Η Ολυμπία, υπήρξε το πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας αφιερωμένο στον Δία. Ήταν ο τόπος διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων οι οποίοι τελούνταν στο πλαίσιο των Ολυμπίων.
Η Ολυμπία ονομαζόταν Άλτις, δηλαδή Ιερό Άλσος. Ήταν κτισμένη στη βόρεια όχθη του ποταμού Αλφειού. Υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από τη Νεολιθική περίοδο. Αρχικά υπήρξε οικισμός αγροτικός και σταδιακά εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Εκεί βρισκόταν για περίπου χίλια χρόνια το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, έργο του Φειδία, το οποίο ήταν γνωστό στην αρχαιότητα ως ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Είχε ύψος 12 μ. και αποτελούνταν από ξύλο εσωτερικά, αλλά χρυσό, ελεφαντόδοντο, ασήμι, ορεία κρύσταλλο και ημιπολύτιμους λίθους εξωτερικά. Η αφετηρία των Ολυμπιακών Αγώνων τοποθετείται στο 776 π.Χ. και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια. Όμως οι Αγώνες τελούνται ήδη πολύ παλαιότερα, διότι σύμφωνα με την παράδοση τους ξεκίνησε ο Πέλοπας, που κέρδισε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της ΠίσαςΟινόμαο. Σταδιακά ανεγέρθηκαν τα διάφορα οικοδομήματα, θρησκευτικού και κοσμικού χαρακτήρα μέχρι να πάρει τον 2ο αι. μ.Χ. τη μορφή που έχει σήμερα. Το παλαιότερο κτίσμα είναι ο ναός της Ήρας και το νεώτερο το Νυμφαίο. Στη ρωμαϊκή περίοδο, συμπληρώθηκαν και ανασκευάστηκαν πολλά κτίρια δεδομένου πως οι Ρωμαίοι συνέχισαν τους αγώνες χωρίς διακοπή.
Η λειτουργία του ιερού χώρου συνεχίσθηκε κανονικά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια επί Μεγάλου Κωνσταντίνου. Το 392 μ.Χ. έγιναν οι τελευταίοι Ολυμπιακοί Αγώνες και λίγο αργότερα ο αυτοκράτορας του ΒυζαντίουΘεοδόσιος Α΄, με διάταγμά του απαγόρευσε οριστικά την τέλεσή τους γιατί θεωρούνταν παγανιστικοί, ενώ επί Θεοδοσίου Β΄, επήλθε η οριστική καταστροφή του ιερού (426 μ.Χ.).[2]
Αναπαράσταση της Ολυμπίας όπως ήταν στην αρχαιότητα, 19ος αιώνας
Οι απαρχές της Ολυμπίας είναι ελάχιστα γνωστές. Οι παλαιότερες ενδείξεις ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή, ανάγονται στην 4η χιλιετία π.Χ. εξ' αιτίας μεγάλου αριθμού οστράκων που βρέθηκαν στο βόρειο πρανές του Σταδίου. Επιπλέον, στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, έχουν εντοπιστεί ευρήματα που δείχνουν ότι εκεί αναπτύχθηκαν τα πρώτα ιερά και οι προϊστορικές λατρείες. Για την περίοδο της 3ης χιλιετίας π.Χ., τα ευρήματα εκείνης της περιόδου, που βρέθηκαν είναι ένας μεγάλος τύμβος στα κατώτερα στρώματα του Πελοπίου (2150-2000 π.Χ.) και αψιδωτά κτήρια του οικισμού (2150-2000 π.Χ.).[2]
Τον 10ο αιώνα π.Χ. με 9ο αιώνα π.Χ. διαμορφώνεται ο ιερός χώρος της Άλτεως με την καθιέρωση της λατρείας του Δία. Την περίοδο αυτή, η Ολυμπία γίνεται ένας ιερός τόπος που προσείλκυε πολλούς προσκυνητές. Αυτό το πυκνό ρεύμα των επισκεπτών μαρτυρείται από το μεγάλο πλήθος αναθημάτων που έφταναν στη Ολυμπία όχι μόνο από τη γύρω περιοχή αλλά και από τόπους της Πελοποννήσου και Στερεάς Ελλάδας.[2] Τον 8ο αιώνα η φήμη της Ολυμπίας μεγάλωσε τόσο ώσπου έφτασε μέχρι την Ανατολή και Μεσοποταμία και μέχρι τη Δύση και κάτω Ιταλία. Σημαντικότατη τομή στην ιστορία της Ολυμπίας αποτέλεσε το έτος 776 π.Χ. όπου τότε κατά την παράδοση, ο Σπαρτιάτης Λυκούργος, πρέπει να πραγματοποίησε συμφωνία με τον βασιλιά της Ήλιδος, Ίφιτο,και τον βασιλιά της Πίσας Κλεοσθένη για την τέλεση λατρευτικών εορτών στην Ολυμπία. Μέρος της συμφωνίας ήταν ότι κατά τις εορτές θα επικρατούσε εκεχειρία σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Στατήρας της Ολυμπίας με αετό στη μια όψη και τη Νίκη στην άλλη, 460 π.Χ.
Πρώτη γνωστή εμφάνιση του Δία σε νόμισμα της Ολυμπίας, στατήρας του 416 π.Χ.
Δραχμή με τη νύμφη Ολυμπία και αετό στην άλλη πλευρά, 360 π.Χ.
Κατά τον 5ο αιώνα, η αίγλη της Ολυμπίας έφτασε σε τέτοιο σημείο, ώστε εκεί να συγκεντρώνονται πολιτικοί, φιλόσοφοι και καλλιτέχνες διότι εκεί έβρισκαν μεγάλο κοινό για τη διάδοση των ιδεών τους. Κατά τον 4ο αιώνα, δόθηκε σημασία στην οικοδομική δραστηριότητα για τη βελτίωση των εγκαταστάσεων και δημιουργίας χώρων στέγασης των επισκεπτών.
Το 393 μ.Χ. ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' διέταξε το κλείσιμο όλων των ελληνικών ιερών χωρίς να υπάρχουν πληροφορίες ποιους συγκεκριμένους χώρους εννοούσε. Παρ' όλα αυτά, και τα επόμενα χρόνια ο χώρος παρέμεινε ιδιαίτερα δημοφιλής. Ο χώρος υπέστη αργότερα πολλές καταστροφές από φυσικά αίτια και κατά τον 9ο αιώνα ο χώρος εγκαταλείφθηκε και ερημώθηκε. Με την πάροδο του χρόνου καλύφθηκε πολλά μέτρα κάτω από τη γη με τη βοήθεια του χειμάρρου Κλαδέου και τη διάβρωση του εδάφους του Κρόνιου λόφου.
Η ανακάλυψη της Ολυμπίας οφείλεται στον ΆγγλοΡίτσαρντ Τσάντλερ (Richard Chandler) το 1766 αλλά δεν υπήρξαν ανασκαφές, ενώ την περιοχή επεσκέφθησαν, με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ο Λουί Φρανσουά Σεμπαστιάν Φωβέλ, ο οποίος ήταν πρόξενος της Γαλλίας και απεσταλμένος του κόμη Σουαζέλ Γκουφιέ,[3] και οι Πουκεβίλ (François Pouqueville), Γκέλ (William Gell), Κόκρελ (Charles Robert Cockerell) και Ληκ (William Martin Leake).
Χάρτης των πρώτων αρχαιολογικών ανασκαφών στην Ολυμπία και του Ναού του Ολυμπίου Διός που ανακαλύφθηκε από την Επιστημονική Εκστρατεία του Μοριά τον Μάιο του 1829 (από τον Γκιγιώμ-Αμπέλ Μπλουέ και τον Pierre Achille Poirot).
Στις 10 Μαΐου 1829, ενάμιση χρόνο μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, Γάλλοι αρχαιολόγοι, η ονομαζόμενη «Επιστημονική Αποστολή του Μωριά», με επικεφαλής τον Λεόν-Ζαν-Ζοζέφ Ντυμπουά (τμήμα Αρχαιολογίας) και τον Γκιγιώμ-Αμπέλ Μπλουέ (τμήμα Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής) έσκαψαν το χώρο για πρώτη φορά. Η αποστολή πέρασε έξι εβδομάδες στο αρχαιολογικό χώρο.[4][5][6] Τα περισσότερα από τα κτίρια αρχικά ήταν αόρατα, διότι, όπως σημείωσε ο Αμπέλ Μπλουέ, έπρεπε να είχαν καλυφθεί από ένα παχύ στρώμα ιζημάτων λόγω των συχνών υπερχειλίσεων των ποταμών Αλφειού και Κλαδέου.[7] Μόνο ένα μεγάλο δωρικό κομμάτι στήλης ήταν ορατό. Είχε ήδη εντοπιστεί από προηγούμενους ταξιδιώτες επειδή οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών είχαν σκάψει τάφους εκεί για να απελευθερώσουν την πέτρα, αλλά κανείς δεν το είχε αποδώσει με βεβαιότητα στο ναό του Δία. Οι Γάλλοι αρχαιολόγοι βρήκαν τμήματα από τις μετόπες του πρόναου και του οπισθόδομου του ναού του Διός, τα οποία μετέφεραν στη Γαλλία με την άδεια της Ελληνικής κυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια.[2][6][8] Τα ευρήματα αυτά εκτίθενται μέχρι σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Ο ζωγράφος Αμωρύ-Ντυβάλ (του τμήματος Αρχαιολογίας) έδωσε στα αναμνηστικά του, Souvenirs (1829-1830), μια προσωπική, άμεση και ακριβή μαρτυρία των γεγονότων που οδήγησαν στην ακριβή αναγνώριση και ταυτοποίηση του Ναού του Δία στην Ολυμπία,[5] ο οποίος καθορίστηκε έτσι για πρώτη φορά.[6][9]
Φωτογραφία από την περίοδο των γερμανικών ανασκαφών.
Ανέσκαψαν το κεντρικό μέρος του ιερού της Άλτεως, συμπεριλαμβανομένου του Ναού του Δία, του Ναού της Ήρας, του Μητρώου, του Βουλευτηρίου, της Στοάς της Ηχούς, των Θησαυρών, του Πρυτανείου και της Παλαίστρας. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών αυτών βρέθηκαν σημαντικά ευρήματα μεταξύ αυτών η Νίκη του Παιωνίου και ο Ερμής του Πραξιτέλους. Συνολικά 14.000 αντικείμενα καταγράφηκαν τα οποία στεγάστηκαν στο Αρχαιολογικό μουσείο.
Πιο περιορισμένες ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον Ντέρπφελντ κατά τα έτη 1908 με 1929, αλλά οι εργασίες επισπεύθηκαν το 1936 με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου.
Κατά τα έτη 1952 με 1966 οι Έμιλ Κούντσε και Χανς Σλάιφ συνέχισαν τις ανασκαφές του 1936, μαζί με τον αρχιτέκτονα Άλφρεντ Μάλβιτς. Ανέσκαψαν το εργαστήριο του Φειδία, το Λεωνιδαίο και το βόρειο τείχος του σταδίου όπως επίσης και τη νοτιοανατολική περιοχή του ιερού. Επίσης τα έτη 1972 με 1984 ο Άλφρεντ Μάλβιτς βρήκε στοιχεία και ημερομηνίες από το στάδιο, τάφους και από το Πρυτανείο. Από το 1984 μέχρι το 1996, ο Χέλμουτ Κιριελάις συνέχισε τις ανασκαφές στο Πρυτανείο και Πελόπιον, βρίσκοντας πληροφορίες για την ιστορία του ιερού. Παράλληλα, έγιναν έρευνες για την ιστορία του ιερού στην εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με διεύθυνση του Ulrich Si.
Σχέδιο της Αρχαίας Ολυμπίας με τα κυριότερα μνημεία της.Αναπαράσταση του ναού του Δία.
Τα πιο σημαντικά μνημεία και κτήρια του χώρου της αρχαίας Ολυμπίας είναι:[10]
ο Ναός του Δία ο οποίος χτίστηκε στη περίοδο 470-456 π.Χ και αποτελεί πρότυπο δείγμα του δωρικού ρυθμού. Τα αετώματα ήταν διακοσμημένα με τον Αγώνα Λαπιθών και Κενταύρων δυτικά και με την Αρματοδρομία Πέλοπα και Οινόμαου ανατολικά. Τα γλυπτά των Αετωμάτων βρίσκονται στο αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας. Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, που θεωρούταν ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου.
ο Ναός της Ήρας ή αλλιώς Ηραίον, όπου φυλάσσονταν πολλά αναθήματα, ανάμεσα στα οποία ήταν ο περίφημος Ερμής του Πραξιτέλη, που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο και ο δίσκος της ιερής εκεχειρίας ο οποίος δεν έχει βρεθεί.
το Βουλευτήριο, το οποίο βρίσκεται νότια του ναού του Διός, έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως και ήταν η έδρα της βουλής των Ηλείων. Μπροστά στο άγαλμα του Ορκίου Διός, μέσα στο Βουλευτήριο, οι αθλητές και οι κριτές έπαιρναν ιερό όρκο ότι θα σεβαστούνε τους κανόνες των Αγώνων.
το Πρυτανείο, από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα της Ολυμπίας, αφού αποτελούσε το κέντρο της διοικητικής και πολιτικής ζωής του ιερού και το κέντρο διοίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων. Μέσα στο Πρυτανείο έκαιγε το ιερό πυρ στο βωμό της θεάς Εστίας.
Η είσοδος στο αρχαίο Στάδιο.
το Στάδιο και η είσοδός του, η οποία ήταν μόνο για τους επισήμους και τους αθλητές. Το στάδιο της Ολυμπίας είχε χωρητικότητα 45.000 θεατών. Έχει μήκος 192,27 μ. και πλάτος 28 μ. Απο τη μία πλευρά ακουμπάει πάνω στη φυσική πλαγιά του λόφου και από την άλλη πλευρά έχει διαμορφωθεί τεχνητά.[11] Δεν κτίστηκαν ποτέ κερκίδες. Οι θεατές κάθονταν καταγής. Ήταν ο χώρος όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες καθώς και τα Ηραία, τοπικές γιορτές προς τιμήν της θεάς Ήρας.
το Γυμνάσιο, όπου ήταν ο τόπος προπόνησης των αθλητών. Το γυμνάσιο ήταν επιστεγασμένο σε όλο του το μήκος, έτσι ώστε οι αθλητές να μπορούν να προπονούνται στον αγώνα δρόμου άσχετα από τις καιρικές συνθήκες.[11] Εδώ προετοιμαζόταν ο δίσκος, το ακόντιο και το τρέξιμο.
Το Γυμνάσιο.
η Παλαίστρα, που αποτελούσε μέρος του Γυμνασίου, επομένως βρισκόταν και αυτό έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως στη νότια πλευρά του. Εδώ προετοιμαζόταν η πάλη,η πυγμαχία και το παγκρατιο.
το Λεωνιδαίο, το οποίο βρισκόταν εκτός του ιερού χώρου της Άλτεως δίπλα στο εργαστήριο του Φειδία. Ήταν ο χώρος όπου φιλοξενούντο οι επίσημοι των Ολυμπιακών Αγώνων.
το Εργαστήριο του Φειδία, έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Εκεί ο Φειδίας, ο φημισμένος Αθηναίος γλύπτης επέβλεψε τη κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Θεού Δία. Εκεί βρέθηκε κύπελλο με επιγραφή "Φειδίου Είμι" (δηλ. ανήκω στο Φειδία).
ο Θεηκολεών, κτήριο δυτικά και έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Βρισκόταν βόρεια του Εργαστηρίου του Φειδία και ήταν η έδρα των θεηκόλων, των ιερέων της Ολυμπίας, αλλά παράλληλα αποτελούσε κατάλυμα όλου του προσωπικού που υπηρετούσε μόνιμα στο ιερό.
οι Ζάνες, τα χάλκινα αγάλματα που ήταν αφιερωμένα στο θεό Δία και βρίσκονταν λίγο πριν την είσοδο του Σταδίου. Είχαν κτιστεί με χρήματα από τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στους παρανομούντες αθλητές.
το Φιλιππείο, το μοναδικό κυκλικό οικοδόμημα της περιοχής της Άλτεως, αφιερωμένο στον Δία από τον Φίλιππο Β΄ και ολοκληρωμένο από τον γιο του, Αλέξανδρο τον Μέγα.
Αφή Ολυμπιακής Φλόγας Αρχαία Ολυμπία. η Στοά της Ηχούς, η οποία βρισκόταν μέσα στο ιερό χώρο της Άλτεως, αποτελούσε το ανατολικό όριό της και την απομόνωνε το Στάδιο. Είναι γνωστή και ως η Ποικίλη Στοά λόγω των έργων ζωγραφικής που την κοσμούσαν. Εκεί γίνονταν αγώνες ποίησης και μουσικής.
το Μητρώον, ναός αφιερωμένος στη μητέρα των θεών, Ρέα ή Κυβέλη, ο οποίος βρισκόταν στα ανατολικά του Ηραίου.
το Νοτιοανατολικό κτήριο, ιερό αφιερωμένο μάλλον στη θεά Εστία, που βρισκόταν στη νοτιοανατολική γωνία της Άλτεως και αποτελούσε μαζί με τη στοά της Ηχούς το ανατολικό όριο του ιερού.
ο Βωμός του Δία, ανατολικά του Ναού της Ήρας δεν έχει σωθεί αλλά εκεί βρέθηκαν πολυάριθμα χάλκινα ειδώλια μέσα σε παχύ στρώμα στάχτης.
ο Βωμός της Ήρας, του οποίου σώζονται τα θεμέλια ανατολικά του Ναού της Ήρας και εκεί γίνεται στη σύγχρονη εποχή η αφή της Ολυμπιακής Φλόγας που σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη των Χειμερινών και των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων. Μπροστά στο Βωμό της Ήρας φαίνονται τα θεμέλια προϊστορικού κτηρίου ιερό που χρονολογείται την Πρωτοελλαδική ΙΙΙ περίοδο (2300-2000 π.Χ.).
το Πελόπιο, είναι τύμβος στο μέσο της Άλτεως και ήταν αφιερωμένος στον Πέλοπα, τον μυθικό ιδρυτή των Ολυμπιακών Αγώνων.
Θέρμες Κρονίου ή Βόρειες Θέρμες. το Νυμφαίο, ή αλλιώς η Εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού, που χρησίμευσε σαν υδραγωγειο στη ρωμαϊκή περίοδο, και χάριν σε αυτή, το νερό έφτανε μέχρι το Στάδιο αλλά και με πήλινους αγωγούς διαχέονταν σε όλη την Ιερά Άλτη.
η Νότια Στοά, η οποία κατασκευάσθηκε την ίδια περίπου εποχή με τη Στοά της Ηχούς. Αποτελούσε το νότιο όριο του ιερού και την κύρια είσοδό του από την πλευρά αυτή.
η Οικία του Νέρωνα - Ανατολικές Θέρμες. Ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα της κλασσικής εποχής, στα νοτιοανατολικά της Άλτεως και το οποίο αποδίδεται στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα.
τα Ελληνικά λουτρά έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως, κοντά στον ποταμό Κλαδέο.
το Ηρώο ανάμεσα στο Θεηκολεώνα και στα Ελληνικά λουτρά, το οποίο αρχικά συνδεόταν με τη λειτουργία των λουτρών και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως ηρώο.
οι Θέρμες Λεωνιδαίου
οι Θέρμες Κλαδέου
οι Θέρμες Κρονίου
οι Θησαυροί βρίσκονταν στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, ανάμεσα στο Νυμφαίο και το Στάδιο. Ήταν θησαυροφυλάκια για τη φύλαξη πολύτιμων αφιερωμάτων.
ο Ιππόδρομος, νότια του Σταδίου, εκεί όπου διεξάγονταν οι αρματοδρομίες και οι ιππικοί αγώνες των Ολυμπιακών Αγώνων. Δυστυχώς δεν έχει σωθεί.
↑Γιάννης Σαΐτας et al., Το έργο της γαλλικής επιστημονικής αποστολής του Μοριά 1829-1838, Επιμέλεια Γιάννης Σαΐτας, Εκδόσεις Μέλισσα, 2011 (Μέρος Α΄) - 2017 (Μέρος Β΄)
↑ 5,05,1Εζέν Εμανυέλ Αμωρύ Ντυβάλ (Eugène Emmanuel Amaury Duval, ζωγράφος, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής), Souvenirs (1829-1830), Librairie Plon, E. Plon, Nourrit et Cie, imprimeurs-éditeurs, Paris, 1885.
↑"Τα γλυπτά", in Το έργο της γαλλικής επιστημονικής αποστολής του Μοριά 1829-1838, Επιμέλεια Γιάννης Σαΐτας, Εκδόσεις Μέλισσα, 2011 (Μέρος Α΄) - 2017 (Μέρος Β΄)
Ελλάδα
Σχετικά πολυμέσα
Ολυμπία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
