Kozi Wierch
 Od lewej: Zamarła Turnia, Kozia Przełęcz, Kozie Czuby, Kozi Wierch. Widok z Doliny Pięciu Stawów Polskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
2291 m n.p.m. |
| Wybitność |
169 m |
| Pierwsze wejście | |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
| 49°13′05,8800″N 20°01′42,9600″E/49,218300 20,028600 | |
Kozi Wierch (niem. Gemsenberg, słow. Kozí vrch, węg. Zerge-hegy[1], dawniej także Czarne Ściany[2] 2291 m) – szczyt w Tatrach Wysokich. Jest najwyższą górą o zauważalnej wybitności znajdującą się w całości na terenie Polski[3][4]. Kozi Wierch wznosi się w długiej wschodniej grani Świnicy pomiędzy Doliną Gąsienicową a Doliną Pięciu Stawów Polskich, a dokładniej między dwiema dolinkami wiszącymi: Dolinką Kozią i Dolinką Pustą. Wzdłuż grani tej poprowadzono szlak turystyczny zwany Orlą Percią[5].
Topografia
[edytuj | edytuj kod]Masyw Koziego Wierchu znajduje się pomiędzy Zamarłą Turnią (2179 m) i Czarnymi Ścianami (2243 m). Od Zamarłej Turni oddziela go Kozia Przełęcz (2126 m), a od Czarnych Ścian Przełączka nad Dolinką Buczynową (2222 m). Długa, północno-wschodnia grań Koziego Wierchu zwana jest Kozim Murem. Ostatnia wznosząca się w nim turnia to Buczynowa Strażnica (2242 m), górująca nad Dolinką Buczynową. Z grani tej opada na stronę Dolinki Koziej Rysa Zaruskiego. Na północny zachód od najwyższego wierzchołka wznoszą się trzy skaliste kulminacje Kozich Czub (kolejno od południowego wschodu: 2264 m, 2257 m i 2236 m), oddzielone od głównego szczytu Kozią Przełęczą Wyżnią (2235 m)[6][7].
Po stronie północnej masyw opada stromo ścianami o wysokości sięgającej 210 m do Dolinki Koziej (górne piętro Doliny Gąsienicowej). Urwiska te są ograniczone z lewej (wschodniej) strony Żlebem Kulczyńskiego, a z prawej (zachodniej) strony – północno-wschodnim żlebem Koziej Przełęczy. Pomiędzy żlebami znajduje się Filar Leporowskiego, na którym zginął w 1928 r. Jerzy Leporowski. Wysokie, 250-metrowe południowo-zachodnie ściany Koziego Wierchu i Kozich Czub opadają też do Dolinki Pustej. Na wszystkich tych ścianach wytyczono wiele dróg wspinaczkowych o różnym stopniu trudności. Na południowy wschód, do Doliny Pięciu Stawów Polskich opada łagodnie nachylone (ok. 30°), szerokie zbocze. Rozcięte jest ono kilkoma płytkimi żlebami, z których najwybitniejszy jest Szeroki Żleb[8]. Środkowa część zbocza jest przykładem starego stoku, nieprzeobrażonego przez lodowce[9]
Opis szczytu
[edytuj | edytuj kod]Nazwa szczytu pochodzi od często pasących się na jej zboczach stad kozic, zwłaszcza na jego łagodniejszych, południowych stokach. Stosowana była ona od dawna przez pasterzy wypasających w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, pasterze z Doliny Gąsienicowej nazywali ten szczyt natomiast Czarnymi Ścianami (nazwa ta została później przesunięta przez turystów na sąsiedni szczyt)[5]. W piśmiennictwie nazwa Kozi Wierch pojawiła się dopiero w 1851 r.[10]
Po raz pierwszy drogę na Kozi Wierch (pierwsze odnotowane wejście) pokonał Eugeniusz Janota wraz z Maciejem Sieczką w 1867 r. Jest prawdopodobne, że już dużo wcześniej na szczyt wchodzili z Doliny Pięciu Stawów Polskich pasterze i myśliwi. Zimowe zdobycie szczytu odnotowano 3 kwietnia 1907 r., należy ono do Mariusza Zaruskiego i Józefa Borkowskiego. Było to wejście narciarskie, w owych czasach jedno z największych osiągnięć w narciarstwie tatrzańskim[5]. Mariusz Zaruski tak opisuje to wejście: „Z jednej strony posępna, czarna ściana Zawratowej Turni – lodowe wieńce i pióropusze zdobią jej rozpadliny, z drugiej zwały śniegowe Małego Koziego Wierchu o kształtach najfantastyczniejszych... Blisko przełęczy śnieg był tak twardy, że tylko z wielkim wysiłkiem, podpierając narty ostro kutymi kijami, zdołaliśmy na grań się wydostać.”[11].
Z rzadkich roślin występują na Kozim Wierchu turzyca tęga, turzyca Lachenala i rogownica jednokwiatowa[12].
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]– znakowana czerwono Orla Perć z przełęczy Zawrat na Krzyżne (na odcinku Zawrat – Kozi Wierch od lipca 2007 r. ruch odbywa się wyłącznie w kierunku wschodnim z Zawratu w kierunku Koziego Wierchu).
- Czas przejścia z Zawratu na Kozi Wierch: 3:10 h, z powrotem przejście zabronione
- Czas przejścia z Koziego Wierchu na Krzyżne: 3:30 h, z powrotem 3:35 h
– czarny znad Wielkiego Stawu w Dolinie Pięciu Stawów Polskich wzdłuż Szerokiego Żlebu. Czas przejścia: 1:30 h, ↓ 1 h
Podane czasy są jedynie orientacyjne[13]. Ze względu na trudności techniczne czas przejścia w dużym stopniu zależy od kondycji i doświadczenia w wędrówkach wysokogórskich. W pewnych okresach problemem na Orlej Perci są zatory ludzkie spowodowane dużym ruchem turystycznym osób niedostatecznie przygotowanych na trudy tego szlaku[14].
Na szczyt można też wejść z Doliny Gąsienicowej (Dolinki Koziej) przez Kozią Przełęcz albo Żlebem Kulczyńskiego (nazwanym tak od nazwiska Władysława Kulczyńskiego, który wraz z Szymonem Tatarem przeszedł żleb w drodze na Kozi Wierch w 1893) przez Przełączkę nad Buczynową Doliną. Wejście od Doliny Pięciu Stawów Polskich jest łatwe, od Żlebu Kulczyńskiego dość trudne, za to odcinek Orlej Perci łączący Kozi Wierch z Kozią Przełęczą jest bardzo eksponowany, technicznie trudny, wymaga szczególnej uwagi i należy do najtrudniejszych szlaków turystycznych w całych Tatrach[10].
W zimie najłatwiejsze wejście na Kozi Wierch prowadzi południowym zboczem opadającym do Doliny Pięciu Stawów Polskich; potrzebne są raki i czekan oraz umiejętność posługiwania się nimi. Zaleca się unikanie formacji wklęsłych z powodu zwiększonego ryzyka lawin (zwłaszcza w Szerokim Żlebie). Najbezpieczniejsza trasa wiedzie grzędą po prawej stronie Szerokiego Żlebu[14].
Zimowe wejścia innymi drogami (łącznie z Orlą Percią) stanowią poważne wyprawy o charakterze taternickim[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online] [dostęp 2016-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
- ↑ Kozi wierch, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 556.
- ↑ Kozi Wierch [online], z-ne.pl [dostęp 2020-02-08].
- ↑ Ściśle rzecz biorąc, Kozi Wierch jest położoną w całości na terenie Polski najwyższą górą o zauważalnej wybitności. Gór bardzo słabo wyróżniających się z otoczenia nie uważa się zazwyczaj za istotne i nie umieszcza w takich zestawieniach. Gdy jednak uwzględni się wierzchołki mniej wyniesione ponad okoliczne przełęcze, najwyższym szczytem całkowicie należącym do Polski jest Cubryńska Strażnica (2332 m), a drugim Świnicka Kopa (2300 m). Kozi Wierch jest trzeci, ale dwa wyprzedzające go szczyty są w istocie drobnymi wypiętrzeniami w grani, z trudem tylko możliwymi do zidentyfikowania w terenie.
- ↑ a b c Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Tatry Wysokie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000, Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, czerwiec 2005, ISBN 83-87873-26-8.
- ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Dane pomiarowe z lotniczego skaningu laserowego.
- ↑ Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Zawrat – Żółta Turnia, t. 2, Warszawa: Sport i Turystyka, 1951.
- ↑ Mieczysław Klimaszewski, Rzeźba Tatr Polskich, Warszawa: PWN, 1988, ISBN 83-01-07992-4.
- ↑ a b Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Mariusz Zaruski, Biblioteka Górska. Na bezdrożach tatrzańskich [online] [dostęp 2017-03-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-02].
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.
- ↑ a b c Dariusz Dyląg, Orla Perć: przewodnik wysokogórski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006, ISBN 83-89188-50-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Opis szlaku i galeria. zieloniwpodrozy.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-08)].
