İki atlı oyun sonu

İki atlı oyun sonu satrançta iki at ve şaha karşı bir ya da iki piyonla şahın oluşturduğu bir oyun sonu konumudur. Bu oyun sonu iki fil ve şah ya da fil, at ve şahlı oyun sonlarında görülebilen şah mata izin vermez. (Ne var ki, daha güçlü olan taraf oyunu pata sürükleyebilir.) Bu konumda gerçekleştirilebilecek mat pozisyonları mevcuttur ancak bunlar basit savunma teknikleriyle etkisiz duruma getirilebilir.

İlginç bir biçimde, bir piyon ve şah (zaman zaman iki piyonla) bazı durumlar için şah matı zorlayabilir. Bu pozisyonların birçoğu A. A. Troitzky tarafından çözümlenmiştir. Savunma yapan tarafın piyonunun "Troitzky hattı"nın üstünde ya da gerisinde olması durumunda güçlü olan taraf şah matı zorlayabilmektedir. Ne var ki, kazanca giden yol 115 hamleye dek uzayabilir. Şah matın zorlanabilmesinin nedeni savunma yapan tarafın en az bir hamlesinde piyonu hareket ettirmek zorunda kalmasıdır. Piyonun önünün at kullanılarak kesilmesi ve şahın diğer atla sıkıştırılması mata giden yolu kısaltır. Bunun ardından, piyonun önünü tıkayan atla şah çekilerek mat pozisyonu tamamlanır.

İki atın kullanıldığı şah mat pozisyonları vardır ancak bu pozisyonlar zorlanamaz. Yalnız şahı kalan oyuncunun yenilmesi için rakibine yardım etmesi gerekir. Yandaki pozisyonda 1. Ae7 ya da 1. Ah6 hamleleri oyunu pata sürükler. Beyaz şu hamle dizisini izleyebilir.

1. Af8 Şg8

2. Ad7 Şh8

3. Ad6 Şg8

4. Af6+

Siyah bu durumda 4... Şh8?? oynarsa 5. Af7# ile oyun şah matla sonuçlanır. Ancak siyah

4... Şf8 oynarsa önceki konuma geri dönülür.

Savunma yapan şahın tahtanın kenarında olduğu durumlar için de mat pozisyonları mevcuttur ancak bunlar da zorlanabilir pozisyonlar değillerdir. Yandaki pozisyonda beyazın 1. Ab6+ hamlesine karşılık olarak siyah 1... Şd8?? oynarsa oyun 2. Ae6# ile beyaz lehine sonuçlanır. Ancak siyah bu kıskaçtan 1... Şc7 hamlesiyle kurtulabilmektedir. Bu şah mat pozisyonu bazı satranç problemlerinin çözümü için temel oluşturur (aşağıya bakınız).

İki atlı oyun sonu savunma yapan oyuncuya beraberlikle sonuçlanması kuvvetle olası diğer oyun sonlarında bulunmayan hareket yeteneğini sunmaktadır. Oyuncu bir sonraki hamlede matı engelleyen hamleyi bulmakla oyunu kolaylıkla beraberliğe götürebilir.

İlginç bir biçimde üç at ve şah kullanılarak şah mat zorlanabilir. Kazanca giden yol savunma yapan oyuncunun rakip atlardan birini ele geçirememesi durumunda yirmi hamleden kısa sürer.

Troitzky (Troitsky) hattı (Troitzky pozisyonu) at ve piyon oyun sonlarının uygulamada önemsiz ancak teoride ilginç bir örneğini oluşturur. Bu oyun sonu A. A. Troitzky tarafından çözümlenmiştir.

İki atın yalnız başına mat edemediği rakip şah, taş avantajına sahip olduğu oyun sonlarında mata sürüklenebilir. Buradaki asıl amaç savunma yapan şahı bir hamle farkla pata sürüklemek üzere sıkıştırmak ve piyonun önünü tıkayan atın son hamlesiyle oyunu kazanca götürmektir. Hamle sırası beyazda ve siyahın piyonu a4-b6-c5-d4-e4-f5-g6-h4 hattının gerisinde beyaz at tarafından engellenmiş ise oyun, diğer taşların konumlarına bakılmaksızın beyazın kazancıyla sona erebilir (aynı durum siyah için de geçerlidir). Ne var ki, mata giden yol güç ve uzundur. 115 hamleye dek uzayabilen bu tür oyun sonları genellikle elli hamle kuralı uyarınca berabere sonuçlanır (Elli hamle içinde zorlanabilen matlar için bu makaleye 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve İkinci Troitzky hattı bölümüne bakınız). Bu nedenle oyun sonu uygulamadan çok teoriye yöneliktir.

John Nunn iki atlı oyun sonunu çözümlemiş ve "Troitsky ve diğerlerinin çözümlemelerinin kesinlikle doğru olduğunu" vurgulamıştır.

Bu örüntü, siyahın piyona sahip olmasının kendisine verdiği zararı anlatıyor. Siyah, oyunu pata sürükleme şansına sahip değil çünkü fazladan bir piyon hamlesi var.

1. Ae4 d2

2. Af6+ Şh8

3. Ae7 (Siyah, piyona sahip olmasaydı oyun patla sonuçlanacaktı.)

3. ... d1=V

4. Ag6#.

Siyahın piyon hamlesi bulunmasaydı beyaz, şah matı zorlayamayacaktı.

En uzun kazanç yolu 1... Ae7 hamlesiyle başlayan ve 115 hamle süren bu pozisyondur.

Piyonun Troitsky hattının önünde olması durumunda sonuç, savunma yapan şahın konumuna bağlı olarak değişir. Tahta üzerinde "beraberlik alanı" ve "kayıp alanı" olarak tanımlanan bölgeler bulunur. André Chéron'un bu bölgeler üzerindeki çalışması piyonun Troitsky hattının önünde olması durumunda bile oyunun beyazın galibiyetiyle sonuçlanacağını göstermiştir.

Anatoly Karpov Troitzky hattının önünde bir piyona sahip olmasına karşın Veselin Topalov'a iki atlı oyun sonunda yenilmiştir.^[1] Bu oyunda Karpov, oyunu beraberliğe götürecek hamle dizisini izlemeyip yanlış köşeye yönelmiştir (piyonun konumuna göre şah mat ancak belli durumlar için zorlanabilir). "Yıldırım" zaman temposuna göre oynanan bu oyunda pozisyon başlangıçta beraberlik yönündeydi ancak Karpov kötü bir hamle yaparak oyunu kayba sürükledi. Topalov bu kötü hamleye istediği gibi karşılık veremedi ancak Karpov yine kötü bir hamle yaptı ve oyun Topalov lehine sonuçlandı.^[2]

Piyonun Troitzky hattının gerisinde olduğu durumlarda kazanca götüren yolun elli hamleden uzun sürmesi bu oyunların genellikle elli hamle kuralı uyarınca beraberlikle sonuçlanmasına neden olmaktadır. Bu olguyu gözlemleyen Karsten Müller iki at kullanarak şah matın zorlanabildiği "ikinci Troitzky hattı"nı aramaya yönelmiştir. Siyah piyon, noktaların oluşturduğu hattın gerisinde bir beyaz at tarafından engellenmişse şah matın elli hamle içinde zorlanması olasıdır. Piyonun X ile işaretlenmiş karelerden geride engellenmesi durumunda beyazın şah matı elli hamle içinde zorlama olasılığı %99'dur.^[3]

Tahta kenarındaki şah mat pozisyonları çoğu satranç problemi için temel oluşturur.

Alfred de Musset'ın bu oyun örneğinde beyaz 1. Kd7 Axd7 2. Ac6 A-herhangi bir kare 3. Af6# hamle dizisiyle oyunu kazanır.

Sobolevsky tarafından derlenen bu oyunda beyaz iki atlı oyun sonunu kazanca götürür.

1. Ah8+ Şg8

2. Şxg2 Ff4

3. Ag6 Fh6!

4. Ag5 Fg7!

5. Ae7+ Şh8

6. Af7+ Şh7

7. Fh4! Ff6!

8. Ag5+ Şh6

9. Ag8+ Şh5

10. Axf6+! Şxh4

11. Af3#.

• Şah mat

• Dvoretsky, Mark (2006), Dvoretsky'nin Oyun Sonu Kılavuzu, Russell Enterprises, ISBN 1-888690-28-3 
• Fine, Reuben (1941), Satrançta Temel Oyun Sonları, McKay, ISBN 0-679-14002-6 
• Hooper, David; Whyld, Kenneth (1992), Oxford Satranç Arkadaşı, Oxford University Press, ISBN 0-19-866164-9 
• Keres, Paul (1984), Satrançta Pratik Oyun Sonları, Batsford, ISBN 0-7134-4210-7 
• Müller, Karsten; Lamprecht, Frank (2001), Satrançta Temel Oyun Sonları, Gambit Publications, ISBN 1-901983-53-6 
• Nunn, John (1981), Satrançta Pratik Oyun Sonları, Batsford, ISBN 0-7134-5937-9 
• Nunn, John (1995), Güçsüz Taşlı Oyun Sonlarının Bilinmeyen Yönleri, Batsford, ISBN 0-8050-4228-8 
• Seirawan, Yasser (2003), Satrançta Kazandıran Oyun Sonları, Everyman Chess, ISBN 1-85744-348-9 
• Speelman, Jon; Tisdall, Jon; Wade, Bob (1993), Batsford Satranç Oyun Sonları, B. T. Batsford, ISBN 0-7134-4420-7 
• Troitzky, Alexey (2006), Satranç Oyunları Örneklemi (1937), Ishi Press, ISBN 0-923891-10-2 

Büyükusta ve oyun sonu uzmanı Karsten Müller bu oyun sonu hakkında Kahrolası Piyon adında bir makale yazmıştır (PDF biçiminde):

1. 1. Bölüm 30 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Troitzky hattı ve kullanım tekniği hakkında
2. 2. Bölüm: ikinci Troitzky hattı hakkında 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Elli hamle kuralı, kazanca götüren teknikler ve beraberlik bölgeleri hakkında

• Piyon ve iki atlı oyun sonu simülatörü