πλέον σε μια προσφιλή περιοχή και ο πληθυσμός αυξάνεται μέχρι το 1943 που αγγίζει τους 10.000 κατοίκους και προάγεται σε δήμο. Το 1950 αποσπάται η γειτονική έκταση της Μαγκουφάνας και ιδρύεται η κοινότητα της Πεύκης. Ο σταθμός του ηλεκτρικού έγινε το 1957 υπέργειος (τύπου γέφυρας) προκειμένου να διατηρηθεί ανενόχλητη η κυκλοφορία στο ιστορικό κέντρο, ανεπηρέαστη από τη διάβαση των τρένων. Η μεγάλη υπέργεια γέφυρα που κατασκευάστηκε, διατηρείται ίδια μέχρι σήμερα, με κάποιες διακοσμητικές προσθήκες το 2004.

Το 1961 αποσπάται ο συνοικισμός των Μελισσίων, που από παραθεριστικό και ιαματικό κέντρο μετατρέπεται σε τόπο κατοικίας. Στα προσεχή χρόνια ο πληθυσμός του Αμαρουσίου παρουσιάζει έκρηξη και ο μικρός δήμος μετατρέπεται σε σημαντικό μητροπολιτικό των βορείων προαστίων. Χιλιάδες επιχειρήσεις, ελληνικές και πολυεθνικές, μεταφέρουν την έδρα τους, καθιστώντας το σύγχρονο Μαρούσι σε ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα της χώρας. Στην ιστορική έδρα των φιλάθλων Αθμονέων, όπου χιλιάδες χρόνια πριν συναγωνίζονταν μπροστά στο Ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος κατασκευάζεται το Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο των Αθηνών και εγκαινιάζεται το 1982. Το αποκορύφωμα της αίγλης έρχεται το 2004, όταν διοργανώνονται οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004.

Παρακάτω απεικονίζεται η πληθυσμιακή εξέλιξη του Αμαρουσίου τις τελευταίες δεκαετίες σύμφωνα με τις απογραφές της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (Η έκταση έχει αναπροσαρμοστεί στα σημερινά διοικητικά όρια του Αμαρουσίου.):

Πληθυσμιακή εξέλιξη Αμαρουσίου

Χρονολογία	Πληθυσμός	Έκταση	Πυκνότητα	Προστηθείς πληθυσμός	Αύξηση	Αθροιστική αύξηση
1836	320 κάτοικοι	13,093 χμ2	24 κάτοικοι/χμ2	320 κάτοικοι	-	-
1920	3.450 κάτοικοι	13,093 χμ2	263 κάτοικοι/χμ2	+3.130 κάτοικοι	+378,12%	378,12%
1928	7.567 κάτοικοι	13,093 χμ2	578 κάτοικοι/χμ2	+4.117 κάτοικοι	+119%	497,45%
1940	8.253 κάτοικοι	13,093 χμ2	630 κάτοικοι/χμ2	+686 κάτοικοι	+9,06%	506,51%
1943	10.000 κάτοικοι	13,093 χμ2	764 κάτοικοι/χμ2	+1.747 κάτοικοι	+21,16%	527,67%
1951	12.080 κάτοικοι	13,093 χμ2	922 κάτοικοι/χμ2	+2.080 κάτοικοι	+20,8%	548,47
1961	20.135 κάτοικοι	13,093 χμ2	1.538 κάτοικοι/χμ2	+8.055 κάτοικοι	+66,68%	615,15%
1971	27.000 κάτοικοι	13,093 χμ2	2.062 κάτοικοι/χμ2	+6.865 κάτοικοι	+34,09%	649,14%
1981	48.151 κάτοικοι	13,093 χμ2	3.678 κάτοικοι χμ2	+21.151 κάτοικοι	+78,33%	727,47%
1991	64.092 κάτοικοι	13,093 χμ2	4.895 κάτοικοι/χμ2	+15.941 κάτοικοι	+33%	760%
2001	71.551 κάτοικοι	13,093 χμ2	5.464 κάτοικοι/χμ2	+7.459 κάτοικοι	+11,63%	772,1%
2011	72.333 κάτοικοι	13,093 χμ2	5.536 κάτοικοι/χμ2	+782 κάτοικοι	+1,09%	773,19%

Η πόλη του Αμαρουσίου παλαιότερα ήταν προσβάσιμη αποκλειστικά από το μονοπάτι που συνέδεε την Αθήνα με τον Μαραθώνα, την Οδό Μαραθώνος όπως αποκαλείτο, δρόμο που διέσχιζαν αρχικά άμαξες. Όταν άρχισαν να κατοικούνται οι συνοικισμοί του Αμαρουσίου και της Κηφισιάς, χαράχθηκε επί της οδού αυτής η Οδός Αθηνών-Κηφισίας. Σήμερα, η Λεωφόρος Κηφισίας αποτελεί κομβική λεωφόρο ταχείας προσπέλασης που εξυπηρετεί με το μεγαλύτερο φόρτο το συγκρότημα Β των Αθηνών, διχοτομώντας το Μαρούσι κάθετα στα δύο. Την Κηφισίας τέμνει οριζοντίως ο διερχόμενος αυτοκινητόδρομος της Αττικής Οδού στον Παράδεισο, διχοτομώντας την πόλη στα τέσσερα. Λοιποί δρόμοι που συνδέουν το Μαρούσι με τους γειτονικούς δήμους είναι η οδός Πεντέλης-Λεωφόρος Δημοκρατίας προς τα Μελίσσια στα ανατολικά, η οδός Αγίου Κωνσταντίνου προς Πεύκη και Νέο Ηράκλειο στα δυτικά και η οδός Χαλανδρίου-Αμαρουσίου στα νότια προς το Χαλάνδρι.

Η είσοδος στο κέντρο της πόλης είναι εφικτή μέσω της οδού Βασιλίσσης Σοφίας που διέρχεται έμπροσθεν του δημαρχειακού μεγάρου, ενώ η Οδός Περικλέους οδηγεί στη Λεωφόρο Ειρήνης προς το κέντρο της Πεύκης και τη Λυκόβρυση. Η ιστορική Οδός Νερατζιωτίσσης συνδέει την ιστορική έδρα του αρχαίου Αθμόνου στη Νερατζιώτισσα με το σύγχρονο κέντρο της πόλης προς βορρά, εφαπτόμενη του σιδηροδρομικού συρμού.

Για περισσότερο από ένα αιώνα το Μαρούσι εξυπηρετείται μέσω της Γραμμής 1 του Μετρό στον Σταθμό Μαρούσι του ΗΣΑΠ, που αρχικά λειτουργούσε ως ατμοκίνητος στη διαδρομή Πειραιάς-Αθήνα-Κηφισιά. Το 1982 εγκαινιάζεται ο Σταθμός Ειρήνη, ο οποίος ανακαινίστηκε το 2004 και βρίσκεται μπροστά από τις αθλητικές και εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις της πόλης νοτιοδυτικά του κέντρου. Το 2004 ανοίγει νοτιότερα και ο Σταθμός Νερατζιώτισσα, παράλληλα με την ανακαίνιση των υπολοίπων σταθμών. Επιπλέον, εγκαινιάστηκε ο Σταθμός Λεωφόρου Κηφισίας του Προαστιακού, στο 'δαχτυλίδι' όπου η Αττική Οδός τέμνει τη διερχόμενη Λεωφόρο Κηφισίας, στο ύψος του Παραδείσου Αμαρουσίου.

Η περιοχή πρόκειται να καταστεί σημαντικός συγκοινωνιακός κόμβος, σύμφωνα με τις επεκτάσεις στις οποίες προβλέπεται να προβεί η Αττικό Μετρό, με τη νέα Γραμμή 4 να συνδέει την πόλη και τον Ηλεκτρικό Σιδηρόδρομο με το Μετρό Αθήνας στον Σταθμό Μαρούσι, αλλά και τον Προαστιακό Σιδηρόδρομο με το Μετρό στον μελλοντικό Σταθμό Παράδεισος. Σύμφωνα με τις μελέτες, η πόλη θα συνδεθεί με όλων των ειδών τα συγκοινωνιακά μέσα και θα είναι προσβάσιμη από κάθε κατεύθυνση της πρωτευούσης. Επιπλέον, θα επωφεληθεί από τις βόρειες επεκτάσεις του Ηλεκτρικού προς τα βόρεια προάστια και του Προαστιακού προς τη βορειοανατολική και την ανατολική Αττική, κάνοντας ένα σημαντικό βήμα στην αποσυμφόρηση της συνοικίας από την έντονη κυκλοφορία, και στην αναβάθμιση ζωής των κατοίκων.

Ο δήμος χωρίζεται σε τέσσερα τεταρτημόρια από τη λεωφόρο Κηφισίας, που ουσιαστικά εξυπηρετεί όλο το ευρύτερο συγκρότημα και την Αττική Οδό, που αποτελεί πέρασμα από την Ανατολική Αττική. Το κέντρο του δήμου βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά, όπου διαθέτει σταθμό ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος. Επιπλέον ο ηλεκτρικός σταματάει και σε άλλους δύο σταθμούς, την Ειρήνη και τη Νερατζιώτισσα, όπου γίνεται ανταπόκριση με την ομώνυμη στάση του προαστικού. Ορισμένες ζώνες έχουν οικιστικό χαρακτήρα, κάποιες άλλες εμπορικό (όπως στις εγκαταστάσεις του εμπορικού κέντρου Mall). Υπάρχουν ζώνες με γραφεία και επιχειρήσεις (Σωρός), παλαιά μαρμαράδικα καθώς και πολλές εκτός σχεδίου ζώνες. Στις προνομιούχες συνοικίες συγκαταλέγονται η Αγία Φιλοθέη και το Πολύδροσο που συνορεύουν με Βριλήσσια και Άνω Χαλάνδρι, τα Ανάβρυτα και η Νέα Λέσβος που συνορεύουν με τα ορεινά Μελίσσια, καθώς και οι καλαίσθητες γειτονιές στα σύνορα με την Πεύκη.

Ο δήμος είναι από τους πρώτους που εξυπηρετήθηκαν από τη διέλευση του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου, κάτι που έδωσε ώθηση στην τοπική ανάπτυξη της περιοχής και κατέστησε τον δήμο πόλο έλξης για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου. Ήταν παράλληλα η αιτία να χάσει γρήγορα τον παραθεριστικό του χαρακτήρα, και να δημιουργηθούν πολλά κυκλοφοριακά προβλήματα στη συνέχεια. Έχει πολυάριθμα σημεία εστίασης και δραστήρια νυχτερινή ζωή. Τα πιο γνωστά είναι η εκτεταμένη πλατεία Ηλεκτρικού σταθμού που μονοπωλεί την ψυχαγωγία σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές του κέντρου, το εμπορικό κέντρο Mall στη Νεραντζιώτισσα, ο Παράδεισος Αμαρουσίου με το Kosmopolis. Το Village Center και η ευρύτερη περιοχή του ήταν για πολλά χρόνια ένα από τα δημοφιλέστερα κέντρα ψυχαγωγίας σε ολόκληρη την Αθήνα, αλλά από το 2006 βρίσκεται σε κατακόρυφη πτώση προφανώς λόγω Mall. Το Village Center, γι' αυτό προφανώς τον λόγο, πρόσφατα έκλεισε και τώρα το κτήριο πρόκειται να στεγάσει γραφεία.

Στο Μαρούσι λειτουργούν μεγάλα νοσοκομεία (Υγεία, Μητέρα, Ιατρικό Κέντρο), καθώς και εταιρίες τηλεφωνίας και το μεγαλύτερο μέρος τεχνικών εταιριών, λόγοι που το καθιστούν ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα εργασίας στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Το 2007 εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και το Υπουργείο Παιδείας.

Δήμος Αμαρουσίου
Δήμος
Χώρα	Ελλάδα
Διοίκηση
• Δήμαρχος	Θεόδωρος Αμπατζόγλου (2019-σήμερα)
Διοικητική υπαγωγή
• Περιφέρεια	Αττικής
• Περιφ. ενότητα	Βορείου Τομέα
Διαμέρισμα	Στερεά Ελλάδα
Έκταση	13,093 km2
Ιστότοπος	maroussi.gr

Ο Δήμος Αμαρουσίου βρίσκεται στην Περιφερειακή Ενότητα Βορείου Τομέα Αθηνών της Περιφέρειας Αττικής.

Το Μαρούσι παραδοσιακά ήταν ένας από τους πρώτους οικισμούς οι οποίοι άρχισαν να αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή της βορειοανατολικής Αττικής, με τον μητροπολιτικό Δήμο Αμαρυσίων να ενσωματώνει μεταξύ άλλων τους οικισμούς του Ωρωπού, της Κηφισιάς, του Μαραθώνος, της Πεντέλης, του Χαλανδρίου και του Ψυχικού. Με τις μετέπειτα αποσπάσεις, με τελευταίες εκείνες της Πεύκης, των Μελισσίων και μέρους των Βριλησσίων, σήμερα εκτείνεται στο κέντρο του Βορείου Τομέως, αποτελώντας την καρδιά του συγκροτήματος.

Με την εφαρμογή της νέας διοικητικής διαίρεσης της χώρας κατά το Πρόγραμμα Καλλικράτης το 2011 ουδεμία μεταβολή επήλθε στον Δήμο, σύμφωνα με το άρθρο 1,§ 5.1.Β αυτού.

Ο Δήμος Αμαρουσίου παραδοσιακά συγκέντρωνε πολλές μονάδες στην παραγωγική του ζώνη, όπως μαρμαράδικα και κέντρα κεραμικής. Σήμερα στην επιχειρηματική του ζώνη συγκεντρώνεται σημαντικό ποσοστό της επιχειρηματικής δραστηριότητας, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, όπως της υγείας (Ιατρόπολις, νοσοκομεία Υγεία και Μητέρα), του χρηματοπιστωτικού τομέα (σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών ΔΙΑΣ), των τηλεπικοινωνιών και του εμπορίου λιανικής (Golden Hall, Mall, Avenue). Η ζώνη αναπτύσσεται περιμετρικά του δαχτυλιδιού της Κηφισίας, στη συγκοινωνιακή έδρα του μητροπολιτικού συγκροτήματος.

Στο Αμαρούσιο εδρεύουν επίσης το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, η Ανώτατη Σχολή Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.ΠΑΙ.ΤΕ), η Βορέιος Βιβλιοθήκη, η Δημοτική Πινακοθήκη, το Σπαθάρειο Μουσείο, το Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη και η εφημερίδα Αμαρυσία. Επιπλέον στο Μαρούσι έδρευε ένα από τα παλαιότερα Λούνα Παρκ της Αθήνας, τα "Αηδονάκια", με έτος ίδρυσης το 1952, μια ανάσα από το δακτυλίδι της Κηφισίας καθώς και τον προαστιακό ψυχαγωγώντας 71 χρόνια δεκάδες γενιές παιδιών.

Από το Μαρούσι κατάγονται οι παρακάτω διακεκριμένοι, επίτιμοι ή ευρέως γνωστοί, μεταξύ άλλων, δημότες:

• Φώκια
• Γιάννης Κότσιρας
• Σπύρος Λούης 12 Ιανουαρίου 1873 - 26 Μαρτίου 1940: Χρυσό Μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1896 και προσφορά στον φιλελληνισμό και την ταύτιση της Ελλάδος με τον αθλητισμό παγκοσμίως
• Αλίκη Βουγιουκλάκη 20 Ιουλίου 1934 - 23 Ιουλίου 1996, ηθοποιός: Βραβείο Ερμηνείας Α' Γυναικείου Ρόλου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1960 για την ταινία "Μανταλένα" και ευρύτερη προσφορά στον ελληνικό κινηματογράφο και το θέατρο.
• Αιμιλία Τσουλφά 15 Μαΐου 1973: Χρυσό Μετάλλιο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004.

• Ιωάννα Καρυστιάνη, συγγραφέας ^[12]

Ακολουθεί το έμβλημα του δήμου:

• 
  Έμβλημα

Δήμαρχοι Αμαρουσίου διετέλεσαν οι:^[13]

Διάρκεια θητείας	Δήμαρχος (γέννηση-θάνατος)	Σημειώσεις
1943	Δημ. Μόσχας
194?	Παναγιώτης Νινιός
194?	Παύλος Παυλίδης
194?	Γιώργος Χαϊμαντάς
194?
194?	Πέτρος Στρούμπος
1951 - 1953	Τζον Βορρές
195?	Σπυρίδων Τσουκλίδης
1951?-1955	Σωτήριος Χαϊμαντάς
1956-1959	Αντ. Λάσκαρης
1959-1967	Αλέξανδρος Γαρδέλης (19??-1995[14])	Αντικαταστάθηκε από το καθεστώς της επταετίας.
1967-1969	Αλέξανδρος Π. Τριανταφύλλης	Διορισμένος από το καθεστώς, με αναπληρωτή τον Νικόλαο Δ. Ψαριανό.[15]
1969-1973	Κωνσταντίνος Αναστασόπουλος	Διορισμένος από το καθεστώς.
1973-1974	Χαράλαμπος Τυρογιάννης	Διορισμένος από το καθεστώς.
1974-1975	Χρήστος Στυλιανέας	Διορισμένος από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας
1975-1978	Αλέξανδρος Γαρδέλης (19??-1995)	Δεύτερη φορά. Τρίτη θητεία. Νικητής των εκλογών του 1975 με ποσοστό 54,6%. Πρώτος αιρετός δήμαρχος μεταπολιτευτικά.[16]
1979-1982	Σπύρος Λέκκας (1934-1985)	Εκλεγείς το 1978.
1983-1990	Χρήστος Βλάχος	Δύο θητείες, επανεκλογή το 1986.
1991-2006	Παναγιώτης Τζανίκος	Εξελέγη επί τέσσερις συνεχείς θητείες
2007-2019	Γιώργος Πατούλης (1961-)	Εξελέγη το 2006 και επανεξελέγη το 2010 και το 2014. Περιφερειάρχης Αττικής από το 2019.
2019-σήμερα	Θόδωρος Αμπατζόγλου	Εκλεγείς το 2019. Επανεξελέγη το 2023, στον 1ο γύρο, με ποσοστό 52,92% έναντι 17,09 για τον Αναστάσιο Γιαννακόπουλο.

• 
  Ιερός ναός Αγίου Κοσμά - Εργατικές Πολυκατοικίες Αμαρουσίου
• 
  Η βίλλα Φιλντισάκου επί της Κηφισίας
• 
  Παλατάκι Συγγρού
• 
  Η Γοργόνα του Αμαρουσίου
• 
  Πλατεία Αγίου Κοσμά - Εργατικές Πολυκατοικίες Αμαρουσίου
• 
  Η Πλατεία Κασταλίας
• 
  Νεοκλασικά του Αμαρουσίου
• 
  Πρότυπος παιδότοπος στο Ψαλίδι
• 
  Η Λεωφόρος Κηφισίας στα περίχωρα του Αμαρουσίου
• 
  Ολυμπιακοί Αγώνες
• 
  Στάση Μαρούσι στον ΗΣΑΠ
• 
  ΚΑΤ

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Μαρούσι

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Μαρούσι

• Επίσημη ιστοσελίδα δήμου Αμαρουσίου
• https://www.kathimerini.gr/society/562209442/elstat-ta-apotelesmata-tis-apografis-toy-nomimoy-plithysmoy-stin-ellada/