Krzyżne

Krzyżne

Przełęcz Krzyżne od strony północnej z doliny Pańszczycy
Państwo	Polska
Wysokość	2112 m n.p.m.
Pasmo	Karpaty, Tatry
Sąsiednie szczyty	Kopa nad Krzyżnem, Mały Wołoszyn
Położenie na mapie Tatr Krzyżne
Położenie na mapie Karpat Krzyżne
49°13′43,30″N 20°02′50,39″E/49,228694 20,047331
Multimedia w Wikimedia Commons

Zobacz hasło Krzyżne w Wikisłowniku

Krzyżne (niem. Kreuzsattel, słow. Krížne poľské, węg. Kereszt-nyereg^[1]) – położona na wysokości 2112 m przełęcz w Tatrach Wysokich, pomiędzy Pańszczycą a Doliną Roztoki, jeden ze skrajnych punktów szlaku Orlej Perci^[2].

Boczna grań Tatr odchodząca od Świnicy dochodzi do przełęczy odcinkiem Buczynowych Turni i nieco powyżej przełęczy w kierunku wschodnim w nienazwanym zworniku znajdującym się na trawiastej równince rozgałęzia się na granie Wołoszyna i Koszystej^[3].

Najbliżej przełęczy znajdują się Kopa nad Krzyżnem (kończąca odcinek Buczynowych Turni), Waksmundzki Wierch w grani Koszystej i Mały Wołoszyn w grani Wołoszyna. Krzyżne jest położone nieco wyżej niż sąsiednia Przełączka pod Ptakiem, jest jednak o wiele łatwiej dostępne z sąsiednich dolin^[3].

Tworząca trawiastą rówień o powierzchni 1,2 ha przełęcz powstała na przecięciu dwóch dużych stref uskokowych. Poniżej Krzyżnego znajdują się Dolina Roztoki, Pańszczyca i Dolina Waksmundzka, która wraz z obejmującymi ją graniami Koszystej i Wołoszyna znajduje się w ścisłym rezerwacie przyrody^[4]. Z Doliny Roztoki pod przełęcz prowadzi Żleb pod Krzyżnem, którego górną częścią poprowadzono szlak z Doliny Pięciu Stawów Polskich^[5].

Z rzadkich wysokogórskich roślin w rejonie przełęczy występuje rogownica jednokwiatowa i skalnica odgiętolistna^[6].

Zimą możliwe jest wejście na Krzyżne na nartach z doliny Pańszczycy, droga z Doliny Pięciu Stawów Polskich jest narażona na lawiny. Droga zimowa Pańszczycą prowadzi cały czas żlebem, jednak w razie złego śniegu lub zagrożenia lawinowego lepsza jest droga przez Przełączkę pod Ptakiem^[3].

Krzyżne od dawna należało do najbardziej znanych punktów widokowych w Tatrach. Roztacza się z niego rozległy widok na całe Tatry Wysokie i Bielskie (te ostatnie nie są widoczne z najgłębszego wcięcia, tylko z równinki). Od około 1865 do 1915 r. było coraz częściej odwiedzane przez turystów. Po wybudowaniu przez Towarzystwo Tatrzańskie najpierw w Dolinie Waksmundzkiej (ok. 1875), a później (1880) na trawiastej równi powyżej siodła przełęczy na wysokości ok. 2135 m kamiennej chatki popularne stały się wycieczki połączone z oglądaniem wschodu słońca i panoramy Tatr z Krzyżnego i pobliskiego Wołoszyna. Chatka (nazwana imieniem Maksymiliana Nowickiego) była użytkowana do ok. 1915. Obecnie na równi widoczne są jeszcze fragmenty jej murów^[5].

Wejście na przełęcz było znane od dawna. Przejście przez nią jest najłatwiejszym i najwygodniejszym połączeniem doliny Pańszczycy i Doliny Pięciu Stawów Polskich. Pierwsze odnotowane wejścia turystyczne: Ludwik Zejszner z grupą turystów 3 sierpnia 1838 r., zimą Karol Potkański z przewodnikami w styczniu 1894 r.^[7] W 1900 spędził na niej noc, „dzwoniąc zębami” z zimna, ks. Walenty Gadowski. Dawniej wycieczki na przełęcz prowadziły przez Dolinę Waksmundzką, później także przez dolinę Pańszczycę^[5]. Ksiądz Gadowski w latach 1903–1906 poprowadził przez Krzyżne Orlą Perć, zaczynającą się przy Wodogrzmotach Mickiewicza i biegnącą przez Wołoszyn, Buczynowe Turnie, Granaty, Kozi Wierch aż do Zawratu. Początkowy odcinek do Krzyżnego został zamknięty w 1932, od tej pory przełęcz jest jednym z dwóch krańców szlaku^[4].

Nazwa Krzyżne pochodzi od położenia w miejscu, w którym krzyżują się trzy grzbiety. Czasami przełęcz bywa nazywana Krzyżnem Polskim lub Krzyżnem Wołoszyńskim, aby odróżnić ją od szczytu Krzyżne Liptowskie^[2].

• 
  Widok z Krzyżnego na Tatry Wysokie
• 
  Krzyżne od południowej strony
• 
  Przełęcz pod Ptakiem, Kopa nad Krzyżnem i Krzyżne widziane ze Świstowej Czuby
• 
  Orla Baszta, Buczynowe Turnie, Kopa nad Krzyżnem, Krzyżne i początkowa część grzbietu Wołoszyna
• 
  Widok na Krzyżne z Orlej Perci
• 
  Chatka na Krzyżnem (1905)

– czerwony (Orla Perć) przebiegający granią główną z Zawratu.

• Czas przejścia z Zawratu na Krzyżne: 6:40 h
• Czas przejścia z Krzyżnego na Kozi Wierch (część Zawrat – Kozi Wierch jest jednokierunkowa!): 3:35 h

– żółty od „Murowańca” przez Las Gąsienicowy, skrajem zakończenia grani Żółtej Turni, doliną Pańszczycą i północnymi zboczami Buczynowych Turni, przez Krzyżne i dalej południowymi zboczami Buczynowych Turni i Dolinką Buczynową do rozdroża w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

• Czas przejścia od Murowańca na Krzyżne: 3:00 h, ↓ 2:20 h
• Czas przejścia z Krzyżnego nad Wielki Staw: 1:20 h, ↑ 1:50 h^[8].

• Krzyżne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 819 .
• Krzyżne – galeria i opis szlaku prowadzącego z Doliny Pięciu Stawów Polskich do Doliny Pańszczycy.

Panorama z Krzyżnego w kierunku Doliny Pięciu Stawów Polskich