Cebirsel notasyon (satranç)

Notasyon ile gösterim satrançta hamleleri belirtmek ve kayıt altına almak için kullanılan bir gösterim biçimidir. Resmi turnuvalarda notasyon tutmak zorunludur. Bu yöntemle maçlar esnasında imkansız hamleler (olmaması gereken hamleler) yapılmışsa durumun fark edilmesi sağlanır.

Notasyon ile gösterimde satranç tahtası, 1'den 8'e kadar rakamlarla belirtilen 8 adet sütun ve a'dan h'ye kadar harflerle adlandırılmış 8 adet yatay sıradan oluşmaktadır. Tahtadaki her bir kare, onun, sıra ve sütununa ait bir harf-sayı ikilisiyle tanımlanmaktadır.

• | a8 | b8 | c8 | d8 | e8 | f8 | g8 | h8 |
• | a7 | b7 | c7 | d7 | e7 | f7 | g7 | h7 |
• | a6 | b6 | c6 | d6 | e6 | f6 | g6 | h6 |
• | a5 | b5 | c5 | d5 | e5 | f5 | g5 | h5 |
• | a4 | b4 | c4 | d4 | e4 | f4 | g4 | h4 |
• | a3 | b3 | c3 | d3 | e3 | f3 | g3 | h3 |
• | a2 | b2 | c2 | d2 | e2 | f2 | g2 | h2 |
• | a1 | b1 | c1 | d1 | e1 | f1 | g1 | h1 |

Sütunlar soldan itibaren a'dan h'ye kadar harflerle, yatay sıralar ise aşağıdan yukarıya doğru 1'den 8'e kadar rakamlarla isimlendirilmiştir. Böylece, oyunun başlangıcında Beyaz Şah e1 karesinde, Siyah Şah da e8 karesinde oturmaktadır.

Türkçe gösterimde, piyonlar dışındaki her taş, büyük harf olacak şekilde adının baş harfiyle adlandırılır:

Satranç taşları

	Şah
	Vezir
	Kale
	Fil
	At
	Piyon

• Şah: Ş
• Vezir: V
• Kale: K
• Fil: F
• At: A

Piyonlara herhangi bir ilk harf verilmez. Bu asla bir karışıklığa neden olmaz; şöyle ki: Hangi piyon oynandıysa kısa notasyonda yalnızca piyonun gittiği kare yazılır. Yalnızca piyonun taş aldığı durumlarda, eğer aynı taşı birden fazla piyon alıyorsa, alan piyonun sütun harfi ve alınan taşın bulunduğu kare, araya çarpı işareti konarak belirtilir. Örneğin: axb4 (a hattındaki piyon b4 karesindeki taşı yedi)

Bir hamleyi göstermek için oynayan taşı ve taşın oynadığı kareyi göstermek yeterlidir. Piyon hamleleri için, yalnızca piyonun gittiği karenin adresini belirtmemiz yeterlidir. Örneğin g1'deki At f3 karesine oynamışsa şu şekilde yazarız:

• Af3

a b c d e f g h 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 a b c d e f g h

Af3 hamlesi

Beyazla oynanıyor ve Vezirin önündeki piyon iki kare ileri sürülüyorsa şöyle yazılır:

• d4

a b c d e f g h 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 a b c d e f g h

d4 hamlesi

Bazen iki taş aynı yere oynayabilir. Diyelim ki, Beyaz g1'deki Atını e2'ye oynamak istiyor ama aynı zamanda c3'te de e2'ye oynayabilecek bir Atı var. Basitçe Age2 yazmak, hangi atın e2'ye oynadığı konusunda bir karışıklığı önler. Buradaki sır, terkedilen kare ve konulan karelerin isimlerini yazmaktır. Age2, g1'deki Atın e2 karesine oynadığını gösterir. Notasyonu doğru yazmak önemlidir, aksi halde birçok yanlışa yol açılabilir.

Taş almayı belirtmek için, oyuncuların çoğu x (çarpı) simgesini kullanır.

Örneğin: Siyah, Beyaz'ın Şah piyonunu c6'daki Atıyla almış olsun. O halde Axe6 yazılır. Taşı alan bir figürse (yani Şah, Vezir, Fil, At veya Kale) Büyük baş harfinden bunu anlarız. Ama bir piyon ise exd5 ya da gxf6 şeklinde yazılır.

Şah kanadında yapılan rok hamlesi (Kısa rok= Küçük rok) O-O; Vezir kanadında yapılan rok (Uzun rok= Büyük rok) O-O-O işaretiyle gösterilir.

İlk çıkışında iki kare oynayan bir piyon beyazlarda 5. yataydaki, siyahlarda ise 4. yataydaki bitişik piyon tarafından alınabilir. Bu alışa geçerken alma denir. Bu alış, yapılan iki karelik çıkış hamlesinin hemen akabinde yapılabilir. Daha sonra yapılamaz.

Örneğin e5'teki Beyaz piyon (Büyük P). Eğer d7 veya f7'deki siyah piyonlardan herhangi biri iki kare oynarsa e5'teki beyaz piyon yalnızca bir sonraki hamlede d6'ya veya f6'ya giderek siyah piyonu alma hakkına sahiptir.

• exd6 (e.p)'nın Cebirsel notasyon gösterimi

Son yatay sıraya ilerleyen bir piyon (Beyaz için 8. yataya, siyah için 1. yataya), Şah ve piyon dışında herhangi bir figüre (genellikle Vezire) terfi eder. Vezir'e (V), Kale'ye (K), Fil'e (F) veya At'a (A) şeklinde gösterilir.

d7'deki beyaz piyon eğer d8'e ilerlerse Vezire çıktı (terfi etti) denir. Bunun notasyondaki gösterimi ise d8V'dir.

• Uluslararası Satranç Federasyonu'nun (FIDE) cebirle gösterim için koyduğu kurallar (Ek E'ye bakınız)
• Cebirle gösterim sayfası 20 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.