tremen

Da geñveriañ gant ar gerioù tramwy(o) « beajiñ ; tremen, treuziñ » e kembraeg ha tremena e kerneveureg.

Deuet eus ar ger predenek *tras-min-, dezhañ an eil elfenn deveret eus ar ger keltiek *mi-nV- « cheñch arroud » a zeufe eus ar wrizienn indezeuropek *mei- « cheñch » a gaver er gerioù meāre « tremen (dre), treuziñ » e latin, minąć « tremen hebiou » e poloneg ha máyate (मयते) « kemmañ » e sañskriteg.^[1]

  Verb

tremen /ˈtrẽmːɛn/ verb dic'hour, verb gwan ha verb kreñv eeun (anv-gwan-verb : tremenet) (displegadur)

1. (lec'h) mont, dont, dre ul lec'h, hep chom ennañ :
   • "[...]. Amañ, pa dremenan, e kavan bepred ma gwele 'barzh ar c'hraou, e-mesk ar plouz," e lâras a vouezh uhel. — (Anatol ar Braz, lakaet e brezhoneg gant Erwan ar Moal, Mojenn an Ankou, Mouladurioù Hor Yezh, 1986, p. 95.)
   • Ur bagad evned heñvel ouzh skreved a dremene : [...] — (Ronan Huon, AR GWENNILI-MOR, Al Liamm niv. 77, Du-Kerzu 1959, p. 409.)
2. tremen a-us ul lec'h bennak, a-zioc'h ulb
   • Sada hag hor martolod ha mont war gein an Avel-uhel, ha pa ’z edo o tremen a-zioc’h an Indez, hag eñ sellet dre eno ha gwelet er porzh al lestr ma ’z oa bet warnañ. — (G. MILIN, Gwechall-goz e oa..., Kemper, 1924, p. 74-75.)
3. tremen dirak udb
   • ... o tremen dirak kador ar gouarner Hilarion ... BUAS 178
   • ... o tremen dirak un iliz ... BUAS 571
   • Pa oa o tremen dirak skeudenn an Itron Varia BUAS 585
4. tremen en ul lec'h bennak, e-kichen ulb
   • Pa dremenfet e-kichen ar c'hannerezed-noz, bezit didrouz ha mut ; [...]. — (Erwan Berthou, En bro Dreger a-dreuz parkoù, Mouladurioù Hor Yezh, 1985, p. 29.)
   • An hini a dremenfe re dost da benn ar bern plouz a yafe kov e har gand ar hi. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 367.)
   • Gwech an amzer pa 'c'h ae d'ar bourk e tremene e ti an hini gozh da saludiñ anezhi, [...]. — (Fañch Peru, Kañfarded Milin ar Wern, Skol Vreizh, 2008, p. 9.)
   • Unan eus e gompagnuned c'hoari a dremene en e gichen, dres d'an ampoent. — (Langleiz, Romant ar Roue Arzhur/levrenn I : Marzhin, Al Liamm, 1975, p. 28.)
   • Dre ma tremenent e-kichen eur weenn-frouez bennak, [...] — (Erwan ar Moal, Pipi Gonto, Kemper, 1925, p. 16.)
5. tremen dre ulb, dre-dal ulb, dre-vesk udb :
   • Simon a Vontroulez en devoa afer e Kemper, hag evit en em rentañ eno e ranke tremen' dre Landerne, ar Faou ha Kastellin. SIMON 7/29
   • '... ar priñs Aorel a oa tremenet dre eno, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 56.)
   • — Bremañ, eme ar c'had, ec'h efomp war an hent dre lec'h ma tle tremen ar briñsez, hag e rankfomp he delivrañ. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/5, Al Liamm, 1994, p. 84.)
   • — Mont a refet, pa lâran deoc'h, ha pa dremenfet dre ar Groaz-Neud, e vo ret deoc'h dañsal gant an dañserien-noz. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/2, Al Liamm, 1985, p. 105.)
   • Disul e oa tremenet dre dal du-mañ. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 219.)
   • Anat oa dign oa tremenet ar republikaned dre eno. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 33.)
   • Tremenet ez eus meur a levr kozh etre va daouarn, levrioù kozh, moulet gant lizherennoù kaer, keinet gant kroc'hen leue, hag an troc'h anezhe livet ruz. — (Erwan Berthou, En bro Dreger a-dreuz parkoù, Mouladurioù Hor Yezh, 1985, p. 43.)
   • Er beure-mañ ez eus tremenet kirri dre amañ... — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 539.)
   • Hennezh a ra un todilhon evel karr an Ankou o tremen dre an heñchoù. — (TBP?, p. ?.)

   tremen an Ankoù dre unan bennak : tro-lavar implijet pa deu ur gridienn d'un den

6. tremen hebiou un dra bennak
   • Ur bourc'hiz bennak, o tremen hebiou dezho, a vez klevet o tisklêriañ [...] — (Brogarour, Onenn, Gwengamp, 1936, p. 55.)
7. tremen war un dra bennak (war un hent, war an oabl):
   • Kement den a dremene war hent al Leslac'h etre unnek eur noz hag un eur diouzh ar beure, a wele ar giez. — (Erwan Berthou, En bro Dreger a-dreuz parkoù, Mouladurioù Hor Yezh, 1985, p. 30.)
   • An nijad gwennili a dremenas o skeud evel ur goumoulenn drumm war ar mor. — (Ronan Huon, AR GWENNILI-MOR, Al Liamm niv. 77, Du-Kerzu 1959, p. 409.)
   • An avalou a vez mad d'ober chistr pa vez tremenet avel-eost warno. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 28.)
   • evel pa vije ur goumoulenn o tremen war al loar. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 16.)
8. tremen-distremen: tremen meur a wech.
9. (amzer) tremen amzer, ur pennad amzer, an deiz, an noz, ar sizhun, ar bloaz en ul lec'h bennak : chom ur pennad en ulb
   • ar bloaz tremenet, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/4, Al Liamm, 1989, p. 103.)
   • Pa vezen-me o tioual va zaout, me, evit tremen an amzer hag evit c'hoari, a lakea va dourn er c'hiz-se d'ar maout hag em boa her boazet da dourtal evelse. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu Lodenn 2, J.B. hag A. Lefournier, Brest, 1878, p. 146.)
   • Kas a reas he merc'hed d'ar skol, eta, hag, hervez ma welis ma-unan diwezhatoc'h, e talvezas dezho an amzer a dremenjont eno, rak gouzout a raent lenn mat-tre ha skrivañ difazi a-walc'h. — (Yeun ar Gow, E Skeud Tour Bras Sant Jermen, eil emb. Al Liamm, 1978, p. 20.)
   • Mamm Marzhin, diouzh he zu, a glaskas repu en un abati leanezed hag a dremenas eno an dibenn eus he buhez, o pediñ hag oc'h ober pinijenn ; [...]. — (Langleiz, Romant ar Roue Arzhur/levrenn I : Marzhin, Al Liamm, 1975, p. 25.)
   • Da beleh eot da dremen an hañv ? — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 212.)

   tremen an noz (en ul lec'h bennak)

10. tremen amzer, ur pennad amzer, e amzer, e vuhez, oc’h ober udb, hep ober udb.
    • Tremen a rae an diskar-amzer hag ar goañv hep diskenn zoken en draonienn, betek ar stêr. — (Jakez Riou, Geotenn ar Werc'hez ha danevelloù all, Al Liamm, 1957, p. 31.)
11. tremen : c'hoarvezout
    • ... me a wele kant lev tra-dro, holl kement a dremene war an douar ha war ar mor, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 76.)
    • ... hag ar c'hog aour-se a wel ac'hane holl kement a dremen war douaroù ma zad, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 82.)
    • ...hennezh a lâr din kement a dremen hag a vez graet 'barzh ma zi. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/3, Al Liamm, 1988, p. 12.)
    • Diwar ur pondalez-prenestr, dreist-holl, evel ma c'hoarvezas ganin sellout outañ, ho pije merzet ez-resis penaos e tremenas an traoù. — (Jakez Konan, Lannevern e kañv ha danevelloù all, Al Liamm, 1980, p. 27.)
12. (gant ur renadenn eeun) tremen un den : dirak ub (doare Treger)
    • Tremen a rae anezhañ, bep ma 'c'h ae, dindan fri hemañ ha henhont en ur lavaret gant ur vouezh truezus-meurbet : ′Vit an anaon ! Piv en deus devosion ′vit an anaon ! — (Anatol ar Braz, lakaet e brezhoneg gant Erwan ar Moal, Mojenn an Ankou, Mouladurioù Hor Yezh, 1986, p. 30.)
    • Tremen a raio ac'hanon evel pa ne anavezfe ket ac'hanon. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 140.)
13. (gant ur renadenn eeun) tremen un dra bennak : dirak udb
    • Edont o tremen maner Dourdu, pa deuas er-maez eus an ti ur vandenn soudarded. — (Lan Inizan, Emgann Kergidu 1, Brest, 1877, eil emb. Al Liamm 1977, p. 221.)
14. tremen udb : reiñ udb
    • Tremen a rae anezhañ [ = ar plad], bep ma'c'h ae, dindan fri hemañ ha henhont en ur lavaret gant ur vouezh truezus-meurbet : ′Vit an anaon ! Piv en deus devosion ′vit an anaon ! — (Anatol ar Braz, lakaet e brezhoneg gant Erwan ar Moal, Mojenn an Ankou, Mouladurioù Hor Yezh, 1986, p. 30.)

    tremen lost al leue dre c'henoù un den

    tremen an dorn (war udb)

    • Daoust ma ne oa netra dizereat er gwel eus an dañs, e vije bet gouest, dre an doare d'ar c'houbladoù d'en em stardañ ha dre ar fringadennoù a rae an dañserezed pa dremenent o dorn a-uc'h d'o fenn, da lakaat un tammig strafuilh e kalon ur manac'h oc'h ober pinijenn. — (Yeun ar Gow, E Skeud Tour Bras Sant Jermen, eil emb. Al Liamm, 1978, p. 37.)

15. tremen an nask e-kerc’henn ub : dimeziñ dezhañ

    tremen e hent, treuzoù un ti ...

    • Tremenit ho hent, pa laran deoc'h. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 15.)
    • Pevar den gant mantilli hir a dremenas treuzoù an izba. — (Aleksandr Soljenitsyn, lakaet e brezhoneg gant Ernest ar Barzhig, Ti Vatriona, Al Liamm, 1976, p. 59.)

16. lezel un den da dremen
    • ... na leze den da dremen'. — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/1, Al Liamm, 1984, p. 54.)
17. tremen da vestr : dont da vezañ mestr
    • tremen da vestr-kiger. — (Fañch an Uhel, Soniou Breiz-Izel 2, Pariz, 1891, 1971, p. 234.)
18. (dre verrdro:) tremen hep ober tra pe dra
    • N'am-eus ken nemed ugent livr : gwell int da gaoud evid da dremen. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 90.)
    • Ma n'eo ket mad dit ober e vo mad dit tremen. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Première Partie, 1966, p. 92.), — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 539.)
19. tremen da un den : echuiñ, paouez; terriñ dezhañ
    • Ar sorc’henn-se a dremeno d’az tad, — (Fañch an Uhel, Kontadennoù ar Bobl/3, Al Liamm, 1988, p. 25.)
    • Pa vo an hik ganit, a-raog ma vo bet teir gwech, lavar «Doue da bardono an Anaon !» hag e tremeno dit. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 348.)
20. tremen ub da udb,
    • Me n’on ket tremenet da langajerez c’hoazh, — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 540.)
    • Tremenet en devoa ac’hanon da c’henaouegez, TBP
    • Tremen ub da gog c’hwezet, SGDFB : lavarout eo un den c'hwezhet gant al lorc'h.
    • da sot, da c’henaoueg
    • Te az peus c’hoant da dremen ac’hanon-me da sod, — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 540.)
21. tremen diouzh un den
    • Ret e vez tremen diouzh an dud, — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 540.)

• Aesoc'h d'ur c'hañval tremen dre grao un nadoz
  Eget d'un den pinvidik mont d'ar baradoz.
• Tremen pa vez,
  Ha tremen pa ne vez ket,
  A zo tremen bepred.
• Tremen pa vez
  Ha tremen pa ne vez
  Ha tremen ordinal zo re.
  

• galleg : passer ^(fr)
• saozneg : pass ^(en)

  Anv-kadarn

tremen

1. Tud o tremen
   • E-lec'h ma'z eus tremen Ez eus hent pe gwenodenn.
2. Lec'h a dremener drezañ:
   • ober e dremen
   • Dre aze e reont o zremen. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 539.)
3. ober un tremen da un dra
4. ober un tamm tremen d’an asiedoù, TBP 2/539 : skeiñ ur banne dour warne d'o naetaat.

  Anv-gwan

tremen

1. ar bloavezh tremen
2. an noz tremen

  Araogenn

1. ouzhpenn

   • dirak un anv-kadarn

   • Na Soaz Sapeur, rak tremen bec'h he deveze o skoulmañ ganti, na va zad, mevel e ti ur mezeg a roe dezhañ ugent lur er miz, kristen ebet ne oa e-tailh da reiñ din ar skoazell am boa ezhomm diouti. — (Jarl Priel, Va Zammig Buhez, Al Liamm, 1954, p. 72.)

   • dirak un anv-gwan

   • Sot, tremen sot an hini eo! — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 540.)
   • -N'eo ket echu al labour-? -Nann, met tremen hanter ez on. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Troisième Partie, 1974, p. 143.)

   • dirak un niver:

   • Pell zo n'on ket bet o keuneuta, tremen eiztez zo n'on ket bet oh ober. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 381.)
   • Gant an nevez bras diwezhañ e oa tremen mil den en aod oc'h ormela. — (Jules Gros, Le trésor du breton parlé Deuxième Partie, 1970, p. 540.)

• tremen skuizh

Roll an daveoù :

• ^[1] : Ranko Matasović, Etymological Dictionary of Proto-Celtic, Leyden, Brill, 2009, p. 271.