świeży

wymowa:

IPA: [ˈɕfʲjɛʒɨ], AS: [śfʹi ̯ežy], zjawiska fonetyczne: zmięk.• utr. dźw.• i → j , ​^?/i

podział przy przenoszeniu wyrazu: świe•ży^[1]

​^?/i

znaczenia:

przymiotnik jakościowy

(1.1) o produktach, potrawach: taki, który nie utracił walorów smakowych, nie uległ zepsuciu^[2]

(1.2) o owocach, warzywach, mięsie, rybach: surowy, nieprzetworzony, niekonserwowany^[2][3]

(1.3) o powietrzu, zapachu, smaku itp.: rześki, ożywczy, przyjemnie chłodny, orzeźwiający^[2][3]

(1.4) o kolorach: jasny, żywy, intensywny^[2][3]

(1.5) wyglądający młodo i zdrowo, wypoczęty^[2][3]

(1.6) świadczący o czyjejś młodości, zdrowiu lub dobrym samopoczuciu^[2][3]

(1.7) niedawno powstały, pochodzący z ostatniej chwili^[2][3]

(1.8) wnoszący coś nowego^[2][3]

(1.9) sporządzony na nowo, ponownie zdatny do użytku^[2]

(1.10) taki, który nie był jeszcze używany^[3]

(1.11) taki, który trwa od niedawna, nie uległ jeszcze zapomnieniu^[2]

(1.12) będący kimś od niedawna^[2][3]

odmiana:

(1.1-12)

 

przypadek	liczba pojedyncza				liczba mnoga
	mos/mzw	mrz	ż	n	mos	nmos
mianownik	świeży		świeża	świeże	świeży	świeże
dopełniacz	świeżego		świeżej	świeżego	świeżych
celownik	świeżemu		świeżej	świeżemu	świeżym
biernik	świeżego	świeży	świeżą	świeże	świeżych	świeże
narzędnik	świeżym		świeżą	świeżym	świeżymi
miejscownik	świeżym		świeżej	świeżym	świeżych
wołacz	świeży		świeża	świeże	świeży	świeże
stopień wyższy świeższy przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik świeższy świeższa świeższe świeżsi świeższe dopełniacz świeższego świeższej świeższego świeższych celownik świeższemu świeższej świeższemu świeższym biernik świeższego świeższy świeższą świeższe świeższych świeższe narzędnik świeższym świeższą świeższym świeższymi miejscownik świeższym świeższej świeższym świeższych wołacz świeższy świeższa świeższe świeżsi świeższe
stopień najwyższy najświeższy przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik najświeższy najświeższa najświeższe najświeżsi najświeższe dopełniacz najświeższego najświeższej najświeższego najświeższych celownik najświeższemu najświeższej najświeższemu najświeższym biernik najświeższego najświeższy najświeższą najświeższe najświeższych najświeższe narzędnik najświeższym najświeższą najświeższym najświeższymi miejscownik najświeższym najświeższej najświeższym najświeższych wołacz najświeższy najświeższa najświeższe najświeżsi najświeższe

przykłady:

(1.1) To oburzające, żeby w piekarni nie było świeżego chleba!

(1.2) Zrobimy sok pomarańczowy ze świeżych pomarańczy.

(1.3) Otwórz okno i wpuść trochę świeżego powietrza.

(1.4) Kupiłem fotel w kolorze świeżej zieleni.

(1.5) Wróciła z urlopu świeża i wypoczęta.

(1.6) Wykonywanie ćwiczeń pozwala cieszyć się sprawnym ciałem, świeżym umysłem i spokojnym sercem.

(1.7) Obejrzałem w telewizji najświeższe wiadomości.

(1.8) Nowy dyrektor rzucił całkiem świeże spojrzenie na ten problem.

(1.9) Wróćmy do domu i zmieńmy ubrania na świeże.

(1.10) Operator założył świeże wiertło i kontynuował pracę.

(1.11) To zbyt świeża strata, aby o niej zapomnieć.

(1.12) Nasz nowy akustyk jest świeżym absolwentem Politechniki Wrocławskiej.

składnia:

kolokacje:

(1.1) świeży chleb / ser / twaróg / … • świeża bułka / śmietana / … • świeże drożdże / produkty / pieczywo / …

(1.2) świeże mięso / owoce / ryby • świeże banany / jabłka / pomarańcze / … • świeży drób / kurczak / schab / udziec / … • świeża baranina / dziczyzna / wieprzowina / wołowina / …

(1.3) świeże powietrze • świeży powiew wiatru • świeży smak / zapach

(1.4) świeża czerwień / zieleń / żółć / … • świeży błękit / brąz / fiolet / oranż …

(1.6) świeża cera • świeży umysł

(1.7) świeża gazeta • świeże informacje / wiadomości / … • świeży śnieg

(1.8) świeży pomysł / pogląd / … • świeże spojrzenie

(1.9) świeża bielizna / odzież / pościel / … • świeże ubranie • świeży mundur / strój / …

(1.11) świeża rana / strata / żałoba / … • świeży ból

(1.12) świeży absolwent / nauczyciel / pracownik / student / uczeń / … • świeża absolwentka / nauczycielka / pracownica / studentka / uczennica / …

synonimy:

(1.1) jeszcze ciepły, prosto z garnka, prosto z patelni, prosto z pieca, zdatny do spożycia; reg. śl. świży

(1.2) reg. śl. świży

(1.3) chłodny, odświeżający, orzeźwiający, ożywczy, pobudzający, rześki, rzeźwy, stymulacyjny; reg. śl. świży

(1.4) czysty, intensywny, jaskrawy, jasny, klarowny, oczywisty, ostry, rażący, soczysty, wyrazisty, wyraźny, zdecydowany, żywy; rzucający się w oczy

(1.5) niezmęczony, odświeżony, wypoczęty, wyspany, zregenerowany, zrelaksowany; jak nowo narodzony, w pełni sił

(1.6) nieociężały, odprężony, raźny, rześki, rzeźwy, szparki, wypoczęty, wyspany, zrelaksowany, żwawy; kwitnący zdrowiem, pełen energii, pełen ikry, pełen inicjatywy, pełen krzepy, pełen temperamentu, pełen werwy, pełen wigoru, pełen zapału, pełen życia, tryskający zdrowiem

(1.7) aktualny, bieżący, dzisiejszy, najnowszy, najświeższy, niedawny, obecny, ostatni, świeżutki, teraźniejszy

(1.8) awangardowy, bezprecedensowy, decydujący, doniosły, dziejowy, epokowy, fundamentalny, historyczny, innowacyjny, nadzwyczajny, niekonwencjonalny, nieschematyczny, niestereotypowy, nieszablonowy, niesztampowy, nietradycyjny, niezwykły, nowatorski, odkrywczy, oryginalny, pionierski, prekursorski, przebojowy, przełomowy, przewrotowy, radykalny, rewolucyjny, śmiały, ważny, węzłowy, wybitny, wyjątkowy, zasadniczy, znaczący, znamienny

antonimy:

(1.1) nieświeży, zepsuty

(1.2) nieświeży, przejrzały

(1.3) cuchnący, duszący, duszny, mdły, nieświeży, smrodliwy, stęchły, śmierdzący, zatęchły; drażniący nozdrza

(1.4) blady, łagodny, słaby, subtelny, delikatny, stonowany

(1.5) nieświeży, padnięty, przemęczony, sfatygowany, skonany, spracowany, wyczerpany, wypluty, wypompowany, zdrożony, zmachany, zmęczony, zmordowany, zmożony, znużony

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. świeżak mos, świeżość ż, świeżenie n, odświeżenie n, odświeżanie n, poodświeżanie n, wyświeżenie n

czas. świeżyć ndk., odświeżyć dk., odświeżać ndk., poodświeżać dk., wyświeżyć dk.

przym. świeżusieńki, świeżuteńki, świeżutki

przysł. świeżo, świeżusieńko, świeżuteńko, świeżutko

związki frazeologiczne:

etymologia:

W użyciu od XV w., ogsłow., por. czes. svěží • ros. свежий • bułg. свеж. Od prasł. *svěžь (< *su̯oi̯g-i̯o- < praindoeur. *su̯oi̯gʰ-i̯o-) → taki, który od niedawna istnieje; czysty, nie zanieczyszczony, nie zepsuty, niezużyty; będący w stanie naturalnym, surowym, nie poddany obróbce^[4]. Zestawiane z łot. svaigs → świeży, litew. sviegas → świeży i dalej ze st.nord. sveigr → giętki, giętka gałąź; sveigja → zginać, kręcić, przypuszczalnie od praindoeur. *su̯ei̯-gʰ, będącego rozszerzeniem praindoeur. pierwiastka *su̯ei̯- → zginać, kręcić. Pierwotnym znaczeniem było zatem „mogący się giąć, giętki, jeszcze nie wyschnięty, nie zasuszony”^[4]. Źródłosłów dla pol. świeżość, odświeżyć^[4].

uwagi:

tłumaczenia:

• angielski: (1.1) fresh
• arabski: (1.1-?) طازج، غض، فطير، طري، منعش، رشراش، ريان
• arumuński: (1.1) proaspit^[5]
• białoruski: (1.1) свежы
• bułgarski: (1.1) пресен
• chorwacki: (1.1) svjež
• czeski: (1.1) čerstvý
• dolnołużycki: (1.1) fryšny
• duński: (1.1) frisk
• esperanto: (1.1) freŝa
• estoński: (1.1) värske
• górnołużycki: (1.1) čerstwy
• hawajski: (1.1) hou
• hebrajski: (1.2) חי (chaj)
• hiszpański: (1.1) fresco
• kataloński: (1.1) fresc
• litewski: (1.1) šviežias
• łaciński: (1.1) recens
• łotewski: (1.1) svaigs
• meglenorumuński: (1.1) proaspit^[5]
• niderlandzki: (1.1) vers; (1.3) fris
• niemiecki: (1.1) frisch
• nowogrecki: (1.1) φρέσκος, νωπός
• rosyjski: (1.1) свежий
• rumuński: (1.1) proaspăt^[5]
• sanskryt: (1.1) नव, अवात
• szwedzki: (1.1) färsk
• ukraiński: (1.1) свіжий
• węgierski: (1.1) friss
• wilamowski: (1.1) fryś, fryšš

źródła: