Bitwa pod Nowym Żywotowem

Bitwa pod Nowym Żywotowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	29 maja 1920
Miejsce	Nowy Żywotów
Terytorium	Ukraińska Republika Ludowa
Przyczyna	wyprawa kijowska
Wynik	zwycięstwo Sowietów
Strony konfliktu
Polska  Rosyjska FSRR
Dowódcy
Adolf Paqualen
Siły
50 pułk piechoty 6 Dywizja Kawalerii
brak współrzędnych

Bitwa pod Nowym Żywotowem – walki polskiego 50 pułku piechoty ppłk. Adolfa Paqualena z sowiecką 6 Dywizją Kawalerii toczone w okresie operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie^[3][4]. Przeprowadzona w dwóch fazach operacja zaczepna polskich armii zakończyła się spektakularnym sukcesem. 7 maja, w zasadzie bez walki, Kijów został zdobyty^[5], a bezpośrednio po zajęciu go dowództwo 3 Armii tworzyło na wschodnim brzegu Dniepru obszerne przedmoście^[3]. Zajęcie Kijowa i utworzenie przedmościa zakończyło polską ofensywę na Ukrainie^[6].

Po zakończeniu ofensywy większość uczestniczących w niej jednostek polskich zorganizowała obronę obsadzając ważniejsze węzły komunikacyjne i wybrane miejscowości^[7]. Front ustabilizował się na linii od Prypeci, wzdłuż Dniepru, przez Białą Cerkiew, Skwirę, Lipowiec, Bracław, Wapniarkę do Jarugi nad Dniestrem. 3 Armia obsadzała odcinek od Prypeci do Skwiry, a od Skwiry do Dniestru biegł front 6 Armii^[8].

26 maja 1 Armia Konna Siemiona Budionnego uderzyła na polskie linie obronne. 13 Dywizja Piechoty ze składu 6 Armii zaatakowana została w momencie, gdy jej oddziały znajdowała się częściowo w ruchu, dążąc do poprawy położenia i zajęcia dogodniejszych stanowisk nad rzekami Rosią i Rośką^[9][10].

W trzeciej dekadzie maja 50 pułk piechoty ppłk. Adolfa Paqualena utworzył dwa „węzły obronne”. W Spiczyńcach rozwinął się I batalion, a w Andruszówce II batalion, wzmocniony 7 baterią 13 pułku artylerii polowej. Na prawym skrzydle pułk współdziałał z 45 pułkiem piechoty rozwiniętym w Napadówce. III batalion stanowił odwód 13 Dywizji Piechoty i stacjonował w Koziatynie^[11]. Stanowisko dowodzenia pułku rozwinęło się w Spiczyńcach^[12]. 28 maja dowódca 50 pp ppłk Paqualen otrzymał rozkaz poprawy położenia i przesunięcia linii obrony nad Rośkę. II batalion z 7/13 pap miał obsadzić Nowo-Żywotów i Żywotówkę. Dowódca batalionu ppłk Leon Juchniewicz nakazał rozpocząć marsz o 16.00. Tabor, chroniony przez 8 kompanię, wyruszył pól godziny później^[a]

O 18.30 marsz ze Spiczyniec rozpoczął I batalion. W jego kolumnie maszerowało dowództwo pułku i kompania techniczna. Trzy pułkowe kolumny maszerowały oddzielnie, bez łączności między sobą. Nie wystawiono ubezpieczeń, gdyż sądzono, że na przedpolu operują sojusznicze oddziały powstańców ukraińskich^[13][b].

W tym czasie 1 Armia Konna, zgrupowana na linii Talne - Humań - Teplik, szykowała się do uderzenia w kierunku Koziatyna. Nocą z 28 na 29 maja sowiecka kawaleria ruszyła ku pozycjom 13 Dywizji Piechoty^[15]. Maszerujące oddziały 6 Dywizji Kawalerii natknęły się pod Nowo-Żywotowem na 5 i 6 kompanię 50 pułku piechoty. Zaskoczenie było obopólne^[16]. Atak polskich kompanii na Nowo-Żywotów i próba zorganizowania tam obrony nie powiodły się. Sowieckie pułki, po początkowym zaskoczeniu, rozwinęły się do uderzenia, wprowadzając do walki dwie baterie artylerii konnej. Obsługi 7/13 pap por. Szembarskiego otworzyły do szarżującej kawalerii ogień na wprost, a następnie podjęły walkę wręcz w obronie dział. W nierównej walce bateria została wyrąbana szablami. Piechota, po zużyciu całej amunicji, broniła się bagnetami. W walce wręcz poległ ppłk Juchniewicz, a kilku oficerów, aby uniknąć niewoli, popełniło samobójstwo^[11]. Obie kompanie zostały doszczętnie zniszczone. Wycięta została też osamotniona 7 kompania maszerująca na Żywotówkę^[17]. Pod Czerniawką, osłaniająca tabor batalionu 8 kompania, mimo słabego wyszkolenia, przez ponad trzy godziny stawiała zaciekły opór. Z jej składu ocalało tylko osiemnastu ludzi.

Po zagładzie II batalionu ppłk. Juchniewicza, oddziały 6 Dywizji Kawalerii ruszyły piętnastokilometrową ławą w kierunku na Spiczyńce. Pod Medówką stawił jej opór I batalion 50 pp, wzmocniony pododdziałami sztabowymi. Uprzedzony o nadciąganiu kawalerii ppłk Paqualen zdołał zorganizować skuteczną obronę i pierwsze natarcie jazdy odparto. Polacy zdecydowali się jednak na odwrót. Pod wpływem ustawicznie ponawianych szarż kawalerii, polskich piechurów ogarnęła panika i odwrót zmienił się w bezładną ucieczkę. Jedynie kompania karabinów maszynowych stanęła na wysokości zadania i dość skutecznie osłaniała strzelców. Batalion z dużymi stratami zdołał dotrzeć do Andruszówki i wykorzystując wsparcie ogniowe pociągu pancernego „Strzelec Kresowy”, próbowano zorganizować skuteczną obronę. Jednak przeciwnik wprowadził do walki dwa swoje pociągi pancerne, które zmusiły „Strzelca Kresowego” do odwrotu^[11]. Kolejne natarcie spieszonej sowieckiej kawalerii wyrzuciło batalion z pozycji obronnych. Żołnierze polscy w wielkim nieładzie wycofywali się do Spiczyniec, ratując przy tym chorągiew pułkową, która nieomal wpadła w ręce Sowietów^[18][19].

Pierwsze spotkanie na polu bitwy z 1 Armią Konną Siemiona Budionnego zakończyło się dla oddziałów polskich tragicznie. Piechota polska jedynie przez krótki czas potrafiła stawić opór szarżującym masom kawalerii. Klęska 50 pułku piechoty spowodowała powstanie szerokiego wyłomu w polskim froncie, przez który 6 Dywizja Kawalerii wtargnęła w głąb polskiej obrony.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Napadówką.

Pod Nowym Żywotowem i Medówką Polacy stracili około 1200 poległych, rannych i jeńców. Sowieci zdobyli cztery działa i dwadzieścia ckm-ów^[20].

• Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Janusz Odziemkowski, Andrij Rukkas: Polska – Ukraina 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Volumen”, 2017. ISBN 978-83-64708-29-9.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Piotr Sosialuk: Zarys historii wojennej 50-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Julian Stachiewicz: Działania zaczepne 3 armji na Ukrainie. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1925.
• Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
• Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, „Poza granicami współczesnej Polski”. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.